Xarici siyasət və beynəlxalq münasibətlər seriyasından Elşən Misir oğlu Nəsibov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1 Xarici siyasət və beynəlxalq münasibətlər seriyasından Elşən Misir oğlu Nəsibov BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR VƏ DÖVLƏTLƏRİN GÜCLƏRİNƏ GÖRƏ TƏSNİF OLUNMALARININ ƏSASLARI (qlobal və regional miqyasda sülhün təmin edilməsində dövlət gücünün rolu-təsiredici amil kimi) Bakı -2013 2 Elmi redaktoru: Turab Qurbanov siyasi elmlər doktoru Rəyçi: Aygün Əsgərzadə siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru E.M.Nəsibov. Beynəlxalq münasibətlər və dövlətlərin güclərinə görə təsnif olunmalarının əsasları (qlobal və regional miqyasda sülhün təmin edilməsində dövlət gücünün rolu-təsiredici amil kimi). Bakı, “Elm və Təhsil”, 2013, 320 səh. Kitabda xarici siyasət və beynəlxalq münasibətlərin nəzəri əsaslarının ümumi aspektdə təhlili məsələləri öz əksini tapır. Üç fəsildən ibarət olan əsərin birinci fəsli xarici siyasət və beynəlxalq münasibətlərin ümumi əsaslarının bəzi aspektlərinin təhlilinə həsr olunur. Burada xarici siyasətin və beynəlxalq münasibətlərin tərkib strukturlarının mahiyyət və məzmununu açmaq əsas məqsəddir. İkinci fəsil diplomatiyaya aiddir və onun əsasları şərh edilir. Üçüncü fəsil isə dövlətlərin beynəlxalq münasibətlərdə güclənmələrinin əsaslarını, yollarını göstərir. Belə qənaətə gəlinir ki, dövlətlərin iştirak səviyyələri və təsir dərəcələri onların potensialları ilə müəyyən olunur. Dövlətlərin beynəlxalq münasibətlərdə iştirak etmələri və beynəlxalq siyasi hadisələrə təsirləri onların potensialları ilə müəyyənləşir. Burada belə bir qənaətə gəlinir ki, dövlətin daxili siyasəti ilə onun xarici siyasəti arasında üzvü bağlılıq var və bu iki istiqamət vahid ideoloji xətti əmələ gətirir və praktiki fəaliyyəti təmin edir. Dövlətin beynəlxalq münasibətləri onun “atmosferi”nin əsaslarını təşkil edir. Belə izah olunur ki, beynəlxalq münasibətlərdə dövlət hakimiyyətlərinin hərəkətlərini özündə əks etdirən dövlət hərəkətləri bir növ “Yer kürəsinin atmosferi ilə birlikdə Günəş ətrafında və öz oxu ətrafında fırlanmasını” xatırladır. İzah olunur ki, dövlətlərin gücləri onların beynəlxalq siyasi çəkilərini yaradır. Geosiyasət gücə bağlı olur. Kitabda həmçinin belə nəticələrə də gəlinir ki, dövlətlərin güclərinə görə təsnif olunmaları və böyük dövlətlərin formalaşması, nəhəng iqtisadi güc mərkzələrinin yaranması regional və şəbəkələşmiş regional, yəni qlobal miqyasda sülhün qorunmasının əsaslarını təşkil edir. Kitabda o da qeyd olunur ki, böyük dövlətlər beynəlxalq hüquq normalarınmdan istifadə edərək həm digər dövlətlər üzərlərində birbaşa və dolayı nəzarət əldə edirlər, onları ittifaqlara və digər birləşmələrə cəlb edirlər, həm də onların resurslarından yararlanırlar. Maraqların sərbəst şəkildə təmin edilməsində beynəlxalq hüquq normaları mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Kitab beynəlxalq münasibətlər ixtisası üzrə təhsil alan tələbələr, bu istiqamətdə elmi-araşdırma aparan tədqiqatçılar, xarici siyasət sahəsində çalışan mütəxəssislər, o cümlədən diplomatlar üçün faydalı ola bilər. Eyni zamanda dövlət siyasətinin mahiyyətini, xarici siyasətin və daxili siyasətin məzmununu öyrənmək istəyən mütəxəssislər və digər oxucular üçün də yararlı ola bilər. ISBN 978-9952-8142-1-7 2013 098 248 3701000000 − − N qrifli nəşr © Nəsibov E., 2013 3 MÜNDƏRİCAT: GİRİŞ .............................................................................. 6 I FƏSİL XARİCİ SİYASƏTİN VƏ BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏRİN ÜMUMI ƏSASLARI ............. 