Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

Şirvanda Əlqas Mirzə və Burhan Mirzənin 
qiyamları. Osmanlıların Azərbaycana yeni yürüş 
təhlükəsi yarandığı bir vaxtda Şirvan bəylərbəyi Əlqas 
Mirzə Şirvanda müstəqil dövlət qurmaq istəyirdi. Hələ 
1546-
cı ildə Şirvandan Qəzvinə qaçıb gəlmiş Oruc ağa 
Rumlu bu barədə Şaha xəbər vermişdi. Şah 1546-cı ildə 
Urgənc oğlunu danışıq üçün Əlqas Mirzənin yanına 
göndərdi. O, tabe olmayacağını bildirsə də, Şahın 
qoşunla Şirvana gəldiyini eşidən kimi anası Xanbəyi 
xanımı bağışlanması üçün onun yanına göndərdi. 
Xanbəyi xanımın xahişi ilə şah onu bağışladı. Əlqas 

---

162 
Mirzə Cavadda şahlığa sədaqətli qalacağına and içdi. 
Hətta şahın Gürcüstan və Çərkəzistana 1547-ci il 
yürüşlərində də iştirak etdi. 
1547-ci i
ldə Şah Təhmasib geri döndükdən sonra 
Əlqas Mirzə yenə də öz müstəqilliyini elan edib adına 
xütbə oxutdurdu və sikkə zərb etdirdi. Bu vaxt Yevlaxda 
olan şah Ibrahim xan Zülqədər, Hüseyn Sultan Rumlunu 
5 min əsgərlə Şamaxıya göndərdi. Əlqas Mirzənin ailəsi 
sığındığı Gülüstan qalası mühasirə edildi. Döyüşlərdə 
ordusunu itirən Əlqas Mirzə Dağıstandan Azova, oradan 
Kəffəyə və Kəffədən isə Istanbula getdi. Şirvan qalaları 
tutulub onun bütün tərəfdarları öldürüldü. 1547-ci ildə 
Şah oğlu Ismayıl Mirzəni Şirvana bəylərbəyi qoyub 
Təbrizə qayıtdı. 
Şirvanda 
yerli 
əmirlərin 
də 
arasında 
mərkəzdənqaçma meylində olanlar vardı. Hələ 1544-cü 
ildə Qaytaqdan Şirvana gələn Burhan Mirzəni Əlqas 
Mirzə bir neçə dəfə məğlub etmişdi. Bir çox mənbələrdə 
Burxan Mirzənin Xəlilullahın oğlu olduğu göstərilmişdir. 
1548-
ci ildə o, yenidən Qaytaqdan Şirvana gəldi və yerli 
əmirlərin bir çoxu onun ətrafına toplandılar. Burxan Mirzə 
Şirvanda yeni qiyamı baş qaldırdı. Ancaq o, 1549-cu ildə 
Buğurd dərəsində öz əcəli ilə öldü. Qiyamçıların Şirvan 
taxtına namizədliyini irəli sürdükləri Mehrab və 1550-ci 
ildə Qurbanəli də aradan götürüldü. 
Soltan Süleyman ordusunun yeni yürüşləri. I Şah 
Təhmasibin barış təkliflərini qəbul etməyən I Soltan 
Süleyman Qanuninin ordusu 1548-ci ildə yenə Səfəvi 
imperatorlu
ğuna yürüş etdi. Əvvəlki döyüşlərdə olduğu 
kimi I şah Təhmasib yenə də odlu silahla təchiz olan 
osmanlılara qarşı öz süvarisini açıq çöllərdə döyüşə 
çıxarmadı. Yolboyu ərzaq quyularda gizlədilir, əhali 
köçürülür, süvari ordu isə tez-tez yerlərini dəyişirdi. O, 
ağıllı, taktiki hərəkətlərlə Osmanlı ordusuna zərbələr 

