Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

Cənubi Azərbaycanda savaşlar. 1827-ci ilin 
yanvarında rus qoşunu Qaradağın mərkəzi Əhəri tutdu. 
General Mədətovun komandanlıq etdiyi qoşunlar Mişgini 
qarət etdilər. Aprelin 20-də Xudafərin körpüsü tutuldu. 
Sonra ruslar İrəvana doğru irəlilədilər. Irəvanın iki aylıq 
mühasirəsi ruslar üçün uğusuzluqla nəticələndi. Iyunun 
26-
da Naxçıvan qalası döyüşsüz tutuldu. Daha sonra 
ruslar Abbasabad qalasını ələ keçirdilər. Sonra 
Sərdarabad çökdü. Sentyabrın 26-da Irəvan qalası 
mühasirəyə alındı. Oktyabrın 1-də qanlı döyüşdən sonra 
Irəvan qalası tutuldu. I Nikolayın fərmanı ilə Irəvan 
qalasının adı qraf Paskeviçin tituluna qatıldı. 
Paskeviçin Cənubi Azərbaycana girməyi qadağan 
etməsinə baxmayaraq rus birləşməsinin komandanı 
Eristov oktyabrın 2-də Mərəndi tutub Təbrizə doğru 
irəlilədi. Təbrizdə şah qarnizonunun rəisi Allahyar xan 
müdafiəyə hazırlaşdı. Ancaq Təbriz ruhani başçısı 
müctəhid Ağa Mirfəttah Təbatəbai rusların tərəfinə 
keçərək şəhərliləri ardınca apardı. Oktyabrın 13-də rus 
bölükləri Təbrizə girdilər. Rusiya baş komandanı 
Paskeviç Şimali Azəbaycanda Yermolovun yol verdiyi 
yanlış üsullardan qaçmağa çalışır, əhalini və yerli 
hakimləri 
qıcıqlandırmırdı. 
Abbas 
Mirzənin 
mərkəzləşdirmə siyasəti isə Cənubi Azərbaycan xanlarını 

---

231 
Rusiya asılılığına doğru sürükləyirdi. Bütün bunlar Rusiya 
qoşunlarının irəliləməsini asanlaşdırırdı. 
Təbriz tutulduqdan sonra Tehran üzərinə yol 
açıldı. Təbrizi idarə etmək üçün rus hərbçilərinin və 
şəhərlilərin nümayəndələrindən ibarət Müvəqqəti idarə 
yaradıldı.
Türkmənçay müqaviləsi. Noyabr ayının 6-da 
Dehkarqanda Rusiya və İran arasında yeni danışıqlar 
başlandı. Təzminat məsələsi üzrə bəzi ciddi narazılıqlar 
yanvarın 7-də danışıqların kəsilməsinə gətirib çıxardı. 
Rus qoşunları irəli atıldı. Yanvarın 28-də Urmiya, fevralın 
8-
də Ərdəbil tutuldu. Müqavilənin bağlanması sürətləndi. 
Fevralın 9-dan 10-a keçən gecə Təbriz yaxınlığında 
Türkmənçay kəndində müqavilə imzalandı. 
Türkmənçay müqaviləsi 16 maddədən ibarət idi. 
Gülüstan müqaviləsinin bəzi şərtləri burada saxlanmış, 
təzminat və s. haqqında yeni maddələr əlavə edilmişdi. I 
maddə ilə tərəflər arasında əbədi barış elan olunurdu. II 
maddədə Iranın Rusiyaya 20 milyon gümüş rubl təzminat 
ödəyəcəyi bildirilir, III maddədə Irəvan və Naxçıvan 
xanlıqlarının Rusiyaya keçdiyi təsbit edilir, IV maddədə 
sərhədlər müəyyən edilirdi. Xəzər dənizndə yalnız 
Rusiyanın donanma saxlamaq hüququ təsdiq edilirdi. XV 
maddə ermənilərin Irandan Cənubi Qafqaza köçürülməsi 
ilə bağlı idi. Müqavilə Rusiya tərəfindən 1828-ci ilin 
martında, Qacarlar tərəfindən iyul ayında ratifikasiya 
edildi. Türkmənçay müqaviləsi XIX əsrdə Iranın Ingiltərə, 
Fran
sa, Rusiya və Türkiyə ilə bağladığı müqavilələr 
üçərisində ən ağırı idi. Bu müqavilə Iranı Rusiyadan asılı 
duruma gətirdi.