39 Dövlət və siyasət ............................................................ 39 Xarici siyasət anlayışının mahiyyəti və məzmunu. Dövlətin xarici siyasətini zəruri edən amillər ................... 53 Xarici siyasətdə dövlətin məqsədi ............................... 70 Xarici siyasətdə maraq anlayışı. Maraqların təmin olunmasında (siyasi təsiretmədə) məsafə və məkan amili ......................................................................... 80 Xarici siyasətin vəzifəsi ................................................ 84 Daxili siyasətin xarici siyasətlə (beynəlxalq münasibətlə) uyğunlaşdırılması və uzlaşdırılması ........... 88 Beynəlxalq münasibətlər anlayışı ................................ 96 Beynəlxalq münasibətlərin vəzifəsi ............................. 111 Xarici siyasətin və beynəlxalq münasibətlərin funksiyası (dövlətlərin beynəlxalq arenada funksiyaları) ......................................................................... 117 Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri (beynəlxalq hüququn prinsipləri ............................................................ 123 Beynəlxalq münasibətlərin coğrafi məkanlar üzrə formalaşması-regional xarici siyasət ................................. 197 Beynəlxalq münasibətlərin coğrafi məkanlar üzrə formalaşması-qlobal xarici siyasət .................................... 134 Beynəlxalq münasibətlərdə ikitərəfli və çoxtərəfli əlaqələrin əsasları ................................................................ 139 Beynəlxalq aləmdə dövlətlərin tanınmasının əsasları ... 144 Xarici siyasətdə, beynəlxalq münasibətlərdə münaqişə, böhran və müharibə amili ................................ 147 4 Xarici siyasətdə balanslaşdırma (tarazlaşdırma) və sülh amili ............................................................................. 150 Xarici siyasətdə əxlaq qaydaları və davranış ............ 152 Dövlətin xarici siyasətinin müəyyən olunmasında və formalaşmasında dövlət rəhbərinin rolu..................... 154 Dövlətin xarici siyasətində xalqların psixologiyasının təsiri ..................................................................................... 159 Beynəlxalq münasibətlərin sistemləşdirilməsi .......... 160 Beynəlxalq münasibətlərdə siyasi hərəkətlər ............ 164 Xarici siyasət, beynəlxalq münasibətlər və insan hüquqlarının təmin olunması ............................................ 166 Xarici siyasətdə və beynəlxalq münasibətlərdə istifadə olunan sənədlər ..................................................... 170 II FƏSİL XARİCİ SİYASƏTİN HƏYATA KEÇİRİLMƏSİ VASİTƏLƏRİ VƏ DİPLOMATİYA ......................... 179 Diplomatiyanın əsasları .............................................. 179 Konsulluğun əsasları ................................................... 196 Xüsusi missiyaçılıq ...................................................... 198 Beynəlxalq təşkilatlarda təmsil olunma .................... 199 Diplomatların təyin edilməsinin və qəbul olunmasının əsasları ........................................................... 200 Diplomatik immunitet və imtiyazlar .......................... 202 Persona non grata və şəxslərin qəbul edilməməsi .... 209 Diplomatk rütbələr və dərəcələr ................................ 211 Xalq diplomatiyası ....................................................... 216 Diplomatik danışıqların əsasları ................................ 219 Dövlətin diplomatiyasının gücü .................................. 221 5 III FƏSİL BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR SİSTEMİNDƏ DÖVLƏTLƏRİN GÜCLƏRİNƏ GÖRƏ TƏSNİFAT ............................ 