Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

Əxlaq normaları. 
Əxlaq normaları insanların istər özlərinin 
istərsə də digər şəxslərə qarşı olan vəzifələrini göstərən və 
tənzimləyən noralardır. Hüquq və din normalrı kimi əxlaq normaları da 
insan 
davranışını tənzimləyən. 
Əxlaq noromaları fərdi və ümumi (cəmiyyətin) əxlaq normaları 
olmaqla 2 
yerə ayrılır. 
Fərdi əxlaq normalarına subyektiv əxlaq normaları. ümumi əxdaq 
normalarına isə obyektiv əxlaq normalrı deyilir. 
a) 
Fərdi əxlaq normaları insanın öz nəfsinə qarşı, fəzifələrini
göstərən normalardır. Məsələn «Qəlbi təmiz əl», « dürüst əl» başqaları
haqqında yaxşı düşün» kimi əirlər və s. 
b) 
Ümumi əxlaq normaları: insanların digər insanlar qarşısında 
vəziyyətini tənzimləyən normalardır. «Yoxsullara kömək et», «Oğruluq 
etmə», «Avtobusda yaşlılara yer ver» və s. 
Ümumiyyətlə əxlaq normaları belə anlayış vermək olar; Əxlaq 
norması şəxsin öz vicdanı tərəfindən müəyyən edilən və yenə şəxsin 
davranışlarını tənzimləyən və vicdan əzabə ilə sanksiyalanmış əmr və 
qabağalardır. 
Bir 
çox alimlər əxlaq normalrı ilə hüquq normaları arasında bir 
neçə fərqin olduğunu irəli sürürlər. Bu fərqlər aşağıdakılardır: 
1. 
Məqsəd baxımından – Bəzi alimlərə görə hüquq 
normalarının məqsədi ədaləti təmin etmək, əxlaq normalarının 
məqsədi isə «yaxşılıqdır» Digəriləri halda, əxlaq normalarının 
məqsədini insanın namusu, qeyrəti kimi vurğulayırlar Bəzilərinə görə 
isə əxlaq normalarında hüquq normaları kimi cəmiyyətin sabitliyini
təmin etməyə yönəlmişdir. 
2. Daxili-xaricilik 
baxımından – Əxlaq normaları xaricə yönəlmiş
olduqları kimi. daxilə də yönəlmiş ola bilərlər. Fərdlərin yalnız bir-birinə 
qarşı olan deyil, eyni zamanda onun öz nəfsilə bağlı vəzifələrini də
tənzimləyir. Hüquq isə şəxsin xaricə təzahür etməmiş
davaranışlarıyla maraqlanmır. Məsələn: xaricdə təzahur etməsədə bir 
şəxsin malını oğurlamağı düşünmək əxlaqa ziddir. Ancaq dü düşüncə 
şəxsin beynində qaldığı müddət həyata keçirilməzsə hüquqa zidd
deyil. 
3.
Mən də baxımından: - hüquq normalrının qaynağı hüquq 
sistemi 
tərəfindən səlahiyyət verilmiş insanlardır. Əxlaq normalrı isə bu 

---

17 
normalrı tətbiq edəcək insanların öz vicdanları tərəfindən müəyyən 
olunur. Bu 
mənada hüququn heteronom əxlaqın isə autonom 
olduğundan bəhs edilir. Bu o deməkdir ki, hüquq norması fəcddən
kənar və üstün, yad bir maddənin məhsuludur. Bir davranışın əxlaqı 
olub 
olmadığına qərar vermək mövzusunda səlahiyyətli olan yalnız 
ficdan 
özüdür. Əxlaqi çəkişmə fərdlər arasında yox şəxsin öz daxilində
olur. Buna 
görə də əxlaq sahəsində normanı müəyyən edənlə ona 
uyan 
şəxs eyni insandır. Bu mənada hüququn mənbəyinin xaricdə, 
əxlaqın mənbəyinin isə daxildə olduğu deyilir. 
4. 
Tətbiq edənlər baxınmından-tələblərinin pozulduğu halda bunu 
müəyyənləşdirən və normanı tətbiq edəcək olan fərdin xaricində
hüquq sistemi tərəfindən səlahiyyət verilmiş şəxslər və orqanlardır. Bu 
davranışın hüquqazidd olub-olmadığına bu orqanlar qərar verir. 
Əxlaq sahəsində isə bir davranışın əxlaqa uyğun olub-
olmadığını qərar verəcək mühakimə orqanı şəxsən bu davranışı edən 
şəxsin vicdanıdır. Hengel və Redbrukun fikrinə görə «əxlaqi vəzifə 
vicdana 
qarşı, vicdan qarşısında bir vəzifədir: bu vəzifənin yerinə 
yetirilməsini istəyən xarici qüvvə deyil. Beləcə əxlaqda fərdin vicdanı 
həm davranış qaydasını müəyyən edən, həm də bunlara əməl olunub-
olunmamasına hökm verən, yəni həm qanun qoyucu və həm də hakim 
rolunu oynayan bir 
mərkəz, bir orqandır. 
Hüquq normaları şəxslərə hüquq və vəzifələr verir. Əxlaq 
normaları isə yalnız vəzifə müəyyən edir. Əxlaq hər hansı haqq 
(
səlahiyyət) vermir. 
5. Sanksiya 
baxımından – hüquq normaları ilə əxlaq normaları 
arasında ən əsas fərq sanksiyalarındadır. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi 
hüquq normalarının cəbri sanksiyaları olur. Əxlaq normalarının 
sanksiyaları isə daxilə yönümlüdür. Şəxsdə vicdani narahatlıq doğurur. 
Əxlaq normalarının başqa bir sanksiyası yoxdur. 
Yuxarıdakılardan belə bir nəticə çıxarmaq olar: əxlaq norması – 
insanın vicdanı tərəfindən müəyyən olunan, insanın öz davranışlarını 
tənzimləyən və vicdan əzabı ilə sanksiyalandırılmış əmr və 
qadağalardır.