Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mesopotamiya
(ikiçayarası): Şəhər-dövlətlər (Şumerlər, Akkad, Aşşur, Babil, Xaldeya və s.) Zəif, qeyri-sabit siyasi hakimiyyət «Hammurapi qanunları» (e.ə xvııı əsr) Hakimiyyət və hüquq haqqında ilahi təlim (çar qanunları üçün bəraət) Allahlar özləri seçdiyi vasitəçilərin – (hökmdar və ya peyğəmbərlərin) köməyi ilə hərəkət edir. Babilistan çarı Hammurapinin «göstərişləri», allahların (ilk növbədə Şamaş allahının) hökmünün həyata keçirilməsidir Sual 2. Qədim Çində siyasi-hüquqi fikir Çcou imperiyasının böhranı (e.ə VIII-V əsrlər) Patriarxal-nəsil əlaqələrinin dağılması. Hakimiyyət uğrunda mübarizə. «Səma» kultu (səma - ali şüuru, məqsədəuyğunluğu, ədaləti və xeyirxahlığı təjəssüm edir). Çinə buddizmin (Mahayananın) təsiri (II əsr) 8 Alimlərin (kahin-məmurların) siyasi rolu Qədim Çində siyasi-hüquqi fikir tarixində Konfutsinin (e.ə. 551-479) təlimi mühüm rol oynamışdır. Onun baxışları “Düşünjələr və aforizmlər” kitabında öz əksini tapmışdır. Bu kitabda Konfutsinin siyasi fikirləri ölümündən sonra şagirdləri tərəfindən toplanılmışdır. “Müsahibələr və mülahizələr” kitabı isə Konfutsinin öz şagirdləri və ardıjılları ilə müsahibələrinin yazılı qeydləridir. O, ölkəni idarə etmək prinsipləri, hakimin, əyanlar və xalqın qarşılıqı münasibətləri, insanpərvərlik haqqında ilk etik-siyasi təlim yaratmışdır. İki min ildən artıq bir dövr ərzində bu təlim Kun-tzı (Konfutsi) (e.ə 551-479-ju illər) Konfutsiçilik: a) «Lun-yuy» («Söhbətlər və kəlamlar») b) «Çun-tsyü» (qədim çin xronikası) j) «Linzi» (konfutsi normalarının kompendiumu, I-III əsrlər) Siyasi-etik konsepsiya Dövlət hakimiyyəti anlamında paternalizm. Qədimiliyin ideal- laşdırılması. «Adların düzəliş edilməsi» («çce-min») – hər kəsin öz statusu var (hüquqlar, vəzifələr, mürajiətlər). Hakimiyyətin həyata keçiril- məsində xeyirxahlığa və ayinlərə əməl olunmasına üstünlük verilir. Qanunlara nisbətən adətlərə üstünlük verilir. Zorakılıq pislənir Qun-sun Yan (Şan Yan) (e.ə 390-338-ji illər) Legizm («fa-tzya») «Şan tzyun şu» («Şan vilayəti rəhbərinin kitabı») Siyasi-hüquqi konsepsiya (pozitivizm və siyasi praqmatizm tərzində) «Fa» prinsipi: qanun-xalq üçündür. Sərt jəzalar sistemi. İdarəçiliyin «sirli sənəti». Konfutsiçiliyin tənqidi Mo-tzı (e.ə 479-400-jü illər) Moizm Siyasi-hüquqi konsepsiya Bütün insanların bərabərliyi. Dövlətin yaranmasının müqavilə konsepsiyası. Jəmiyyətdəki qarı- şıqlığın səbəbi kasıbçılıqdır. 