224 Güc, siyasət və dövlət .................................................. 224 Beynəlxalq münasibətlərdə dövlətin gücünün yaranmasının əsasları ........................................................ 235 Dövlətin güc vasitəsi kimi fəaliyyətinin əsasları və siyasi fəaliyyətin dalğalanmaları-beynəlxalq aləmdə inkişaf dalğalarının əmələ gəlməsi .................................... 243 Dövlət gücünün təsnif olunmasının əsasları. Kiçik dövlət, orta gücə malik olan dövlət, böyük gücə malik olan dövlət və super gücə malik olan dövlətlərin təsnifat xüsusiyyətləri ........................................................ 245 Super (qlobal) və regional güc mərkəzləri ............... 246 Regional gücün formalaşması .................................... 250 Qlobal gücün formalaşması. Super və regional güc mərkəzləri (dövlətlər) arasında rəqabət .......................... 253 Rəqabətdə təsiretmə və təzyiq vasitələri.................... 260 Güc mərkəzlərinin (dövlətlərin) təşkilatlanmaları və qruplaşmaları ................................................................ 266 Dövlətlərin siyasi qruplarının əldə saxlanılması vasitələri .............................................................................. 275 Dövlətlərin siyasi qruplaşmalarında “güc mərkəzləri”nin iqtisadi-siyasi maraqları ................ 277 Dövlətlərin qruplaşmalarında maraqların toqquşması və ittifaqlar ..................................................... 279 “Güc mərkəzləri”nin beynəlxalq münasibətlərdə davranışları ......................................................................... 304 Dövlət gücünün beynəlxalq münasibətlərdə sülhün təmin edilməsində əhəmiyyəti ........................................... 306 Nəticə ............................................................................ 311 İstifadə olunmuş mənbə və ədəbiyyat ........................ 313 6 GİRİŞ: Siyasət fərdi və kollektiv formalı və insanlara təbii formada məxsus olan məqsədlərdən, maraqlardan irəli gələn bir hərəkətdir. Məqsədlərin qarşıya qoyulması və maraqların təmin edilməsi bir istəkdir, həm də məcburiyyətdir, zərurətdir. Deməli, siyasət bir forma və məzmun prosesi və vəziyyəti olaraq, istək və zərurətdən irəli gələndir və ortaya çıxan fəaliyyətdir. Xarici siyasət dövlət siyasətinin tərkibidir. Bu baxımdan da xarici siyasət də istək və zərurətdir, daxili maraqları təmin etmək üçün məcburi fəaliyyətdir. Burada obyekt və predmet daxili siyasətin obyekt və predmetindən fərqlidir. Hər iki istiqamətdə-dövlətdaxili və xarici istiqamətdə- siyasəti icra edən tərəflər -subyektlər kimi dövlət hakimiyyətinin strukturları çıxış edirlər. Dövlətin daxili və xarici siyasətini birləşdirən amil və vasitə ehtiyac və tələbatlara söykənən daxili maraqdır. Maraq iki siyasət istiqaməti arasında uyğunlaşdırıcı, uzlaşdırıcı və bağlayıcı vasitə kimi çıxış edir. Bu iki istiqaməti dövlətin vətəndaşlarının (əhalisinin, xalqının) maraqları, xalqın, sakinlərin maraqları birləşdirir. (Qeyd: əhalinin maraqları ilə xalqın maraqları arasında həm vəhdətlik və eynilik vardır, həm də bir qədər fərqlilik mövcuddur. Belə ki, əhalinin maraqları dedikdə, burada daha çox maddi-mənəvi əsaslı sosial və məişət məzmunlu maraqları nəzərə almaq lazımdır və maraq anlayışını bu prizmadan anlamaq daha yaxşıdır. Xalqın maraqlarına isə çox geniş aspektlər aid olunmalıdır. Bu nöqteyi-nəzərdən, xalqın maraqlarına insanların (əhalinin) maddi-mənəvi maraqları ilə yanaşı, onların mədəni, siyasi, sosial, dövlətçilik, dünya subyektlərinin mənbəyi