Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

Şirvan və Şəkinin qəti tabe edilməsi. 
Mərkəzləşmiş Azərbaycan dövlətinin yaranması 
prosesinin başa çatması. 1524-cü ildə Şeyxşah II 
Ibrahim vəfat etdi. Onun Məhəmməd Mirzə, Müzəffər 
Mirzə və Soltan Xəlil adlı üç oğlu vardı. Yerinə I Şah 
Ismayılın qızı Pərixan xanımın əri Soltan Xəlil II Xəlilullah 
adı ilə hakimiyyətə gəldi. Onun hakimiyyətinin ilk illərində 
Şirvanda mərkəzdən qaçma hallarına təsadüf olunmasa 
da, Şirvanın mərkəzə tam tabe edilməsi artıq gündəmdə 
idi. II Xəlilullah 1535-ci ildə öz əcəli ilə vəfat edir və yerinə 
qardaşı oğlu Şahrux, Şirvanda hakimiyyətə keçir. Şah 
Təhmasib dərhal Çuxur-Səd hakimi Məhəmməd bəy 
Ustaclı ilə Şirvanın yeni hakiminə fərman və xələt 
göndərdi. Ancaq bu zaman Şirvanı Şahrux deyil, onun 
vəkili Hüseyn bəy və bir qrup başı pozuq yerli əmir idarə 

---

159 
edirdi. Elə buna görə də, Şirvanda daxili çəkişmələr 
getdikcə artırdı. 
Şirvandakı bu çəkişmələr zamanı Mahmudabad və 
Sa
lyanda bir nəfər qələndərin başçılığı ilə (1537-1538) 
yerli hakimiyyətə qarşı çıxış oldu. Onun dəstəsi 
Şamaxıya yaxınlaşdı. Onlara qarşı qüvvə çıxara bilməyən 
Şahrux və yerli əmirlər Buğurd qalasına çəkildilər. 
Qələndərin dəstəsi Şamaxını tutdu. Amma məqsədləri 
aydın olmadığına görə, onlar bir müddətdən sonra şəhəri 
tərk edib Salyana doğru yola düşdülər. Onları Şahruxun 
dəstəsi izləyirdi. Salyan yaxınlığında baş verən savaşda 
q
ələndərin dəstəsi dağıdıldı. 
Daxili sarsıntı keçirən Şirvan əmirləri içərisində 
mərkəzdənqaçma meylləri də baş qaldırmışdı. I Şah 
Təhmasib qardaşı Əlqas Mirzə, Müntəşa sultan və 
Qarabağdakı Qacar əmirlərinin başçılıq etdiyi 20 minlik 
hərbi dəstəni 1538-ci ildə Şirvana yolladı. Onlar Şamaxı, 
Surxab, Qəbələ, Gülüstanı tutdular. Şahruxun vəkili 
başda olmaqla, bir çox Şirvan əyanı öldürüldü. Şirvanda 
şahlıq ləğv edilib, bura vilayət statusu verildi. Şirvan 
vilayətinin birinci valisi I Şah Təhmasibin qardaşı Əlqas 
Mirzə oldu. 
Şəki hakimi Həsən bəyin oğlu Dərviş Məhəmməd 
(1524-
1551) dövründə Şəki ilə Səfəvilərin arası da 
getdikcə pisləşirdi. 1538-ci ildə Səfəvi qoşunu Şirvanda 
Bu
ğurd qalasını mühasirə edən zaman Dərviş 
Məhəmməd Şahruxa kömək edirdi. Ancaq Şirvan 
tutulduqdan sonra, Şəki hakimi Dərviş Məhəmməd xanın 
Səfəvilərlə əlaqələrini yenidən yaxşılaşdırıb Şəkinin daxili 
sərbəstliyini qoruyub saxlamaq istəyirdi. O, hətta I Şah 
Təhmasibin dul bacısı Pərixan xanımla evləndi. Lakin, 
Pərixan xanım öldükdən sonra onun Səfəvilərlə 
münasibətləri yenidən pozuldu. Dərviş Məhəmməd I Şah 

---

160 
Təhmasibin Şirvan valisi olan və şahlıq həvəsi ilə 
yaşayan qardaşı Əlqas Mirzə ilə yaxınlaşdı. 
Hətta o, Soltan Süleyman Qanunin (1520-1566) 
tərəfindən Təhmasibə qarşı savaşan Əlqas Mirzəyə 
qardaşı Şahnəzərin başçılığı ilə kömək də göndərmişdi. I 
Şah Təhmasib 1548-ci ildə Sevindik bəy Əfşarın başçılığı 
ilə 2500 nəfər qorçu dəstəsini Şəkiyə, Dərviş 
Məhəmmədi cəzalandırmağa göndərdi. O, Kiş qalasına 
çəkilib qoruna bildi. 1551-ci ildə I Təhmasib onunla 
birdəfəlik hesablaşmaq üçün Ərəşə gəldi. Burada vassalı 
Kaxetiya çarı Ləvənd də onunla birləşdi. Dərviş 
Məhəmməd xan şahı qarşılamağa gəlmədi. Şəki əyanları 
və əhali Kiş, Gələsən-görəsən qalaları və Sığnağa 
çəkildilər.
Top atəşi ilə Kişin qala divarları dağıdıldı. Qalanın 
kutvalı Mahmud bəy savaşı davam etdirməyin mənasız 
olduğunu görüb, qapıların açarını şaha verdi. Sığnaq 
döyüşçüləri də döyüşü dayandırdılar. Dərviş Məhəmməd 
gecə ikən 400 nəfərlik dəstə ilə Gələsən-Görəsəndən 
çıxıb qaçmağa çalışdı. Amma qaça bilmədi və öldürüldü. 
Beləliklə, Şəkinin sərbəstliyinə son qoyuldu. Şah Toygün 
bəy Qacarı Şəki hakimi təyin etdi.