Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

 
Sual 2. AXC-
nin xarici siyasəti. 
1918
–1920-ci illərdə AXC-nin xarici siyasətinin 
əsas 
məqsədi 
Azərbaycanın 
müstəqilliyinin 
gerçəkləşməsindən ibarət idi. Azərbaycan hökuməti 
Azərbaycanın müstəqilliyinin tanınması və qorunub 
saxlanmasında Qərb ölkələrinin himayəsini əldə etmək 
işinə birinci dərəcəli əhəmiyyət verirdi. 
Azərbaycan hökumətinin üzvü Ə.M.Topçubaşov 
İstanbul, Vyana, Berlinə, eləcə də Ermənistan və 
Gürcüstanın mərkəzlərinə səlahiyyətli səfir təyin 
edilmişdi. Verilən mandata görə Ə.M.Topçubaşov 
Az
ərbaycanın maraqları ilə bağlı geniş səlahiyyətlərə 
malik idi. O, İstanbulda ikən Ukrayna, İran, Rusiya, ABŞ, 
İtaliya, 
İsveç, 
Hollandiya, 
Ermənistanın 
rəsmi 
nümayəndələri ilə görüşmüş, fikir mübadiləsi etmiş və 
onlara memorandum təqdim etmişdi. Memorandumda 
Qafqa
zın coğrafiyası, onun çar dövründə inzibati 
bölgüsü, regionun demoqrafik vəziyyəti, Azərbaycan 
respublikasında mövcud vəziyyət, aparılan quruculuq 
işləri, erməni probleminin mahiyyəti, mart soyqırımı, 
Qarabağ məsələsi barədə məlumat verilir, Azərbaycan 
Res
publikasının müstəqil yaşamağa haqqı olduğu 
əsaslandırılırdı. 
Osmanlı 
Türkiyəsi 
də 
Azərbaycanın 
müstəqilliyinin 
tanınması 
üçün 
əlindən 
gələni 
əsirgiməyəcəyini bildirmişdi. Lakin Mudros sazişindən 
sonra Osmanlı hökumətinin Azərbaycana köməyi 
minimuma enmişdi. Türkiyə müttəfiqlərindən asılı 
vəziyyətə 
düşmüşdü. 
Müttəfiqlər 
Osmanlının 
Azərbaycana diplomatik nümayəndə təyin etməsinə 

---

329 
pantürkizm kimi baxmış, Osmanlı hökumətinə bunu 
qadağan etmişdi. 
1918-
ci ilin iyulunda Azərbaycanın İstanbuldakı 
nümayəndə heyəti buradakı İran konsulluğuna AXC-nin 
yaranması haqqında bəyannaməni təqdim etsə də, İran 
konsulu Azərbaycan adlı müstəqil dövləti tanımadığını 
bildirmişdi. İranın narahatçılığını aradan qaldırmaq üçün 
Azərbaycan hökuməti beynəlxalq sazişləri imzalayarkən 
Qafq
az Azərbaycanı məfhumunu xüsusi ilə vurğulayırdu. 
1919-
cu ilin sentyabr ayında İranın yeni xarici 
işlər naziri Firuz Mirzənin nümayəndə heyətinin başçısı 
sifəti ilə Avropaya gəlməsindən sonra İran heyətinin 
Azərbaycan istiqlalına münasibəti tam dəyişdi. Hətta hər 
iki dövlət arasında siyasi və iqtisadi ittifaqın yaradılmasını 
nəzərdə tutan sənəd də qəbul edildi. 
Azərbaycan hökuməti qonşu dövlətlərlə mehriban 
qonşuluq münasibətlərinin yaranmasına çalışır və 
mübahisəli məsələlərin danışıqlar yolu ilə həll edilməsi 
tərəfdarı kimi çıxış edirdi. Gürcüstandan fərqli olaraq 
Ermənistanla münasibətlər çox çətin qurulurdu. Normal 
qonşuluq münasibətlərinin yaranmasına ermənilərin 
torpaq əldə etmək hərisliyi, törətdikləri vəhşiliklər mane 
olurdu. 
Birinci dünya müharibəsindən sonra qalib 
dövlətlər 
müharibədən 
sonrakı 
dünyanın 
vacib 
məsələlərini həll etmək üçün Parisdə sülh konfransının 
çağrılmasına qərar verdilər. Dekabrın 7-də Azərbaycan 
parlamentində Parisə getmək üçün seçilən nümayəndə 
heyəti 1919-cu il yanvarın 20-də İstanbula gəldi. 
Lakin burada Parisə yola düşmək üçün Fransa 
hökumətindən üç ay yarım icazə gözləməli oldu. Yalnız 
aprelin 22-
ə ingilislərin köməyi ilə Parisə yola düşə bildilər 
və may ayında Parisə çatdılar. Mayın 28-də Azərbaycan 
nümayəndə heyəti ABŞ prezidenti V.Vilsonla görüşə bildi. 