olmaq, vahid dünyanın tərkib hissəsi olmaq və s. kimi maraq sahələri aid edilməlidir. Xalqın maraqları bütövlük və vəhdətlik təşkil edir. Əhali maraqları ilə xalqın maraqlarını “insan və onun həyat tərzi, istəyi, ehtiyac və 7 tələbatı-maddi-mənəvi aləmi” birləşdirir. İnsan maraqları “xalq-əhali” vəhdətini yaradır və bütün sahələri əhatə edir). Bu baxımdan da hesab etmək olar ki, beynəlxalq münasibətlər və dövlətin daxili siyasət münasibətləri daxili münasibətlər baza olmaqla, bir-birini şərtləndirən və vahid mərkəzə xidmət edən iki şaxədir. Dövlət (burada dövlət hakimiyyəti) özünü siyasətlə sübut və təsdiq edir, gerçəkləşdirir. Dövlət özü bir hərəkət strukturu və mexanizmisidir, sistem vahidi və enerji mənbəyidir, təsiredici, nizamlayıcı və bunlardan irəli gələrək, idarəedici bir mexanizmdir. Dövlət öz bütöv enerjisini strukturlarının fəaliyyətinin cəmindən forma- laşdırır. Dövlət siyasəti ilə özünü təmin edir (resursların qarşılıqlı vəhdəti və birlikdə fəaliyyəti dövləti yaradır), inkişafa məruz qalır və bütün inkişaf proseslərində özünü qoruyur. Bu prinsipdən çıxış edərək hesab etmək olar ki, dövlətin inkişaf və müdafiə qabiliyyəti vardır və bu, həm daxili, həm də xarici fəaliyyətdə özünü göstərir. Dövlət bu iki fəaliyyət sahəsi arasında da birləşdirici inkişafı və müdafiə funksiyasını formalaşdırır. Bu baxımdan da dövlət onun strukturların qarşılıqlı birləşmiş vəhdət təşkil edən canlı bir orqanizm kimi qəbul olunur. Dövlət resursları hərəkət vəziyyətində saxlayan və resursların hərəkətindən zamanla faydalanan və resursların hərəkəti üçün ardıcıl trayektoriya yaradan bir qurumdur. Bu prinsipdən irəli gələrək hesab etməliyik ki, xarici siyasət dövləti lazımi resurslarla təmin edən və qoruyan fəaliyyətdir. Dövlətin cəmiyyəti inkişaf etdikcə, resurslara da tələbat artır. Dövlət resurslarla zəngin olan bir ictimai-siyasi qurumdur. Dövlət əslində cəmiyyətə xidmət üçün təşkil edilən, onu mühafizə edərək inkişaf etdirən bir qurumdur. Cəmiyyət müstəqil (nisbi olaraq və müəyyən anlarda mütləq formada) şəkildə inkişaf edən və öz-özünü daxilən tənzimləyən və dövlət hakimiyyəti vasitəsilə kənardan müşahidə edilən bir 8 bütövdür. Cəmiyyət-dövlət hakimiyyəti münasibətləri ümumilikdə insan maraqlarının “doymasına” xidmət edir. Cəmiyyət-dövlət hakimiyyəti münasibətlərinin möhkəmliyi və sərbəstliyi ümumilikdə dövlətin və onun mənbəyi olan əhalinin güclənməsinə və tərəqqisinə xidmət edir. (Qeyd: dövlətin siyasəti dedikdə, ölkə daxilində -buraya dövlət hakimiyyətinin və vətəndaşların qarşılıqlı münasibətlərini tənzim edən hərəkətlər başa düşülməlidir. Xaricdə dövlət siyasəti dedikdə isə, dövləti beynəlxalq aləmdə təmsil edən dövlət hakimiyyətinin fəaliyyəti nəzərdə tutulmalıdır. Beynəlxalq aləmdəki xalqlararası rəsmi münasibətlərdə dövlətləri tərəf kimi onların hakimiyyətləri təmsil edirlər. Vətəndaşların təmsilçiliyi isə “xalq diplomatiyası” adlanır. Vətəndaşların təmsilçiliyi də onların dövlətlərinin hakimiyyətləri vasitəsilə yerinə yetirilir. Buradan da belə bir məntiqi nəticələrə gəlmək olur ki, dövlət siyasətində əsas aparıcı tərəf dövlət hakimiyyətidir. Vətəndaş tərəfi isə dövlət hakimiyyətini təmin etmək üçündür, mənbədir). Dünya siyasətinin və beynəlxalq münasibətlərin (beynəl- xalq münasibətlər dünya siyasətinin tərkibidir, dünya siyasətinin vahid tərkibinin iki istiqamətindən biridir. Digər tərkib isə dövlətlərin (hakimiyyətlərinin) öz daxillərində baş verən, dövlətlərin öz sərhədləri daxillərində-daxili məkanla- rında, həyata keçirdikləri siyasətdir) əsas iştirakçıları olan və siyasəti formalaşdıran, münasibətlər