Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

partiyalar 
– eserlər və menşeviklərlə müsavatçılar 
arasındakı 
ziddiyyətlərdən 
istifadə 
edərək, 
Bakı 
Sovetində əsas vəzifələri asanlıqla ələ keçirə bildilər. 
F.X.Xoyskinin rəhbərliyi ilə fəaliyyət göstərən 
Şəhər Duması bolşevik Sovetinin yeganə mümkün rəqibi 
kimi q
aldı.
1917-
ci il dekabrın 12-13-də bolşeviklərlə 
müsavatçılar arasında münasibətlərin gərginləşməsi 
şəraitində dəyişdirilmiş seçki qaydası əsasında Bakı 
Sovetinə seçkilər keçirildi. Nəticələr «Müsavat» partiyası 
üçün ümidverici olmadı, bolşeviklərin 51 səsinə qarşı 
müsavatçılar 21, daşnaklar 41, sol eserlər 38, sağ eserlər 
28, menşeviklər isə 11 səs almışdılar.
Sovetin y
eni Icraiyyə Komitəsinə 6 nəfər bolşevik, 
5 daşnak, 4 sol eser, 3 sağ eser, 2 müsavatçı daxil oldu. 
RSFSR XKS-
inə tabe olmaq istəməyən və diyarı 
anarxiyadan qorumağa çalışan Gürcüstan sosial-
demokrat 
partiyası 
(menşeviklər), 
«Müsavat», 
«Daşnaksütyün» və sağ eserlərin nümayəndələri 
noyabrın 11-də Tiflisdə keçirdikləri müşavirədə Rusiya 
bolşevik hökumətinin hakimiyyətini tanımaqdan imtina 
e
tdiklərini bildirib. «Müstəqil Zaqafqaziya hökuməti» 
yaratmaq haqqında qərar çıxartdılar. Hoyabrın 15-də

---

293 
Zaqafqaziya Komissarlığı yaradıldı. Onun tərkibinə 
Gürcüstandan Y.Gegeçkori (sədr) və A.Çxengeli, 
Azərbaycandan F.X.Xoyski, M.Y.Cəfərov, X.Məlik-
Aslan
ov, ermənilərdən T.Ter-Qazaryan, X.Karçikyan, 
A.Ağacanyan, sağ eserlərdən D.Donskoy daxil oldular. 
Milli Şuralar vətənpərvər qüvvələri öz ətrafında 
birləşdirir və yerlərdə hakimiyyəti ələ alırdılar. 
Milli hərbi hissələrin yaradılması yerli milli şuraların 
əsas fəaliyət istiqamətlərindən biri idi. Lakin yeni silahlı 
dəstələr yaradılması üçün silah çatmırdı. Bunu nəzərə 
alan Gəncə Müsəlman Şurası şəhərdə olan keçmiş çar 
ordusunun 219-
cu alayını, həmçinin Qafqaz cəbhəsindən 
Rusiyaya qayıdan bir neçə hərbi eşelonu tərksilah 
etməyə razı oldu. Bu tədbirin həyata keçirilməsi 
nəticəsində 15 min tüfəng, 70-ə yaxın pulemyot və 20 top 
əldə edildi. Bu əməliyyat zamanı Gəncə Milli Şurasına 
Zaqafqaziya Komissarlığının göndərdiyi zirehli qatar 
kömək etdi. 
Dövrün ən kəskin sosial-iqtisadi məsələlərdən biri 
aqrar məsələnin həlli üçün Zaqafqaziya Komissarlığı bir 
sıra addımlar atdı. Məsələn, 1917-ci il dekabrın 16-da 
«Dövlət, keçmiş xanədan, kilsə, monastır, hüquqi şəxslər 
və sahibkar torpaqlarının torpaq komitələrinə verilməsi 
haqqında» qanun qəbul etdi. Bu qanuna görə, kəndlilərin 
alacağı torpaqlar torpaq komitələrinin sərəncamına 
verilməli, kəndlilər isə torpağı həmin komitələrdən icarəyə 
götürməli idilər. 
Xarici 
siyasət 
sahəsində 
Zaqafqaziya 
Komissarlığının fəaliyyəti əslində diyarı bolşevik 
Rusiyasından ayırmaq məqsədi daşıyırdı. 
1917-
ci il dekabrın 5-də Ərzincanda Zaqafqaziya 
Komissarlığı ilə Türkiyə hərbi komandanlığı arasında 
barışıq sazişi bağlandı. 1918-ci il yanvarın 14-də isə 
Türkiyə komandanlığı Zaqafqaziya Komissarlığına 

---

294 
tərəflər arasında sülh müqaviləsi bağlamaq haqqında 
danışıqlara başlamaq təklifi ilə müraciət etdi. 
1917-
ci 
ilin 
sonlarında 
Azərbaycanın 
və 
ümumiyyətlə, Zaqafqaziyanın siyasi həyatında baş 
vermiş ən əlamətdar hadisələrdən biri Ümumrusiya 
Müəssisələr Məclisinə seçkilər keçirilməsi oldu.
Seçkilərin nəticələri göstərdi ki, Zaqafqaziyada 
bolşeviklərin hakimiyyətə gələ bildikləri Bakı şəhəri istisna 
olmaqla, «Müsavat» və «Daşnaksütyun» partiyaları daha 
güclü nüfuza malikdir.