Azяrbaycan Respublikasы Tяhsil Nazirliyi Bakы Qыzlar Universiteti

 
 
192 
дурур. Мяктяблилярин психоложи дурумуну дяриндян юйряниб, щяр биринин истяк вя 
мараг  даирясини  нязяря  алмаг,  онларла  мещрибан  шяраитдя  дост  олмаг,  сямими 
давранмаг  мцяллимляримизин  девизиня  чеврилмишдир.  Ушаглары  саймаг,  бир  чох 
мясяляляри онларла бирэя мяслящят етмяк, онлара щюрмятля йанашмаг, шаэирдляри 
низам-интизамлы олмаьа даща да щявясляндирир. 
Оху дярсляриндя  бцтцн  тярбийя  нювляри кими, щуманизм  тярбийяси дя мяк-
тяблиляря  дяриндян  ашыланыр.  Кичик  йашлы  ушагларда  щуманист  щиссляри,  дуйьулары 
дяринляшдирмяк цчцн, коллективдя тямиз ягидяли педагоjи иглимин йарадылмасыыны 
ясас  шярт  кими  гябуl  етмяк  лазым  эялир.  Беля  ки,  щуманизм  тярбийяси  мяняви 
дяйярлярдя, яхлаги нормаларла йцксяк мядяниййят чярчивясиндя щяйата кечири-
лир. 
Щуманизм тярбийясиндя башлыcа мясяля, щяр шейдян юнcя, кичик йашлы мяк-
тяблилярдя щуманист щисслярин йарадылмасыдыр. Бу щиссляр онлары инсаны севмяйи, 
дяйярляндирмяйя сювг едир. 
Бу  сащядя  ясас  аьырлыг  ибтидаи  ситнифлярдя  ана  дили,  оху  дярсляринин  цзяриня 
дцшцр. Мяктяблиляр оху вя ана дили дярсляриндя инсанла баьлы мятнляри юйряняр-
кян щям йени биликляря сащиб олурлар, щям дя онларда няcиб яхлаги кейфиййятляр 
формалашыр. Беля ки, кичик йашлы шаэирдляри дя инсанпярвярлик идейалары дцшцндцр-
мяйя башлайыр. Бу дцшцнъcя иля дя щярякят едирляр. 
Мцяллим инсанпярвярлик мювзусунда мятнляри еля изащ етмяли ки, еля тящлил 
едилмялидир ки, шаэирдлярдя инсана, бюйцйя, атайа, анайа, аьсаггала гаршы  йцк-
сяк емосионал щиссляр, няcиб кейфиййятляр тярбийя едилсин. 
Щуманизмля, щуманист тярбийя иля ялагядар мяктяблиляря мцдрик кяламлар, 
наьыллар, аталар сюзляри, мясялляр, мащнылар вя с. юйрятмяк вя орадакы инсанпяр-
вярлик  дуйьуларыны  ашыламаг  ибтидаи  синиф  мцяллимляринин  дя  гаршысында  дуран 
ясас мясялялярдяндир. 
Щуманизм  тярбийясинин  оху  дярсляриндя  дцзэцн  тяшкил  олунмасында  онун 
оптимал тяшкили формалары ясас мювге дашыйыр. Форма дедикдя, тярбийянин щямин 
сащясинин неcя тяшкил едилмяси яламятляри нязярдя тутулур. Щуманизм тярбийяси-
нин формалары айры-айры йаш дюврляри цчцн мцхтялифдир. Мясялян, 
Ы-ЫЫ синифляр цчцн. 
- рящмдиллик, хейирхащлыг щагда сющбятляр апармаг; 
-гайьыкешлик,  диэяр  адамларын  кядяриня  шярик  олмаг  барядя  сющбятляр  ет-
мяк; 
-дара дцшянляри хилас етмяк, ещтийаcы оланлара кюмяк эюстярмяк, алиcянаб-
лыг,  вятян  вя  миллят  наминя  фядакарлыг  эюстярянляр  щаггында  щекайяляр  оху-
маг; 
-дцшмяня-ермяни фашизминя гаршы нифрят йарадан ясярляри охумаг, мцзакиря 
етмяк. 
-«Биз щуманист инсанларыг» мювзусунда сящярчик кечирмяк; 
-щуманизм дярсляри кечмяк; 
-инсанпярвярлик  мювзусунда  шеирляр,  щекайяляр  охумаг,  диафилмляря,  кино-
филимляря бахмаг, мащнылары динлямяк; 
-щуманизм  тярбийяси  мювзусунда  ян  йахшы  рясмлярин  мцсабигясини  кечир-
мяк; 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
193 
-ойунлар тяшкил етмяк вя с. 
 