---

330 
Vilsondan Azərbaycanın istiqlaliyyətinin tanınması, Vilson 
prinsiplərinin Azərbaycana aid edilməsi, Azərbaycanın 
Millətlər Liqasına qəbul olunması, ABŞ-la Azərbaycan 
arasında diplomatik və iqtisadi əlaqələrin bərqərar 
edilməsi xahiş edilirdi. Lakin prezident Vilson sülh 
konfransının dünyanın kiçik hissələrə parçalanmasının 
əleyhinə 
olduğunu 
bildirmiş 
və 
Azərbaycan 
nümayəndələrinə konfederasiya ideyasını müdafiə 
etməyi məsləhət görmüşdü.
Azərbaycan, 
Gürcüstan 
və 
Dağlılar 
resp
ublikasının 
nümayəndə 
heyətləri 
konfransın 
rəhbərlərinə göndərdikləri bütün memorandumlarda 
Qafqazda 
konfederasiya 
ideyasına 
müsbət 
yanaşdıqlarını qeyd etmişdilər. Lakin ermənilər ərazi 
sərhəd məsələsinə daha çox əhəmiyyət verir və 
konfederasiya 
ideyası 
əleyhinə 
təbliğat 
aparır, 
Qafqazdakı 
vəziyyət 
barədə 
Avropa 
və 
ABŞ 
ictimaiyyətində yanlış təsəvvür yaradırdılar. Azərbaycan 
və Gürcüstan nümayəndələrinin etirazına baxmayaraq 
ermənilər Türkiyənin 7 şərq vilayətini, keçmiş İrəvan 
quberniyası, Tiflis və Yelizavetpol quberniyalarının 
cənubunu və Qars torpaqlarını tələb edirdilər. 
Azərbaycan nümayəndə heyəti ermənilərin təbliğatına 
qarşı Avropa və Amerikanın özündə əks-təbliğat işini 
təşkil etməyə məcbur oldu. 
Azərbaycan 
nümayəndələri 
ingilis, 
fransız 
dillərində bir neçə kitabça hazırlayıb çap etdirmiş, 
Avropada və Amerikada yayılmasını təşkil etmişdilər. Bu 
kitabçalarda 
Azərbaycanın 
tarixi, 
əhalisinin 
antropologiyası və etnik tərkibi, təsərrüfatı, Azərbaycan 
Respublikasındakı vəziyyət, ermənilərin təcavüzkar 
hərəkətləri haqqında məlumatlar verilirdi. Azərbaycan 
nümayəndə heyətinin ən əhəmiyyətli təbliğat işlərindən 
biri «Paris sülh konfransına Qafqaz Azərbaycanı sülh 

---

331 
nümayəndəliyinin tələbləri» adlı kitabın hazırlanması idi. 
Kitabda Azərbaycanın tarixi haqqında dəyərli məlumatlar 
verilirdi. Bu sənəd üç mühüm tələb ilə bitirdi: 1) Sülh 
konfransı Azərbaycanın müstəqilliyini tanısın. 2) 
Nümayəndə heyəti sülh konfransının işinə cəlb olunsun. 
3) Azərbaycan Respublikası Millətlər Liqasının üzvlüyünə 
qəbul edilsin. 
Azərbaycan nümayəndə heyətinin diplomatik 
fəaliyyətinin mühüm uğuru 1920–ci il yanvarın 11–də 
Paris konfransının Ali Şurası tərəfindən Azərbaycanın 
istiqlalının 
de-fakto 
tanınması 
və 
Azərbaycanın 
beynəlxalq münasibətlərin subyektinə çevrilməsi idi. 
Bakıda 20–dən artıq xarici dövlətin diplomatik 
nümayəndəliyi yaradılmışdı.