Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

Şimali 
Azərbaycanda 
«Ümummüsəlman 
üsyanı». Ikinci savaşda xalq öz yurduna dönən keçmiş 
xanların səsinə səs verib ayağa qalxdı. Sankt-Peterburqa 
bu barədə raport yazan Yermolov bildirirdi ki, qaçqın 
xanlar «qara camaatı, xüsusilə inamı yüngül olanları 
üsyana qaldırdılar». O, Azərbaycanda «ümummüsəlman 
üsyanı» baş verdiyini yazırdı.
Iyulun 27-
də rus batalyonlarının şəhəri tərk 
edəcəyini öyrənən gəncəlilər qılınc və qalxanlara 
qurşanıb şəhər narın qalası üzərinə yürüdülər. Onlar ilk 
öncə qala həbsxanasını alıb siyasi dustaqları azadlığa 
buraxdılar. Iyulun 28-nə keçən gecə bir çox rus 
döyüşçüsünü qırıb Gəncəni təmizlədilər. Uğurlu xan 
asanlıqla azad edilmiş şəhərə girib narın qalada oturdu. 

---

229 
İkinci kütləvi üsyan Talış xanlığında baş verdi. 
Talış hakimi Mirhəsən xan atası Mustafa xan kimi Rusiya 
təbəəliyinə keçmişdi. Ancaq çar hərbçilərinin özbaşınalığı 
və onunla bir nökər kimi davranması xanın dözümünə 
son qoydu. Talış xanlığında bu zaman Mirhəsən xan 
deyil, əslində mayor Iliyinski ağalıq edirdi. Xəzər dəniz 
batalyonu və 50 kazak atlısının komandiri olan bu mayor 
xanı sıxışdırıb Irana qaçmağa məcbur etdi. Belə bir 
durum xalqı üsyana qaldırdı. Mirhəsən xan üsyana 
qalxmış yerli döyüşçülər və bir neçə min Iran sərbazı ilə 
1826-
cı il iyulun 25-də Lənkəranda yerləşən rus 
qarnizonu ilə döyüşə girdi. Altı gün və altı gecə sürən 
döyüşdən sonra mayor Ilyinski Sara adasına çəkildi. Talış 
xanlığında da Rusiya hərbi idarəçiliyi devrildi. 
Iyulun 26-
da Cavad keçidi yanında ruslar daha bir 
döyüşü uduzdular. Bakı hakimi Hüseynqulu xan bu 
döyüşdən sonra 3 minlik Iran atlısı ilə Bakı üzərinə 
yollandı. Çoxsaylı avarlı İran donanması da dənizdən 
onun köməyinə gəldi. Ancaq xanın xalqı ayağa qaldırmaq 
istəyi baş tutmadı. 
Yenə iyulun 26-da Ağsu (Yeni Şamaxı) şəhərini 
azad etmiş Mustafa xan Şirvanda uğurla irəliləməkdə idi. 
Mustafa xan avqust ayında Şamaxı və Şirvandan rus 
qoşunlarını vurub çıxara bildi. Rus əsgərləri Qubaya sarı 
çəkildilər. Ancaq burada da yerli bəylər xalqı üsyana 
qaldırmışdılar. Üsyan dalğası rus əsgəri birləşmələrini 
Şəkidən də kənara atmışdı. 
Avqust ayında Rusiya komandanlığı dağınıq ordu 
birləşmələrini Gəncə-Tiflis xəttinə yığdı. I Nikolay Cənubi 
Qafqazdakı qoşunların baş komandanlığına Paskeviçi 
təyin etdi. 1826-cı il sentyabrın 3-də Şəmkir altındakı 
düzənlikdə Zəyəm dağı ətəyində Iran və Rusiya qoşunları 
arasında baş verən döyüşdə ruslar qalib gəldilər. Iran 
qoşunu 1500 əsgər itirərək Gəncəyə çəkildi. 

---

230 
Şəmkir altında uğurdan sonra rus qoşunları 
sentyabrın 4-də Gəncəni tutdular. Həmin ayın 13-də 
Nizami Gəncəvinin məqbərəsi yaxınlığındakı döyüş də 
rusların qələbəsi ilə qurtardı. Gəncə döyüşü II Rusiya-
Iran savaşının ən böyük döyüşü oldu. Bu döyüşdən sonra 
Iran ordusu bir daha özünə gələ bilmədi. 
Bu döyüşdən sonra rus komandanlığı üçün 1826-
cı il üsyanlarını yatırmaqdan ötəri əlverişli imkan yarandı. 
Bu, Yermolovun baş komandan vəzifəsində son fəal 
döyüşləri oldu.