Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

Ağqoyunlu dövlətinin xarici siyasəti. Uzun Həsənin 
Ağqoyunlu 
dövlətində 
hakimiyyətə 
gəldiyi 
vaxt 
Konstantinopolu fəth edən Osmanlı sultanı II Mehmed 
həm Avropa, həm də Şərq istiqamətində geniş miqyaslı 
işğallara başlamış, Qərblə-Şərqi birləşdirən ənənəvi 
tranzit ticarət yollarını nəzarət altına almaq siyasətini önə 
çıxarmışdı. II Mehməd Osmanlı ərazisində inkişaf 
etməkdə olan toxuculuq sənayesini xammal mənbəyi ilə 
təmin etmək üçün əsas ipək istehsalı mərkəzləri olan 

---

133 
Iran, Cənubi Qafqaz, xüsusilə də Azərbaycanı ələ 
keçirməyə cəhd edirdi.  
Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsən Şərqə yönəlmiş 
Osmanlı işğallarının qarşısını almaq, Aralıq və Qara 
dəniz sahillərində Avropa ölkələri ilə birbaşa tranzit ticarət 
əlaqələrini bərpa etmək, Avropa ölkələrindən dövrün 
hərbi texnikasının son nailiyyətlərini odlu silah, artileriya 
əldə etmək, həmçinin Osmanlı dövləti kimi qüdrətli rəqibə 
qarşı Avropa ölkələrində müttəfiq axtarmaq məqsədi ilə 
geniş diplomatik fəaliyyətə başlamaq məcburiyyətində 
qalmışdı.
Ağqoyunlu və Osmanlı dövlətləri arasında qarşıdurma 
XV əsrin 50-60-cı illərində Trabzon məsələsi ilə əlaqədar 
yaranmışdı. Əsası XIII əsrin əvvəllərində III Xaç yürüşü 
zamanı qoyulmuş Trabzon imperatorluğu hərbi-siyasi 
bax
ımdan kiçik olsa da, Qara dəniz ticarətində Şərqlə-
Qərb arasında əsas körpü kimi mühüm iqtisadi əhəmiyyət 
daşıyırdı. Trabzon Ağqoyunlular üçün hərbi-strateji və 
iqtisadi baxımdan mühüm önəm kəsb edirdi. Belə ki, 
Trabzon Ağqoyunlu tacirləri üçün Qara dəniz ticarətinə 
çıxış baxımından mühüm məntəqə olmaqla yanaşı, 
Ağqoyunlu dövlətinin Osmanlıya qarşı hərbi-strateji 
müttəfiqi rolunu oynayırdı. Digər tərəfdən Uzun Həsənin 
Trabzon imperatoru III Alekseyin bacısı Teodora-Dəspinə 
ilə evlənməsi bu əlaqələri daha da möhkəmləndirirdi.
Osmanlı hökmdarı II Mehmedin 1460-1461-ci illərdə 
Qara dəniz sahilində mühüm strateji və iqtisadi 
əhəmiyyəti olan Trabzonu işğal etmək cəhdləri 
Ağqoyunlu dövlətinin maraqlarına ciddi zərbə oldu. 1461-
ci ildə Trabzona doğru hücuma keçən Osmanlı 
qoşunlarının 
Qoyluhisar 
savaşında 
Ağqoyunlular 
tərəfindən məğlub edilməsindən sonra başlanmış sülh 
danışıqları Yassı-Çəmən barışığının bağlanması ilə 
nəticələndi. Sara xatun bütün diplomatik bacarığını 

