Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи
Yüklə 1,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Sual 4. XV əsrdə Azərbaycanın siyasi və sosial- iqtisadi quruluşu. XV əsr Azərbaycan mədəniyyəti. Siyasi quruluş və idarəetmə sistemi. XV əsrdə orta əsrlərin inkişaf dövrünü yaşayan Azərbaycanda Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu və Şirvanşahlar dövlətləri mövcud olmuşdur. Bu dövlətlərin siyasi quruluşu və inzibati idarə sistemi XIII-XIV əsrlər Azərbaycan dövlətlərinin siyasi sistemindən o qədər də fərqlənmirdi. Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu və Şirvanşahlar dövlətlərinin idarəçilik forması mütləq monarxiya xarakteri daşıyırdı. Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu hökmdarları əsasən «padişah», Şirvan hökmdarları isə «şah» titulları qəbul edirdilər. Bununla yanaşı Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu hökmdarları bəzi hallarda «əmir», «sultan», «sahibqıran» kimi titullardan da istifadə edirdilər. Uzun Həsən özünün Osmanlı və Teymuri sultanları səviyyəsində hökmdar olduğunu qeyd etmək məqsədilə sultan titulunu qəbul etmişdi. Hökmdarların hakimiyyəti qeyri-məhdud və irsi xarakter daşıyırdı. 138 Azərbaycanın cənub vilayətləri Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin metropoliyası, yəni mərkəzi ərazisi idi. Hər iki dövlətin paytaxtı Təbriz şəhəri olmuşdur. Cənubi Azərbaycan bilavasitə padşahın və ya sultanın özü, onun mənsəb sahibləri tərəfindən idarə edilirdi. Başqa vilayətlərə isə (Kürdüstan, İraq-i Ərəb, İraq-i Əcəm və s.) sülalə üzvlərindən canişinlər təyin olunurdu. Sülalə üzvlərindən və yaxud yüksək rütbəli əmirlərdən seçilən lələsi (atabəyi) şahzadənin yanında olurdu. O, şah tərəfindən təyin edilir və şahzadənin bütün hərbi, mülki və maliyyə işlərini onun adından idarə edirdi. Məsələn, Cahanşah İsfahan əyalətini oğlu Məhəmməd Mirzəyə verərkən Şahzadə həddi-büluğa çatmadığından əyalətin bütün işləri lələ Məhəmmədə tapşırılmışdı. XV əsrdə Azərbaycan dövlətlərinin idarə olunmasında ən mühüm vəzifələrdən biri «əmirül-üməra» mənsəbi sayılırdı. Faktiki olaraq idarə sistemində hökmdardan sonra ikinci şəxs sayılan əmirül-üməra dövlətin hərbi qüvvələrinə rəhbərlik edir və yalnız hökmdara tabe olurdu. Bu dövr Azərbaycan dövlətlərinin idarə olunmasında vəkilin də xüsusi rolu olmuşdur. Vəkil şahın adından çıxış edir, bəzi hallarda isə şahın əvəzçisi rolunu icra edirdi. Mənbələrin məlumatına əsasən bir sıra hallarda vəkil əmirül-üməra mənsəbindən də üstün hesab edilirdi. İnzibati-idarəçilik aparatında əhəmiyyətli yer baş vəzir və vəzirlərə məxsus idi. Baş vəzir dövlətin maliyə sisteminin tənzimlənməsinə, mülki-inzibati idarələrə, xarici siyasət məsələlərinə rəhbərlik edirdi. Sədr ruhani idarəsinə, vəqf əmlakının idarə edilməsinə rəhbərlik edir, hökmdarın fərmanlarını şəriət qanunlarıyla əsaslandırırdı. Dövlətin məhkəmə sisteminə şeyxülislam, qazı və ya mufti başçılıq edirdi. Qaraqoyunlu 139 və Ağqoyunlu dövlətləri inzibati baxımdan əyalətlərə, vilayətlərə, şəhər və kəndlərə bölünürdü. Dövlətin müharibə, sülh, taxta varislik və s. kimi mühüm siyasi məsələlərini sülalə üzvləri və əmirlərin kənqaş adlanan qapalı müşavirəsi həll edirdi. Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu sarayında digər vəzifələr də (eşik-ağası, qapıçı, möhrdar, xəzinədar, əmiraxur və s.) vardı. Bundan başqa, mənbələrdə münşi əl-məmalik, mustovfı, qazi əlqüzzat, divanbəyinin də adları çəkilir. Yüklə 1,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|