Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

Memarlıq. Azərbaycanın memarlıq abidələri 
meydana gəldiyi tarixi dövrün ictimai-siyasi, iqtisadi, 
ideoloji hadisələrini, tikinti texniki səviyyəsini əks etdirən, 
həmin dövrün digər sənət sahələri haqqında xeyli 
məlumat verən obyektlərdir.
XV əsr Azərbaycan memarlığının təkamülündə 
kla
ssik yetkinlik çağıdır. Bu zaman ölkənin tikinti 
sənətində XIII və XIV əsrlərə xas olmuş axtarış və 
eksperiment vüsəti duyulmurdu. Bu dövrün Azərbaycan 
memarlıq obyektləri artıq sabitliyi və bitkinliyi ilə seçilirdi. 
Bu əsrdə xatirə tikililəri nisbətən (XI-XIV əsrlərə) az idi. 
Dini tikililərin inşasında isə XV əsrdə çox böyük irəliləyiş 
vardı. 
1465-
ci ildə Təbrizdə tikilmiş «Göy məscid» (yaxud 
Cahanşah məscidi) orta əsr Azərbaycan memarlıq 
dekorunun az qala bütün nailiyyətlərini özündə 
toplamışdır. «Göy məscid»in diqqəti cəlb edən başlıca 
cəhəti inkişaf etmiş kaşı bəzəyidir. Məscidin bəzəyində 

---

145 
göy və mavi rəngli kaşılardan daha çox istifadə 
olunmuşdur. Məhz buna görə də həmin memarlıq abidəsi 
«Göy məscid» adlanır. 
Həmin əsrin Şirvan abidələrinin əsas kütləsi 
Bakıda və Abşeron kəndlərindədir. Bunlar məscidlər, 
karvansaralar, hamamlar və xatirə tikililəridir. Lakin 
«Planlaşma prinsipi və memarlıq bədii həllin ümumiliyi, 
binaların bir-birinə yaxın illərdə tikilməsi və kompleksin 
qısa bir dövrdə formalaşması (XV yüzilin ikinci rübündə) 
belə bir fikir oyadır ki, Şirvanşahlar sarayı ansamblı bir 
memarın nəzarəti altında inşa edilmişdir.
Şirvanşahlar sarayı kompleksi XV əsrin «təxminən 
10-
cu illərində tikilmişdir». Saray kompleksi aydın surətdə 
düşünülmüş plana, sxemə malikdir. Bu sxemə əsasən 
kompleks iki hissəyə (rəsmi və şəxsi istifadə məqsədli) 
ayrılır. 
Təbrizdə 1483-cü ildə «Həşt behişt» («Səkkiz 
cənnət») adlanan iri saray kompleksi tikilmişdi.
Memarlıq obyektlərinin və bitki örtüyünün 
uzlaşdırılması Təbrizin memarlıq inkişafında önəmli yer 
tutmuşdur. Təbrizdə böyük bağlar var idi. Uzun Həsən 
tərəfindən əsası qoyulmuş «Bağı-nəsriyyə» və Sultan 
Yaqubun tikdirdiyi «Baği-şimal» («Şimal bağı») bu dövrün 
şəhərsalma fəaliyyətinin nadir incilərindəndir.
Beləliklə, XV əsrdə Azərbaycan memarlığının və 
şəhərsalma sənətinin ən gözəl nümunələri Qaraqoyunlu 
və Ağqoyunlu dövlətlərinin paytaxtı olmuş Təbrizdə və 
Şirvanşahlar dövlətinin paytaxtı Bakıda yaradılmışdı.