---

163 
vururdu. Bilirdi ki, itki verən və səbri tükənən soltan geri 
dönməyə məcbur olacaqdır. Osmanlı Soltanın yanında 
olan Əlqas Mirzənin köməyinə qızılbaş əmirlərindən heç 
biri gəlmədi və əksinə, onlar şahın qulluğuna getdilər. 
Əlqas Mirzənin Həmədan tərəfdən hücum edən qoşunu 
məğlub edilərək, özü də əsir götürülüb Qəhqəhə 
qalasında ömürlük həbs cəzasına məhkum olundu. 
Soltan isə Təbrizi tutsa da, burada dörd gündən artıq 
qala bilmədi. Geriyə qayıdarkən Vanı ələ keçirdi. Vanın 
tutulması Təhmasibə çox pis təsir etdi. O, oğlu Ismayıl 
Mirzəni Qars qalasının təmiri ilə məşğul olan osmanlılar 
üzərinə yola saldı. Təhmasib özü isə Ərciş və Əhləti 
tutdu. Ismayıl Mirzə Karsı tutduqdan sonra Ərcişdə atası 
ilə birləşdi. Təhmasib Trabzon ətrafına qədər hərəkət 
etdi. 
I Şah Təhmasib 1551-1554-cü illərdə Ərciş, 
Adilcivaz, Əhlət qalalarını alaraq Muşa qədər yürüş etdi. 
Oğlu Ismayıl Mirzə isə Ərzurum bəylərbəyi Iskəndər 
paşanı məğlub etdi. Bununla şah Təhmasib Şərqi 
Anado
luda möhkəmlənmək və Osmanlı hökmdarını 
müqavilə bağlamağa məcbur etmək istəyirdi. Səfəvi 
hökmdarı dəfələrlə Soltana barışmağı təklif etmişdi. Bu 
barışın I Şah Təhmasib üçün həm maddi və həm də 
mənəvi əhəmiyyəti vardı. O, Səfəvi dövlətinin varlığını 
təhlükədən qurtarmaq istəyirdi. 
Ancaq I Soltan Süleyman Qanuni 1554-cü ildə, 
dördüncü dəfə Şərq səfərinə çıxıb Irəvan, Qarabağ, 
Naxçıvana hücum etdi. Yol boyu I Şah Təhmasibin 
qüvvələri otlaqları, tarlaları məhv edib, əhalini 
köçürmüşdü. Şah Bazarçaya doğru geri çəkildi. 
Naxçıvanda Şahın süvariləri qəfil həmlələrlə osmanlıların 
üzərinə yürüşlər edirdilər. Ciddi çətinliklərlə qarşılaşan 
Osmanlı ordusu Ərzuruma qayıtdı. Osmanlı ordularının 
ardınca Anadoluya daxil olan qızılbaşlar döyüşlərin 

---

164 
birində Soltanın ən yaxın adamlarından olan Sinan bəyi 
əsir götürdülər. Yürüşlərdən yorulmuş Osmanlı ordusu 
içərisində narazılıqlar yaranmışdı. Soltan ordudakı bu 
narazılıqlar 
və 
Azərbaycana 
son 
yürüşdəki 
uğursuzluqlarla hesablaşmağa məcbur oldu. 
Amasiyada may 1555-
ci ildə iki ölkə arasında barış 
andına imza atıldı. Bu barışa görə Şəhrizor və Van ətrafı, 
Imeretiya, Menqreli, Quriya osmanlılara verildi. Mesxiya, 
Kartili və Kaxetiya Səfəvi hakimiyyəti altında qaldı. Bu 
barış I Şah Təhmasibin ən böyük uğurlarından oldu. O, 
Səfəvi dövlətinin varlığını qoruyub saxlaya bildi. Bununla 
o özünün çox bacarıqlı bir dövlət başçısı olduğunu 
göstərdi. I Şah Təhmasib bir sıra iqtisadi, siyasi və hərbi-
stratej
i səbəblərlə bağlı olaraq 1555-ci ildə paytaxtı da 
rəsmi olaraq Təbrizdən Qəzvin şəhərinə köçürüldü.
22 avqust 1576-
cı ildə II Şah Ismayıl hakimiyyətə 
keçdi. Çox keçmədi ki, II Şah Ismayıl 1577-ci ildə 
müəmmalı şəkildə öldü.
1578-
ci il fevralın 13-də şah seçilən Məhəmməd 
Xudabəndi gözləri zəif görməklə yanaşı, həm də iradəcə 
möhkəm adam deyildi. Onun razılığı ilə toplantıdakı 
əmirlərin hər birinin öz tayfasının ağsaqqalı olması 
qərarlaşdırıldı.