və əlaqələr sistemini meydana gətirən dövlətlər (beynəlxalq münasibətlərdə dövlət hakimiyyəti yox, dövlət anlayışı işlənməlidir. Çünki tərəf kimi dövlət bütöv olaraq tanınır. Dövlət hakimiyyəti xalqını beynəlxalq münasibətlərdə təmsil edir) güclərinə görə bir- birilərindən fərqlənirlər. Fərqlənmə sayəsində dövlətlər arasında təsir, əks təsir, qruplaşma və qrup formasında təsir (fərdi və kollektiv təsir) prosesləri meydana gəlir ki, bu da öz- özlüyündə dünya bütövlüyünü yaradır. Dövlətlərin bu və ya digər formada asılılığını ortaya çıxarır. Bu əks olunma qaydası 9 və forması real dünya siyasətinin əsaslarını, şərtləndirici bazasını və istiqamətlərini meydana gətirir. Reallıqdan maraqların təmin olunması məsələləri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Məlumdur ki, dünyanın siyasi xəritəsi müxtəlif gücə malik olan dövlətlərin (müxtəlif rənglərdə təsvir olunan sərhədlərlə) birliyindən formalaşıbdır. Bu formalaşmada tarixi proseslər coğrafi amillərlə vəhdət təşkil edərək coğrafi məkan- larda siyasi proseslərin formalaşmasını zəruri edibdir. Siyasi xəritədə olan fərqlənməni (ərazi böyüklüyünə görə) dövlət- lərin siyasi gücləri və potensial imkanları baxımından “növlərə ayrılmaları” (dövlətlərin güclərinə görə təsnif olunmaları) kimi də adlandırmaq olar. Hər bir dövlət həm xalqına (millətlərinə, etnik tərkiblərinə) görə özünəxas xüsusiyyətə (burada cəmiyyətlərin də fərqli olması labüd şərtlərə çevrilir), həm də forması (burada əhalinin sayı, ərazinin böyüklüyü və ya da kiçikliyi baxımından) nöqteyi-nəzərdən fərqli tərkibə və ölçüyə malikdir. Lakin bütün dövlətlər, formalarına baxmaya- raq (burada ərazi ölçüsü və əhali sayı baxımından), oxşar və eyni məzmunlu fəaliyyətə malikdirlər. Dövlətlər irli-xırdalı “dövlət” məfhumu prinsipləri ilə fəaliyyət göstərirlər. Dövlət öz vətəndaşlarının hüquqlarını müxtəlif sahələr üzrə təmin etməkdə və qorumaqda borcludurlar. Məhz dövlətlərin mahiy- yətində, onların quruluşunun məğzində bu amil dayanır. Bütün dövlətlər insanlardan və onların toplusundan meydana gəldik- lərindən, təbii proses olaraq eyni məzmunlu fəaliyyət göstər- mək məcburiyyətində qalırlar. Bu da insanların təbii qurulu- şundan və genetik maraqlarından ortaya çıxan bir zərurətlə bağlıdır. Buradan da belə bir məntiqi nəticə əldə olunur ki, dövlətin bir qurum kimi fəaliyyəti təbii qanunauyğunluqlardan ibarətdir. Dünya dövlətlərinə bütün dünya insanlarının vahid maraqlarını təmin edən ayır-ayrı vasitələr kimi baxılmalıdır. Maraqların təmin olunması istiqamətində görülən işlər bütün dünyada insanların təbiətində özünü əks etdirir. Bu oxşarlıq da dövlətləri beynəlxalq aləmdə bir araya gətirməyə məcbur edir. 10 Bütün insanlar eyni və oxşar məzmunlu və formalı xüsusiyyət- lərə malik olduğundan onların yaratdıqları qurumlar da eyni və oxşar məzmunlu siyasəti rellaşdırırlar. Bu baxımdan bütün dövlətlərin fəaliyyətlərinin bazasında, təşkilati funksiyalar yerinə yetirməklə, xidmət amili üzərində siyasəti reallaşdır- maq dayanır. Buna görə də dövlətlər siyasət qurumlarıdır. Dünya dövlətlərinin eyni məzmunları və oxşar formaları onlar arasında uyğunluğu (fəaliyyət və struktur baxımından) və eləcə də fərqliliyi, yəni, dövlətlərin güclərinin müxtəlifliyi baxımından meydana gələn fərqləri yaradır. Kiçikli-böyüklü bütün dövlətlər öz hərəkətlərini (beynəlxalq münasibətlərdə dövlətlərin hərəkətlərini onların hakimiyyəti həyata keçirir), siyasi fəaliyyətlərini maraqlar üzərində qururlar. Dövlət maraqları qruplaşdıran (həm daxildə, həm də beynəlxalq sferada) və bu maraqları fərdi və universal qaydada (mərkəzi