Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hüceyrənin bölünməsi zamanı mövcud genetik məlumatı yeni hüceyrələrə ötürür. 4. Sitoplazmanın hüceyrə
|
Nüvənin funksiyaları:
1. DNT molekulunda irsi məlumatı saxlayır. 2. Hüceyrədə sintetik, böyümə, bölünmə inkişaf və s. proseslərə irsi məlumatı realizə nəticəsində nəzarət edir. 3. Hüceyrənin bölünməsi zamanı mövcud genetik məlumatı yeni hüceyrələrə ötürür. 4. Sitoplazmanın hüceyrə qılafının, sitoreseptorların struktur funksional vəziyyətinə nəzarət edir. XROMOSOMLAR Xromosomlar – hər bir hüceyrənin fərdi inkişafının müəyyən dövründə xromatin maddəsindən formalaşır. İşıq mikroskopları ilə xromosomlar interfaz nüvədə müşahidə edilmir. Onlar mitoz və meyozun metafaza mərhələsində çox yaxşı görünür. Odur ki, onların morfologiyasını,ölçüsünü, sayını öyrənmək üçün metafaza ən əlverişli dövr sayılır. Lakin bəzi hüceyrələrdə məs, iki qanadlıların tüpürcək vəzi hüceyrələrində olan nəhəng xromosomları interfaza dövründə də öyrənmək mümkündür. Heyvan və bitki xromosomları metafaza mərhələsində müxtəlif uzunluqda çöp şəkilli olurlar. Hər bir xromosomda onun çiyinlərini bir-birindən ayıran sentromer olur (şəkil 54). Sentromerin xromosomda tutduğu mövqeyə görə morfoloji cəhətdən xromosomlar üç cür olur. Əgər sentromer xromosom çiyinlərini bərabər bölürsə belə 219 xromosomlar metasentrik adlanır. Sentromer xromosom çiyinlərini qeyri - bərabər böldükdə xromosomlar submetasentrik adlanır. Sentromer xromosom çiyinlərindən birinin ucunda olduqda 2-ci xromosom çiyni çox qısa olur. Demək olar ki, görünmür. Bu cür xromosomlar akrosentrik xromosom adlanır. Sentromerin xromosoma birləşən yerinə kinetaxor və ya birinci daralma yeri deyilir. Bəzən xromosom dəsti içərisində ikinci daralma yerinə malik olan xromosomlar da olur. Belə xromosomlara disentrik (iki sentromerli) xromosom deyilir. Lakin çox sentromerli xromosomlar da olur ki, onlara polisentrik xromosomlar deyilir. Bəzi xromosomlarda olan ikinci daralma yeri xromosomun distal ucuna yaxın olur və nüvəcik yaradan zona adlanır. Belə ki, kariotipdə disentrik xromosomun miqdarı qədər də nüvəcik olur. RNT-nin sintezi üçün məsul olan DNT elə həmin zonada yerləşir. Xromosom çiyinlərinin uc hissələri telomer adlanır. Xromosomların telomer ucları bir-birilə və xromosom fraqmentləri ilə birləşmə qabiliyyətinə malik deyillər. Müxtəlif orqanizmlərin xromosomları ölçülərinə görə müxtəlif olurlar. Belə ki, xromosomların uzunluğu 0,2-dən 50 mkm-ə qədər olurlar. Ən kiçik xromosomlar ibtidailərdən göbələklərdə, yosunlarda, eləcədə kətənda, dəniz qamışında rast gəlinir. Onlar o qədər kiçikdirlər ki,işıq mikroskoplarında güclə seçilirlər. Ən iri xromosomlar, iki qanadlılarda, amfibilərdə, 220 sürünənlərdə olur. İnsan xromosomları 1,5-10 mkm uzunluğunda olurlar. Müxtəlif növlərdə xromosomların sayı da müxtəlif olur. Növ daxilində isə xromosomun sayı eyni olur. Bəzi rodiolaririlərdə 1000-16000 xromosom olur. Bitkilərdə ən çox xromosom qıjılarda (500) olur. Tütünün elə növləri var ki, 308 xromosomu var. Ən az xromosom askaridlərdə olur. Onlarda xromosomun haploid sayı bir,diploid sayı ikidir. Bitkilər aləmində ən çox xromosom mürəkkəb çiçəklilərdən olan Haplopappus qracilis- də olur. Onun xromosomun diploid sayı 4-dür. 221 A. 1 – peyk 2 – xromosomun ilkin daralması 3 – xromosomun ikinci daralması 4 – sentromer 5 – peyki birləşdirən xromatin sap B. 1 – xromomer a – iri spiral b – kiçik spiral Şəkil 54. Xromosomun quruluş sxemi. Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|