ЫЫЫ-ЫВ синифляр цчцн: 
-инсанпярвярлик барядя биликляри даща да дяринляшдирмяк вя «инсан амили» иля 
баьлы сющбятлярдя фяал иштирак етмяк; 
-бу щагда тарихи сянядлярля, бядии ясярлярля таныш олмаг; 
-гийаби сяйащят етмяк; 
-чаьдаш  дюврдя  инсанлара  мцнасибят,  дювлятин  cямиййятя  мцнасибяти,  эюс-
тярдийи гайьы щагда мялумат вермяк; 
-«Адам ичиндя» верилишиндя гойулан мясяляляря мцнасибят билдирмяк вя с. 
 Беляликля, ибтидаи синифлярдя кичик мяктяблилярля апарылан щуманист тярбийя-
синин  бцтцн  формаларынын  еффективлийи  ондадыр  ки,  ушаглара  инсан  щаггында,  она 
мящяббят, гайьы щаггында емосионал мцнасибят формалашдырмаг лазымдыр. 
 Инди  ибтидаи  синиф  шаэирдляриня  йени  биликляр  вермякля  йанашы,  онлары  щума-
низм рущунда бюйцтмяк, мящяббят язми тярбийя етмяк вязифясини шяряфля йе-
риня йерирмяк тяляб олунур. 
 Оху  вя  ана  дили  дярсликляриндя  щуманизм  анлайышынын  башлыcа  хцсусиййят-
лярини беля груплашдырмаг мцмкцндцр: 
1)
 
хейирхащлыьа щяср едилмиш мятнляр; 
2)
 
гайьыкешлийя аид мятнляр; 
3)
 
кядяря шярик чыхма мятнляри; 
4)
 
кюмяк эюстярмяйя аид мятнляр; 
5)
 
алиcянаблыг,  вятян  вя  миллят  уьрунда  фядакарлыг  эюстярмяйя  аид  мятн-
ляр; 
6)
 
дцшмяня нифрят щисси ойадан мятнляр. 
Артыг бир нечя илдир ки, тяърцбясини юйряндийимиз габагcыл синиф мцяллими А. 
Аббасовун чохиллик фяалиййяти эюстярир ки, оху дярсляриндя шаэирдляр ушаг ядя-
биййатынын ян йахшы  инcилярини дяриндян вя щяртяряфли юйрянмякля йанашы,  щям 
дя  мятнлярля  онлара  йолдашлыг,  достлуг,  мярд  вя  мцбариз  олмаг  кими  щиссляр 
ашылайыр. 
Апрардыьымыз арашдырма вя мцшащидяляр дя эюстярир ки, кичик йашлы мяктябли-
ляр щуманизм барядя фолклор юрняклярини, бядии ясярляри- наьыл, щекайя вя шеир-
ляри чох щявясля мцталия едирляр. 
Бядии ясярляр васитясиля шаэирдлярин щуманизм тярбийясиня синифдянхариc оху 
материаллары  да  мцщцм  рол  ойнайыр.  Бу  мювзуда  мятнляри  шаэирдляр  щявясля 
охуйур, мцталия едир вя ямяли ишляриндя щяйата кечирирляр. 
Ушаг  ясярляриндя  дя  щуманизм  тярбийяси  эениш  сяпэидя  ашыланыр.  Мцасир 
ушаг ядябиййатынын гаршысында эянc нясли щуманизм рущунда тярбийя етмяк ки-
ми шяряфли бир вязифя дя дайаныр. Ибтидаи синифлярдян башлайараг ядябиййатда эе-
ниш йер тутан бу мювзу иля щяйати фактларла шаэирдлярин мянявиййатыны мющкям-
ляндирмяк лазымдыр. 
Щуманизм ушаг шеирляриндя тяряннцм олунур. Инди онун тярбийяви ролу даща 
да артыр. 
Ушаг ядябиййаты йени инсан тярбийя едиб йетишдирмяйя хидмят едир. Еля бир 
инсан  нясли  ки,  бяшяриййятин  индийядяк  ялдя  етдийи  ян  демократик,  щуманист 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
194 
наилиййятляри  мянимсямиш  вя  даща  йцксяк  кейфиййятлярля  зянэинляшмиш  олсун. 
Ушаг бядии ясярляри мящз бу инсанларын мяняви алямини ачыб эюстярян бир айна-
дыр. 
Бяшяриййятин  тарихи  инкишафында  щуманизм  щиссинин  мащиййяти  вя  тязащцр 
формалары йашайыш шяраитиндян вя инсанлар арасындакы мцнасибятин дяйишмяси иля 
баьлы дяйишилмиш вя инкишаф етмишдир. 
Ибтидаи синиф шаэирдляринин щуманизм тярбийясиндя ана дили фянни гцдрятли тяр-
бийяедиcи имканлара маликдир. 
Ибтидаи  синифлярин  ана дили  дярсликляриндя  верилмиш бядии парчаларын кюмяйиля 
шаэирдляр тярбийянин бу нювцнц дя мянимсяйир, щуманист щисслярин эцcц иля эя-
ляcяйя аддымлайырлар. 
Ана дили дярсляри ибтидаи синиф шаэирдляриндя щуманист щисси даща да йцксяк-
дир. 
Мягалянин актуаллыьы. Актуаллыг онунла шяртянир ки, щуманизм тярбийясиня 
йени дюврдя йанашма орижиналдыр. Бу ваcиб тярбийя нювц щяр бир дярсдя, о cцм-
лядян ана дили дярсляриндя кичик йашлы мяктяблиляря щяр ан ашыланмалыдыр. Бунун 
цчцн  габагcыл  мцяллимлярин,  габагcыл  мяктяблярин  иш  тяcрцбясиндян  истифадя 
олунмалыдыр ки, шаэирдляр бу мцщцм дуйьулары гябул едя билсинляр. Беля тядги-
гатларын актуаллыьы орасындадыр ки, мцяллимляр щуманизм тярбийясинин ашыланмасы 
йолларыны, цсулларыны, методларыны юйрянир вя дярсляриня тятбиг едирляр. 
Мягалянин елми йенилийи. Йухары синиф шаэирдляриня щуманизм тярбийясинин 
ядябиййат  дярсляриндя  неcя  мянимсядилмяси  йоллары  щаггында  чох  йазылыб.  Бу 
мягалядя ися ибтидаи синиф шаэирдляриня оху, ана дили дярсляриндя бу мцщцм тяр-
бийя нювцнцн ашыланмасы йоллары ишыгландырылмышдыр. Елми йенилик бу сащядя апа-
раcаьымыз мцшащидяляр нятиcясиндя цзя чыхыр. Ясас мясяля щуманизм тярбийя-
синин ашыланмасында йени методларын, тядрис вярдишляринин тапылыб тятбиг олунма-
сыдыр. 
Мягалянин практик ящямиййяти вя тятбиги. Мягалянин нязяри  ящямиййяти 
олдуьу кими, практик дяйяри вардыр. Беля ки, бу мягаля васитяси иля мцяллимляр 
ибтидаи синиф шаэирдляриня щуманизм тярбийясинин мянимсядилмяси йолларыыны юй-
ряня билир вя тядрис просесиндя уьурла исифадя едя билярляр. 
 
Ядябиййат 
 
1. Азярбайъан дилинин изащлы лцьяти. ЫВ ъилд. Бакы: Елм, 1987 
2. Мяммядова Л. Тярбийядя щуманизм вя фярди йанашма мцщцм шяртдир. 
// Ибтидаи мяктяб вя мяктябягядяр тярбийя, 1998, № 2 
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
195 
  
М. Мамедова 
 
Чтение уроки, рассказывая о путях  
гуманистического образования 
 
Резюме 
 
В статье анализируются постановка воспитания гуманизму и пути его 
привития  на  уроках  чтения  и  родного  языка  начальных  классов.  Даются 
рекомендации касательно тесного ознакомления воспитателями, педагога-
ми начальных классов с текстами уроков «чтения», а также текстами вне-
классного  чтения  и  оказания  им  помощи  в  усвоении  чувств  гуманизма. 
Дружба,  товарищество,  дружелюбие,  отношению  к  человеку,  заботли-
вость, помощь одиноким, и прочие подобные чувства в текстах для чтения 
воспитывают  детей  в  духе  гуманизма,  формируют  их  как  настоящего 
гражданина.  
 