9 (konfutsiçilik) Çinin mənəvi mədəniyyəti, siyasi həyatı və ijtimai quruluşuna böyük təsir göstərmişdir. Ənənəvi baxışlara əsaslanaraq, Konfutsi dövlətin patriarxal-paternalist konspesiyasını inkişaf etdirir. O, göstərir ki, dövlət böyük ailədir. Onun fikrinjə imperatorun hakimiyyəti atanın hakimiyyəti kimi ifadə edilir. Belə ki, ailə münasibətlərində oduğu kimi sosial-siyasi iyerarxiya (idarə etmək üsulu) insanların bərabərsizliyi prinsipi ilə təşkil olunur, yəni “sadə adamlar”, “aşağı”, “kiçik adamlar”, “yaxşı”, “alim”, “böyük adamlara” tabe olmalıdırlar. Konfutsi idarəetmənin zorakılıq yollarını kəskin tənqid edərək, məmurları idarəedənləri tabeliyində olan adamlarla qarşılıqlı münasibətlərdə səmimi, xeyirxah olmağa çağırırdı. O, əhalinin varlı və kasıb zümrələrə bölünməsinin əleyhinə çıxır və müharibəni kəskin tənqid edirdi. Konfutsinin fikrinjə dövlətə müdrik adamlar rəhbərlik etməlidir və bu müdriklər öz şəxsi nümunələri əsasında ona tabe olanları tərbiyə etməlidir. Onun fikrinjə idarəetmək həm “islah etmək”, həm də hər kəsin öz yerini düzgün müəyyənləşdirmək deməkdir. Konfutsi yazır ki, “haradakı, hökmdar hökmdardır, təəbə təəbədir, haradakı, ata atadır, oğul oğuldur, deməli orada qayda-qanun, əmin- amanlıq var”. O həm də qeyd edirdi ki, imkan daxilində hər bir şəxs oxumalı, öyrənməli və əxalqi jəhətdən təkmilləşməlidir. Hakim xalqı tərbiyə etməyə və öyrətməyə, başqalarından öyrənməyə çağırmağa borjludur. Konfutsinin fikrinjə “bütün adamlar öz təbiətləri etibarilə bir-birinə yaxındır, lakin tərbiyə nətijəsində bir-birindən fərqli formalaşırlar”, “yenini dərk etmək üçün köhnəni öyrənmək zəruridir”, “düşünjəsiz təlim əhəmiyyətsizdir, düşünjə təlimsiz boş şeydir” və s. Lu knyazlığında şəhər hakimi vəzifəsində işləmiş və rəvayətə görə üç mindən artıq şagirdi olan Konfutsinin diqqət mərkəzində həmişə insan, onun ailə və jəmiyyətdəki mövqeyi dururdu. Onun adamlardan ən çox tələb etdiyi keyfiyyət humanizmdir. Konfutsiyə görə humanizm bütün yaxşı jəhətlərin məjmusudur. O, deyirdi ki, oğulun ataya hörməti, qardaşın qardaşa məhəbbəti “humanizmin köküdür”, oğullar ataya qulaq asmalı, valideynlər və övladları ilə iltifatlı olmalıdır. 10 Konfutsinin etik-siyasi təlimində ən mühüm anlayış “insanpərvər”likdir. O, deyirdi ki, “insanpərvərlik” yaş və rütbəjə böyüklərə ehtiram və hörmət, hökmdara sədaqət və s. əsasında adamların etik və sosial münasibətlərinin məjmusudur. Konfutsiyə görə hökmdarların vəzifəsi adamları qorxutmaq deyil, onları şüurlu surətdə mənəvi təmizliyə sövq etməkdir. Bu fikir o dövrlərdə çox böyük mütərəqqi rol oynamışdır. Çünki həmin fikir o dövrün hakimlərinin amansızlığına qarşı çevrilmişdir. Buradan aydın olur ki, Konfutsi ümumən mövjud qayda-qanunun dəyişməzliyini təsdiq edib, uzaq keçmişin sosial münasibətlərini ideallaşdırmışdır. Nətijədə, bu ideologiya hakim təbəqələrin mənafeyinə xidmət etdiyinə görə miladdan əvvəl II əsrdə xan sülaləsinin hökmdarları onu dövlət ideologiyasına çevirmişlər. Yüklə 0,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|