və regional istiqamətli əsaslarla) təmin edən əsas qurum kimi əhəmiyyət kəsb edir. Buradan da dövlətlərin siyasi fəaliyyət- lərinin təsnifatı (dərəcələnməsi məsələləri) ortaya çıxır. Təsnifat həm daxildə görülən işlərdə özünü göstərir, həm də beynəlxalq aləmdə müəyyən olunur. Dünya dövlətləri öz aralarında olan münasibətləri “dövlət” olduqlarına görə, dövlət ideyası mərkəz olmaqla, yaradırlar, tərəflər arasında əlaqələri təşkil edirlər. Əlaqələri təmin edən, münasibətləri nizama salan dövlət ideyasının da bazasında və dövlətin fəaliyyətinin əsasında öz xalqına xidmət amili durur. Xidmət müsbət məzmuna malikdir. (Qeyd: dövlət mahiyyət etibarilə ədaləti təmin edən, ədalətin ardıcıl olaraq mövcud- luğunu qoruyan bir qurumdur. Dövlətin daxilində siyasətin dərəcələnməsi iyerarxiyanı meydana gətirdiyindən bağlılıq ortaya çıxır. Bağlılıq zamanı ziddiyyətlərin tam şəkildə ortaya çıxmaması üçün və nisbi əsaslarla hüquqi bərabərliyi təmin etmək məqsədilə dövlət daxilində tərəflər arasındakı münasibətlərdə “mənim sənin hüququnu təmin etmək hüququm vardır” ideyası əsas mərkəzi ideya kimi qəbul 11 edilməlidir. Bu anda nisbi bərabərlik (özündə mütləqliyi əks etdirməklə) və sabitlik, eləcə də vahid enerjilik ortaya çıxa bilir. Dövlətin fəaliyyəti həm sabit və loyal olaraq yerinə yetirilir, həm də burada funksiyanın icrası zamanı gərginliklər və qeyri-sabitliklər üzə çıxır. Dövlətin (burada dövlət hakimiyyətinin güc tətbiqi nəzərdə tutulur) zorakı məzmunu da vardır. Zorakı aparat kimi fəaliyyəti insanlar arasında onun mənfi və qəbul edilməyən xüsusiyyətlərini ortaya çıxarır. Dövlət hakimiyyəti zor tətbiq edir. Bu anda öz maraqlarını güdür. Dövlət hakimiyyəti həm də özünün siyasi forma kimi mövcudluğunu qorumaqda maraq nümayiş etdirir və təhlükə yarandıqda güc tətbiqinə əl atır. Dövlət hakimiyyəti gücün tətbiqini də o halda reallaşdırır ki, həm dövlətin tərkib elementi olan vətəndaşlarını qorusun, həm də özünün siyasi qurum kimi fəaliyyətini təmin etsin. Zorakılıq dövlətin formasını qorumaq baxımından və tərkib element- lərini mühafizə etmək zərurətindən irəli gəlir. Zor tətbiq etmək də dövlətin leqal, qanuni (onun hüququdur) hərəkətinin əsaslarını yaradır. Dövlət hakimiyyətinin güc tətbiq etmək hüququ onun öz sistemini qoruması istəklə- rindən irəli gəlir. Burada bir məsələni xüsusi olaraq, nəzərə almaq lazımdır ki, siyasət dövlət hakimiyyətinə aid olan məsələdir. Çünki idarəetmədir. Dövlət hakimiyyəti ilə yanaşı mətndə dövlət sözünü də işlətəmk mümkündür. Bu halda dövlət hakimiyyəti başa düşülməlidir. Dövlət hakimiyyətinin siyasəti düşüncələrdə elə dövlət siyasəti kimi qəbul olunur. Dövlət hakimiyyətləri öz siyasətlərini dövlət adından həyata keçirirlər. Lakin onu da nəzərə almaq lazımdır ki, dövlət hakimiyyəti ilə vətəndaşlar, yəni cəmiyyət birlikdə dövlətin tərkib komponentidir və bir-birinə bağlı olan iki şərti strukturdur. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, dövlət rəhbəri ilə hakimiyyət rəhbərləri anlayışları arasında həm oxşar, həm də fərqli məzmunlar vardır. Dövlət rəhbəri özündə dövlətin 12 bütün komponentlərini, yəni hakimiyyətlərini və cəmiyyətini vəhdət şəkilində əks etdirir. Hakimiyyət rəhbərləri isə ayrı- ayrı qolların rəhbərləri olaraq dövlətin müəyyən etdiyi siyasət istiqamətlərini icra edirlər. Oxşarlıq isə onunla izah oluna bilər ki, dövlət rəhbərləri də qərar qəbul etmək və icraya yönəltmək funksiyasını yerinə yetirirlər). Dövlət xarici siyasəti ona görə həyata keçirir ki, vətəndaşlarının daxili (əsas) və beynəlxalq maraqlarını Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|