---

134 
ortaya 
qoymaqla 
Osmanlı-Ağqoyunlu 
savaşını 
day
andırmağa nail olsa da, II Mehmedi Trabzonu işğal 
etmək fikrindən daşındıra bilmədi. Beləliklə, 1461-ci ilin 
payızında Trabzonun fəthi ilə Ağqoyunlu dövləti Qara 
dənizə yeganə çıxış yolunu və hərbi strateci müttəfiqini 
itirdi. Bu dövrdə Diyarbəkr və ətraf əraziləri əhatə edən, 
elə də böyük hərbi potensiala malik olmayan Ağqoyunlu 
dövləti əsas rəqibi olan Qaraqoyunlu dövləti ilə 
qarşıdurmada olduğuna görə Trabzonun itirilməsi faktı ilə 
razılaşmaq məcburiyyətində qalmışdı. II Mehmedin 
Trabzonu 
işğal 
etməsi 
Ağqoyunlu-Osmanlı 
münasibətlərinin daha da kəskinləşməsinə səbəb oldu.
XV əsrin 50-60-cı illərində Osmanlı işğallarının qərbə 
doğru genişlənməsi Avropa dövlətlərinin də Şərqdə 
Osmanlıya qarşı müttəfiq axtarışlarına təkan verdi. Bu 
istiqamətdə təşəbbüs əvvəlcə Roma papaları, sonra isə 
Venesiya respublikasına məxsus idi. II Mehmedin Aralıq 
və Qara dəniz ticarət mərkəzlərini ələ keçirib Şərqlə-Qərb 
tranzit ticarətində əsas vasitəçi olan Venesiya tacirləri 
üzərinə ağır gömrük vergisi qoymaqla Osmanlı-Venesiya 
müharibəsinə(1463-1479) səbəb oldu. Məhz bu dövrdən 
etibarən Ağqoyunlu dövlətinin Avropa ölkələri, xüsusilə 
də Venesiya ilə geniş diplomatik əlaqələri başlandı.
XV əsrin 60-70-ci illərində Andrea Kornoro, Lazaro 
Kvirno, Katerino Zeno, Iosafat Barbora, Ambrocio 
Kontarini və s. Venesiya səfirləri Ağqoyunlu sarayında, 
Hacı Məhəmməd, Həsən Əzən, Murad bəy və digər 
Ağqoyunlu səfirləri isə Avropa ölkələrində geniş 
diplomatik danışıqlar aparırdılar. Geniş diplomatik 
fəaliyyət nəticəsində Ağqoyunlu dövləti ilə Venesiya 
respublikası, Vatikan, Neapol krallığı, Macarıstan və Kipr 
arasında Osmanlıya qarşı ittifaq və birgə müharibə planı 
hazırlandı. Plana əsasən Ağqoyunlu qoşunları Aralıq 
dənizə sahilinə çıxmalı, Avropadan göndərilən odlu silah 

---

135 
və artilleriyanı əldə etdikdən sonra müttəfiqləri ilə birlikdə 
Istanbula yürüşə başlanmalı idi.
1472-
ci ilin yazında Ağqoyunlu qoşunları əldə edilmiş 
razılığa uyğun olaraq Qeysəriyyə yaxınlığında Osmanlı 
ordusunu məğlub edərək Aralıq dənizi sahilinə çıxsa da, 
Avropa müttəfiqləri vaxtında gəlib çıxmadılar və Beyşehr 
savaşında məğlub olan Ağqoyunlular Aralıq dənizi 
sahilini yenidən itirdilər. Beləliklə Uzun Həsənin 
Avropadan odlu silah almaq və müttəfiqləri ilə Aralıq 
dənizi sahilində birləşmək planı xristian dövlətlərinin 
xəyanəti nəticəsində boşa çıxdı. Qışın yaxınlaşması ilə 
əlaqədar hərbi əməliyyatlar təxirə salınsa da, Ağqoyunlu-
Osmanlı savaşlarının yeni səhifəsi 1473-cü ilin yayında 
bərpa olundu.
1473-
cü ilin avqustun 1-də baş vermiş Malatya 
savaşında Uzun Həsənin tətbiq etdiyi hərbi taktika 
Ağqoyunlulara uğur gətirsə də 1473-cü ilin avqustun 11-
də 
Otluqbeli(Tərcan 
çayı 
sahilində) 
döyüşündə 
Ağqoyunlu 
dövləti 
məğlub 
oldu. 
Ağqoyunluların 
məğlubiyyətinin əsas səbəbləri əsasən müttəfiqlərinin 
xəyanəti və Osmanlı ordusunun güclü artileriya və odlu 
silahlara malik olması ilə bağlı idi. Ağqoyunlu dövləti 
məğlub olsa da, Osmanlı ordusuna vurulmuş ağır 
zərbələr onların Şərqə doğru işğallarının qarşısını aldı və 
II Mehmedin Azərbaycanı ələ keçirmək planı baş tutmadı.