 
M. Mammadova 
 
Reading lessons, teaching the ways of humanistic education 
 
Summary 
 
In the Article author analyses arrangement of humanistic education and 
ways  of  its  inculcation  at  Reading  Lessons  and  Native  Language  at 
primary  schools.  There  recommendations  of  close  acquaintance  of 
educators, teachers of primary school with topics of Reading lessons as well 
as  Topics  of  home  reading,  concerning  rendering  help  in  learning  of 
feelings of humanism are given. Friendship, solidarity, friendliness, human 
relation,  care, help to lonely people, and other similar feelings  in topics for 
reading nurture children in spirit of humanism, form them as a true citizen. 
 
 
Редаксийайа дахил олуб: 13.05.2014 
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
196 
Orta məktəbdə biologiyanın tədrisində 
əmək tərbiyəsinin aşılanması 
 
Günay Məmmədova,  
Odlar Yurdu Universitetinin magistrantı 
e-mail: 
[e-mail]
 
 
Rəyçilər: k.t.ü. f.d., dos., B.İ.Cəfərov  
 
           b.ü. f.d., dos., Ə.T.Əsgərov  
 
Açar  sözlər: əmək, peşəyönümü,  tərbiyə, əmək tərbiyəsi,  müəllim, şagird, 
biologiyanın tədrisi 
Ключевые  слова:  труда,  профессиональной,  образовательной,  труда, 
образования, учитель, студент, обучение биологии 
Key  words:  labor,  professional,  educational,  labor,  education,  teacher, 
student, teaching biology 
 
Azərbaycanda  siyasi  quruluşun  dəyişməsi  və  müstəqillik  qazanmağımızla 
əlaqədar olaraq iqtisadiyyatın bütün  sahələrində,  o cümlədən təhsil sistemində 
islahat proqramı həyata keçirilmişdir. Respublikamızın təhsil sistemi Avropanın 
və  dünyanın  inkişaf  etmiş  digər  ölkələrinin  təhsil  sisteminə  inteqrasiya  etmiş, 
yeni milli və bəşəri dəyərlər əsasında qurulmuşdur. Bütünlükdə həyata keçirilən 
Təhsil İslahatı və proqramları özünün bəhrəsini verməkdədir. 
Çox  qədim  və  keşməkeşli  tarixi  olan  Azərbaycanda  ərəb,  fars,  monqol  və 
rus işğalı dövründə tərbiyə və təhsil müstəmləkə siyasətinə xidmət etmiş, milli, 
vətənpərvərlik, əmək və tərbiyə işinin digər istiqamətləri arxa planda olmuşdur. 
Məlum  həqiqətdir  ki,  insan  cəmiyyətinin  müxtəlif  inkişaf  mərhələlərində 
gənc nəslin tərbiyəsinə, onun şəxsiyyət kimi formalaşmasına diqqət və qayğı da 
müxtəlif olmuşdur. 
Gənc nəslin tərbiyəsində əmək tərbiyəsinin və əmək mədəniyyətinin tərbiyə 
edilməsinin  özünəməxsus  yeri  vardır.  Alimlər,  müəllimlər,  tərbiyəçilər  və  tə-
lim-tərbiyə  işi  ilə  məşğul  olan  mütəxəssislər  əmək  və  əmək  tərbiyəsinə  xüsusi 
diqqət  yetirmiş, əsərlər  yazmışlar. Şagirdlərin tərbiyəsində  əməyin qüdrətli va-
sitə  olması  haqqında  dissretasiyalar,  monoqrafiyalar,  elmi-metodik  məqalələr 
də çox yazılmışdır. 
Orta  məktəbdə  biologiyanın  tədrisində  şagirdlərin  əmək  tərbiyəsi  və  əmək 
mədəniyyətinin yüksəldilməsi üçün çox böyük imkanlar vardır. İstər dərs prose-
sində, istərsə də sinifdənxaric və məktəbdənxaric işlərdə şagirdlərin tərbiyəsin-
də çox böyük əhəmiyyəti olan istiqamətlər mövcuddur. 
Apardığımız tədqiqatlar göstərir ki, orta məktəbdə tədris olunan ―Həyat bil-
gisi‖, ―Botanika‖ və ―Zoologiya‖ fənlərinin tərbiyə imkanları daha çoxdur. Bio-
logiya tədrisinin əsas forması olan dərsdə şagirdlər müəllimin rəhbərliyi altında 
kifayət qədər nəzəri biliklər alır, bacarıqlara malik olurlar. Qeyd etmək lazımdır 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
197 
ki,  sinifdənxaric  və  məktəbdənxaric  işlər  də  dərsin  məcburi  təşkilat  forması 
olub, dərsin davamıdır. 
Bioloji  fənlərin  şagirdlərdə  kənd  təsərrüfatı  əməyinə  meyl  və  marağın  artı-
rılmasında, onların peşəyönümündə rolunu xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Res-
publikamız müstəqillik qazandıqdan sonra şagirdlərin kənd təsərrüfatına, aqrar 
sektorda çalışan əmək adamlarına rəğbəti artmış, xalqın istifadəsinə verilən və 
özəlləşdirilən torpağa münasibət də müsbət mənada dəyişmişdir.  
Azərbaycan sovetlər ittifaqının tərkibində olan illərdə mühüm istehsal vasi-
təsi, qiymətli təbii sərvət və əvəzsiz ekoloji mühit olan torpaq sərvətləri dövlə-
tin  mülkiyyətində  cəmləşmişdi.  Müstəmləkə  qanunlarına  xidmət  edən  aqrar 
sektorda  istehsal  olunan  qiymətli  ərzaq  və  texniki  bitki  məhsulları  –  pambıq, 
yun, barama, üzüm şirəsi, çay ilkin emaldan sonra ―İttifaq fondu‖ deyilən fond-
da cəmləşdirilir, sonra isə ayrıseçkilik və ədalətsiz bölgü əsasında talan edilirdi. 
Məsələn,  bədxah  qonşularımızın  əhalisi  və  büdcəsi  Azərbaycanın  əhalisindən 
və  büdcəsindən  çox  az  olduğu  halda  bədnam  ―İttifaq  fondundan‖  onlar  daha 
çox ―pay‖ alırdılar. Ölkənin idarə edilməsindəki ziddiyyətlər və ədalətsizliklər 
hər  sahəyə,  o  cümlədən  gənc  nəslin  tərbiyəsi  işinə  çox  ciddi  zərbələr  vururdu. 
Gənc nəslin tərbiyəsində, onların  kənd təsərrüfatı  əməyinə  yönəldilməsində  və 
pеşəyönümündə problemlər yaradırdı. 
Hal-hazırda torpağa təmənnasız olaraq sahibkarlıq hüququ qazanmış əhaliyə 
hər cür azadlıqlar, təsərrüfat və maliyyə müstəqilliyi verilmişdir. 
Xüsusi mülkiyyətə əsaslanan kəndli fermer təsərrüfatlarına şagirdlərin eks-
kursiyalarının  təşkili  zamanı  reallıqlar  daha  qabarıq  şəkildə  özünü  göstərir. 
Maddi nemətlər istehsal edən sahələrə şagirdlərin ekskursiyalarının keçirilməsi-
nin səmərəsi onun hazırlanmasından, təşkilindən və düzgün yekunlaşdırılmasın-
dan çox asılıdır. 
Biologiyadan  məktəbdənkənar  tədbirlərdə  aparılan  peşəyönümü  işi  dövlət 
əhəmiyyəti  kəsb  edən  kompleks  problem  olub  strateji  vəzifədir.  Bu  problem 
bilavasitə  xalq  təsərrüfatının  inkişafı,  elmi-texniki  tərəqqinin  sürətləndirilməsi 
ilə bağlı elmi kökləri olan məsələdir. 
Şagirdlərin  əmək  tərbiyəsi  və  peşəyönümü  məzmun  və  metodlarına  görə 
psixoloji-pedaqoji və tibbi-fizioloji, fəaliyyət  dairəsinə  görə  ictimai,  nəticə  eti-
barı ilə iqtisadi problemdir. Bütün bunlarla yanaşı məhsuldar qüvvələrin yetiş-
dirilməsində zəruri vasitələrdəndir. 
Müxtəlif  elm  sahələrində  əmək  tərbiyəsi  və  peşəyönümü  anlayışı  müxtəlif 
cür izah olunsa da məqsəd birdir: orta məktəb şagirdlərini bu və ya digər fəaliy-
yət sahəsində işləməyə, öz əməyi ilə həm özünə  və həm də xalqına fayda ver-
məyə hazırlamaqdan ibarətdir. 
Orta  məktəbdə  biologiya  fənninin  tədrisində,  siinifdənxaric  və  məktəbdən-
kənar tədbirlərdə şagirdləri kənd təsərrüfatı əməyinə və peşələrinə istiqamətlən-
dirmək üçün səmərəli peşə maarifi  işinin  aparılması  zəruridir.  Bunun üçün şa-
girdlərin kənd təsərrüfatı peşələrinin məzmunu, əmək qabaqcılları, müxtəlif pe-
şə  sahibləri  ilə  tanış  edilməsi,  görüşlərin  və  ekskursiyaların  keçirilməsi  daha 
çox səmərə verir. 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
198 
Biologiyadan ayrı-ayrı tədris kurslarının proqramına müvafiq olaraq keçiri-
lən məktəbdənkənar işlər, o cümlədən istehsalat ekskursiyaları şagirdlərin əmək 
tərbiyəsində  və  peşəyönümündə  xüsusi  əhəmiyyətə  malikdir.  Ekskursiya  üçün 
obyektin  seçilməsi,  onun məqsəd və  vəzifələri də  proqramın tələblərinə  uyğun 
olmalıdır. Ekskursiyanın ərzaq, tikinti, sənaye və kənd təsərrüfatı istehsalatı sa-
hələrində  keçirilməsi,  orada  insanların  iş  şəraiti  ilə  şagirdlərin  tanış  edilməsi, 
peşələr  haqqında  məlumatların  verilməsi  məqsədyönlü  şəkildə  təşkil  edilməli-
dir. 
Biologiya fənnindən şagirdlərin aparılmalı olduğu istehsalat sahələri qabaq-
cıl olmalı, müasir tələblərə cavab verməli, eyni zamanda şagirdlərin əmək tərbi-
yəsinə və dünyagörüşünə müsbət təsir göstərməlidir. Ekskursiya obyekti məktə-
bə  yaxın  olarsa bu daha  məqsədəmüvafiqdir. Müəllim obyekti müəyyən etdik-
dən sonra özü əvvəlcə obyektə getməli, oradakı şəraitlə tanış olmalıdır. Əvvəl-
cədən  ekskursiyanın  planı  tutulmalı,  burada  şagirdlərin  vəzifələri  və  görəcəyi 
işlər öz əksini tapmalıdır. 
Şagirdlər ekskursiyada olan zaman əmək intizamına, əməyin təhlükəsizliyi-
nə  ciddi  əməl  etməlidirlər.  Onlar  istehsal  proseslərinin  mexanikləşdirilməsi, 
elektrikləşdirilməsi,  avtomatlaşdırılması,  kimyalaşdırılması  və  kompüterləşdi-
rilməsi yolu ilə insan əməyinin yüngülləşdirilməsini, məhsuldarlığın  yüksəldil-
məsini, məhsulun keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasını öyrənməlidirlər.  
Biologiyadan kənd təsərrüfatına – heyvandarlıq fermasına, tarlaya, quşçuluq 
fabriklərinə, emal müəssisələrinə təşkil edilən ekskursiyalar zamanı şagirdlər is-
tifadə olunan texnika, texnologiya və əməyin təşkili qaydaları ilə yaxından tanış 
olurlar. Əl əməyi ilə mexanikləşdirilmiş əməyi müqayisə edə bilirlər. Onlar is-
tehsal  prosesində  əməyin  yüngülləşdirilməsini,  məhsuldarlığın  artırılmasını 
əyani şəkildə görür və öyrənirlər. İstehsalat ekskursiyasının əsas və başlıca və-
zifəsi yaşlıların əmək fəliyyəti ilə tanışlıq, ayrı-ayrı əmək növlərinə dair təsəv-
vürlərin  genişləndirilməsi,  müşahidəçilik  qabiliyyətinin  inkişaf  etdirilməsi  və 
peşəyönümü işinin həyata keçirilməsindən ibarətdir. 
Şagirdlərin əmək tərbiyəsində və peşəyönümündə istehsalat ekskursiyaları-
nın əhəmiyyətini nəzərə alaraq, onun hazırlanması və keçirilməsi zamanı aşağı-
da göstərilən məslələrə diqqəti artırmaq lazımdır: 
1. Proqram materialını planlaşdırarkən yerli şəraiti nəzərə almaqla ekskursi-
ya obyektinin və keçirilməsi vaxtının müəyyənləşdirilməsi; 
2. Keçiriləcək ekskursiyanın təlim-tərbiyə məqsədinin aydınlaşdırılması; 
3. Seçilmiş ekskursiya obyekti ilə ümumi tanışlıq; 
4. Ekskursiyanın geniş planının tərtib edilməsi; 
5. Ekskursiyanın məqsəd və vəzifəsini başa salmaq üçün ekskursiya rəhbəri-
nin hazırlanması; 
6.  Ekskursiyanın  keçirilməsi  ilə  əlaqədar  şagirdlər  arasında  vəzifə  bölgüsü 
aparılması, lazım olacaq avadanlıqların müəyyənləşdirilməsi; 
7. Ekskursiyaya gedərkən münasib nəqliyyatın seçilməsi; 
8. Köməkçinin müəyyənləşdirilməsi və ona vəzifəsinin başa salınması. 
Aparılmış tədqiqatlar aşağıdakı nəticələri söyləməyə imkan verir: 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
199 
1.  Orta  məktəb  şagirdlərinin  əmək  tərbiyəsini  və  peşəyönümünü  günün  tə-
ləbləri səviyyəsində aşılamaq üçün müasir təlim metodlarından və inteqrativ tə-
lim imkanlarından səmərəli istifadə olunması məqsədəuyğundur; 
2. Orta məktəblərdə şagirdlərin bioloji fənlərdən aldığı nəzəri bilikləri prak-
tiki  olaraq  möhkəmləndirmək  üçün  tədrisin  maddi-texniki  bazası  olan  tədris-
təcrübə sahələrində işin  yaxşılaşdırılması,  kəndli-fermer təsərrüfatları hesabına 
baza müəssisələri ilə əlaqələrin daha da möhkəmləndirilməsi təmin olunmalıdır; 
3. Tədris prosesini tamamlayan sinifdənxaric və məktəbdənkənar işin səmə-
rə və keyfiyyətinin yüksəldilməsi üçün zəruri tədbirlər görülməsi vacibdir. 
 
