Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи



Yüklə 268,16 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə17/17
tarix01.12.2023
ölçüsü268,16 Kb.
#170524
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17
186 movzu 10 huquq sosial normalar sisteminde

 
 
 
Sxem. Sosial normalar 
arasında qarşılaşdırma. 
Hüquq 
norması 
Dini norma 
Əxlaq 
norması 
Adət-ənənə 
norması 
Normativlik 
Var 
Var 
Var 
Var 
Əlaqədar 
olduğu 
İnsanlar 
İnsanlar 
Şəxsin özü 
İnsanlar 
Müəyyən 
edici 
Dövlət 
İlahi iradə 
İnsan 
C
əmiyyət 
Sanksiya 
C
əbri 
mahiyyətdə 
C
əhənnəm 
əzabı
çəkmə
qorxusu 
Vicdan 
əzabı 
Qınama, 
kənarlaşdırılma, 
döymək, ölüm
və s. 
 
 


24 
 

Ə T İ C Ə 
Sosial 
normaların yuxarıda göründüyü kimi müxtəlif növləri 
vardır. Hüquq, din, əxlaq, etik, adət-ənənə, cinayətkar dəstə normaları 
kimi, ictimai sistem bu 
normaların biri hamısından ibarətdir, ictimai 
sistem 
heç vaxt ancaq hüquq normalarına, dini normalara, əxlaq 
normalarına, alət-ənənə normalarına və ya ancaq cinayətkar dəstə 
normalarına aid edilə bilməz. Bu normaların hamısı ictimai sistemin bir 
hissəsidirlər. 
İctimai sistem normalarına ümumi (ortaq) tərəfləri vardır ki, 
bunlar 
aşağıdakılardır: 
1) 
Bütün sosial normalar normativ mahiyyətindədir. Yəni nəyinsə 
əmr edir, qadağalar qoyur və ya icazə verir. 
2) 
Bütün sosial normaların əmr etdiyi, qadağa qoyduğu və ya 
ic
azə verdiyi nəyinsə mövzusu insan davranışıdır. Başqa bir ifadə ilə, 
c
əmiyyətin mövzusu sosial davranışdır. Hüquq normalarının da, dini 
normaların da, əxlaq normalarının da, etik, adət-ənənə və cinayətkar 
dəstə normalarının da mövzusu əmr etdiyi hər hansı bir norma 
müəyyən bir sosial davranışın realizə olunması və ya olunmamasıdır. 
3) 
Bütün sosial normalar, ictimai bəşər iradə tərəfindən müəyyən 
edilmişdir. Hüquq normalarını müəyyən edənlər dövlət gücünə malik 
insanlardır. Əxlaq norması insanın özü tərəfindən müəyyən edilir. Etik 
normaları, adət-ənənə normalarını müəyyən edənlər isə müəyyən 
ictimai
mühitdəki insanlardır. Cinayətkar dəstə normaları müəyyən 
edən isə dəstə mənbəsidir. Qısası, insan tərəfindən müəyyən 
edilməmiş normalar sosial normalar deyil. 
4) 
Bütün sosial normalar sanksiyalaşdırılmışdır. Sanksiya bir 
normanın tələbinin pozulması nəticəsində tətbiq olunan xoşa gəlməz bir 
vəziyyətdir. 
Hüquq normaları ilə digər sosial normalar arasındakı fərq 
sanksiyada c
əmləşir. Hüquq normalarının sanksiyası cəbrdir. Dini 
normaların sanksiyası cəhənnəm əzabı qorxusu; əxlaq normalarının
sanksiyası vicdan əzabı, etik normaların sanksiyası alçaldılmadır. Adət-
ənənə normalının isə qınama, qupdan kənarlaşdırma kimi cürbəcür 
sanksiyalar vard
ır. Ölüm cəzasınca əks olunduğu kimi bəzi adətlərin 
sanksiyası ola bilər. Cinayətkar dəstə normalarının sanksiyası hüquq 
normalarının sanksiyası kimi cəbrdir. Cəbr ilə sanksiyalaşdırılan adət 
normaları və cinayətkar dəstə normaları ilə hüquq normaları arasındaı 
fərq cəbrin mahiyyətinə əsaslanmır. Bunların arasındakı fərq tətbiq 
olunan c
əbrin əlaməti ilə əlaqədardır. Hüquq sisteminin cəbri ən 
böyükdür. Dəstə sisteminin və ya ənənənənin cəbri hüquq sisteminin 
c
əbri ilə ayaqlaşa bilməz. 
Nəticə olaraq, hüquq sisteminin cəmiyyət içərisində çox təsiredici 
rolu 
vardır. Hüquq, din, əxlaq və adət-ənənə normalarının oxşar və 
fərqli cəhətlərini aşağıdakı cədvəldə aydın görə bilərik. 

Yüklə 268,16 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin