Araşdırıb bu istiqamətlər üzrə geniş məlumatlar toplayın
Yüklə 22,18 Kb.
|
|
İranın enerji diplomatiyası (Mühazirənin tezisləri) Araşdırıb bu istiqamətlər üzrə geniş məlumatlar toplayın. İranın regional gücə çevrilə bilən digər bir əhəmiyyətli xüsusiyyəti də enerji potensialıdır.İ ran, dünya təbii qaz ehtiyatlarında ikinci sırada yer alan və dünyada neft ehtiyatlarına görə dördüncü sırada yer alan bir ölkədir. Bununla paralel İran nüvə enerjisini və nüvə silahını əldə etmək istəyən ölkə kimi xarakterizə olunur. İranın nüvə gücünə çevrilməsi bölgə ölkələrinin bu mənada İrandan nümunə götürməsinə səbəb ola bilər. Qərb mütəxəssisləri və siyasətçilərinin tez-tez dilə gətirdiyi fikirlərə görə, kiçik bir nüvə gücünə sahib olmaq İranın qlobal güc olmasına imkan verməz, əksinə qonşularının onu izləməsi və nüvə silahlarının terror qrupları tərəfindən ələ keçirilməsi riskini artırar. Digər tərəfdən, nüvə silahına sahib olmaq İranın regional güc olmasına kömək edəcəkdir. İran nüvə silahı istehsal etdiyi səbəbi ilə illərdir beynəlxalq sanksiyalara məruz qalır və nəticədə İranın iqtisadi gücü zəifləyir və enerji sektoru düzgün inkişaf etmir. 2015-ci ilin aprelində İran ilə P5 + 1 üzvləri arasındakı razılaşma ilə İran dinc məqsədlər üçün nüvə enerjisi istehsal edə biləcəkdi. 1951-ci ildə Baş nazir Muhammed Mussaddiq, xaricilər tərəfindən çıxarılan neftin milli bir sərvət olduğunu elan edərək milliləşdirmə işlərinə başlamışdı. Lakin bu yeni münasibət Qərb ölkələri tərəfindən birmənalı qarşılanmadı və Müssəddiq 1953-cü ildə çevriliş nəticəsində hakimiyyətini itirdi. Ona qarşı CİA (Amerika Milli Təhlükəsizlik TƏşkilatı) TP-Ajax adlı əməliyyat keçirdi. Amerika agentləri bu çevriliş zamanı İran əsgərlərindən dəstək almışdılar. Beləliklə İranın enerji millətçiliyi istiqamətində atdığı addım xəyal qırıqlığı ilə nəticələndi və İranın enerji sektoruna nəzarətinin qarşısı alındı. ABŞ Prezidenti Eisenhower tərəfindən təyin olunan "Barış üçün Atom" proqramı 1950-ci illərdə təqdim edildi. Layihə nüvə enerjisinin dinc istehsalı yolu ilə ölkələrin artan enerji ehtiyaclarını həll etməyi hədəfləyirdi. ABŞ üçün nüvə silahlarının digər ölkələr tərəfindən istehsal olunmasının qarşısını almaq və prosesi nəzarətdə saxlamaq vacibdir. Bu çərçivədə, İran 1950-ci illərdə nüvə enerjisi ilə bağlı ilk işləri üçün ABŞ-ın dəstəyini aldı. 1957-ci ildə ABŞ və İran arasında nüvə enerjisinin mülki məqsədi ilə əməkdaşlıq müqaviləsi imzalanmışdır. İranın ilk nüvə tədqiqat mərkəzi 1967-ci ildə quruldu. Soyuq Müharibə dövrünün qütbləşməsində İran-ABŞ əməkdaşlığı müşahidə edildi. Bu əməkdaşlıq sayəsində İran 1968-ci ildə Nüvə Silahlarının Yayılmasının qarşısının alınmasına dair Müqaviləni imzaladı və 1970-ci ildə təsdiqlədi. İran 1970-ci illərdə nüvə kadrlarının hazırlanması və reaktorların inşası mövzusunda Qərb dövlətləri ilə əməkdaşlıq etdi. Mərkəzi Vyanada yerləşən Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (MAQATE) 1957-ci ildə qurulmuşdur. Sağlamlıq, sülh və firavanlıq üçün nüvə enerjisindən istifadənin zəruriliyi üzərində işləyən MAQATE nüvə materiallarının hərbi istifadəsinin qarşısını almağa çalışır. Nüvə silahlarının yayılmaması haqqında Müqavilə 1968-ci ildə imzalanmışdı. Bu müqaviləyə əsasən Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Təhlükəsizlik Şurasının 5 daimi üzvü olan ABŞ, Rusiya, İngiltərə və Çin "nüvə silahı ölkələri" olaraq qəbul edildi ". Müqavilənin nüvə silahına sahib olmayan tərəfləri, MAQATE-nin təhlükəsizlik auditini qəbul etmək məcburiyyətində qaldılar. Müasir dövrdə bir sıra ölkələr müqavilənin tərəfi deyil. Bu ölkələrə Hindistan, İsrail, Şimali Koreya və Pakistan aiddir. İran dünyanın neft ehtiyatlarının 10% -i və təbii qaz ehtiyatlarının 17,7% -i olan bir ölkədir. İran iqtisadiyyatı neft gəlirlərindən çox asılıdır. İran dünyanın ikinci böyük təbii qaz ehtiyatına sahib olsa da, Təbii qaza investisiya çatışmazlığı səbəbindən xalis idxalçıdır. Təbii qaz boru kəməri ilə İran, Türkiyə, Ermənistan və Azərbaycanın Naxçıvan Muxtar Respublikasına təbii qaz ixrac edir. Təbii qaz ehtiyatlarına sahib olmasına baxmayaraq İran həm də Türkmənistandan və Azərbaycandan təbii qazı idxal edir. İran Neft İxrac edən Ölkələr Təşkilatının (OPEC) üzvüdür. 2010-cu ildə İran xam neft ixracında Səudiyyə Ərəbistanı və Rusiyadan sonra üçüncü sırada yer aldı. Oiland Gas Journal-ın 1 yanvar 2011-ci il tarixli hesabatına görə, İranın 137 milyard barel təsdiqlənmiş neft ehtiyatları var. Bu göstəiciyə görə ölkə Səudiyyə Ərəbistanı, Venesuela və Kanadadan sonra 4-cü yerdədir. Bundan əlavə, İran Rusiya Federasiyasından sonra təsdiqlənmiş ən böyük təbii qaz ehtiyatlarına sahibdir. APEX Qlobal Ticarət Atlasından. 2011-ci ilin yanvar-iyun məlumatlarına görə, İran xam neft ixracatının 22% -ni Çinə, 18% -ni AB ölkələrinə, 14% -ni Yaponiyaya, 13% -ni Hindistana, 10% -ni Cənubi Koreyaya və 7% -ni Türkiyəyə ixrac edir. İran ümumi enerji ehtiyacının 54% -ni istehsal etdiyi təbii qazdan təmin edir. Hormuz Boğazı Körfəzin ərəb dövlətləri və idxalatçı ölkələri (ABŞ, Aİ) üçün enerji təhlükəsizliyi baxımından əsas nöqtədir. İran 2011-ci ildə Hörmüz Boğazını bağlamaqla təhdid etmişdi. 2012-ci ilin aprel ayı arasında ABŞ, Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmrliyi, Küveyt və Bəhreyn hava qüvvələri ortaq bir təlim keçirdi. Təlimin Hamuz boğazının bağlanması halında alınacaq tədbirlər haqqında olduğu açıqlandı. İran, Fars Körfəzində ABŞ Dəniz Qüvvələrinin olmaması ilə əlaqədar həssaslıqlarını açıqladı: ABŞ Boğazın bağlanmasının müharibə üçün bir səbəb olduğunu bildirdi. İran enerji baxımından zəngin bir ölkə olsa da, bu sərvəti xalqa paylaya və xalqın rifahını artıra bilməmişdir. Bu ölkə enerji texnologiyalarının inkişafı və istifadəsində inkişaf etmiş vəziyyətdə deyil. İranın enerji sektorunun əsas problemləri sərmayə çatışmazlığı və beynəlxalq sanksiyalar nəticəsində yaranan texnoloji çatışmazlıqlardır. Bu vəziyyətin nəticəsi olaraq İran kifayət qədər infrastruktura, qabaqcıl texnoloji avadanlıqlara, kifayət qədər istehsal gücünə və neft emalı zavoduna sahib deyil. Dünyada ikinci böyük sübut edilmiş təbii qaz təminatına sahib olmasına baxmayaraq, inkişaf etməmiş bir təbii qaz sektoruna sahibdir. "Dünyadakı birincil enerji istehlakının 23.9% -i təbii qaz hesabına təmin edilir. İran dünyanın təbii qaz ehtiyatlarının 17,7 və ya 33,6 trilyon kubmetr təbii qaza sahibdir. 1 ölkə ilə imzalanan razılaşmanın beynəlxalq sanksiyaların ləğvi ilə təbii qaz sektorunu inkişaf etdirmək mümkün olacaqdır Maye qazla ticarətin artması da bu vəziyyətə kömək edəcəkdir. Gücləndirin - NEK. Məlum olduğu kimi 2001-ci ildə Qaz İxrac edən Ölkələr Forumu (GIEUF) qurulduqdan sonra İran burada fəal iştirak etmişdir. İran və Çin, 2009-cu ildə İranın Cənubi Pas yataqlarının işlənməsi üçün 3.3 milyard dollarlıq bir müqavilə imzaladılar, Çinin ən böyük şist qazı və kömür yataqları ehtiyatları var ki, bu da gələcəkdə İranın qaza ehtiyac olmayacağını proqnozlaşdırmağa imkan verir. İranın qaz ixracatının digər bir istiqaməti Hindistan-Pakistan xəttidir. Hazırda İran-Hindistan qaz boru xəttinin inşası gündəmdədir. Qeyd etmək lazımdır ki, İran Konstitusiyası xaricilərin və özəl şirkətlərin əlindəki enerji qaynaqlarına sahib olmağı qadağan edir. Ən əhəmiyyətli enerji firması, dövlətə məxsus olan milli İran Petrol Şirkətidir. İran beynəlxalq enerji şirkətlərinə enerji axtarışı və inkişaf etdirmə müqavilələri bağlamağa icazə verir. Geri alış müqavilələri bağlayaraq enerji qaynaqlarına sahibliyi və nəzarətini saxlayır. İran benzin istehsalında çətinlik çəkir, tələb olunan təmizləmə təsisi kifayət deyil, bu səbəbdən benzin idxal olunur. Bu vəziyyətdən qurtarmaq üçün planlar qurulur. Subsidiyalar daxili istehlakı və xərcləri artırır və iqtisadiyyatda geriləmə ilə nəticələnir. ABŞ beynəlxalq sanksiyalardan başqa digər qərarlarla İrana təzyiq altındadır Yüklə 22,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|