Məqalənin  aktuallığı.  Sovet  hakimiyyəti  dağıldıqdan  və  respublikamız 
müstəqillik qazandıqdan sonra bazar iqtisadiyyatına keçildiyi, xüsusi mülkiyyə-
tə geniş imkanlar verildiyi müasir dövrdə gənc nəslin əmək tərbiyəsinin və pe-
şəyönümünün əsas istiqamətlərinin tətbiq olunması xüsusi aktuallıq kəsb edir. 
Məqalənin elmi yeniliyi. Biologiya tədrisinin kənd təsərrüfatı əməyi ilə in-
teqrasiyası, xüsusi mülkiyyətə və maddi maraq prinsipinə əsaslanan məhsuldar 
əməyin şagirdlərin tərbiyəsinə, onlrın hərtərəfli inkişafına təsirinin tətqiq olun-
ması məqalənin elmi yeniliyi hesab olunur. 
Məqalənin praktik əhəmiyyəti və tətbiqi. Məqalə orta məktəbin biologiya 
və əмək hazırlığı (texnologiya) müəllimləri üçün faydalı vəsait ola bilər. 
 
 
Ədəbiyyat 
 
1.
 
―Təhsil haqqında‖ Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı, 2009. 
2.
 
Nurəddin Kazımov. Ali məktəb pedaqogikası. Бакы: Əlfərul. 2006. 
3.
 
Z.Qaralov. Tərbiyə. I cild. Bakı, 2003. 
4.
 
Z.Оrucov,  Y.Rzayeva.  Texnologiya  (əmək  hazırlığı):  Tədris  vəsaiti. 
Bakı, 2006. 
5.
 
Ə.Hüseynov,  T.Abdullayeva.  Biologiya  tədrisinin  müasir  metodikası: 
Dərslik. Bakı, 2012. 
6.
 
Ə.Əhmədov,  K.Məcidov.  Məktəblilərin  peşəyönümü:  Dərs  vəsaiti. 
ADPU-nin nəşriyyatı, Bakı: 1990. 
7.
 
M.Babayev, M.Məcidov. Biologiyanın tədrisi metodikası: Dərslik. Bakı: 
Çaşıoğlu. 2008. 
8.
 
R.Babayev, B.Cəfərov. Kənd təsərrüfatı əməyi: Dərslik. Bakı, 1990.