Azяrbaycan Respublikasы Tяhsil Nazirliyi Bakы Qыzlar Universiteti

 
 
183 
viyyəsinə  qaldırmaq,  onun  səmərə  və  keyfiyyətini  yüksəltmək  üçün  mövcud 
olan çox böyük inteqrasiya imkanlarından yaradıcı və səmərəli surətdə istifadə 
etmək zərurəti meydana çıxır. Biotexnologiya fənnini tədris edən müəllim nəzə-
rə almalıdır ki, bakalavrиат pilləsində təhsil alan, biologiya müəllimliyi ixtisası-
na  yiyələnən  tələbələr  başqa  qohum  fənləri  də  öyrənməlidirlər.  bunun  üçün 
müəllim inteqrasiya olunmuş, mürəkkəb və kompleks fənləri tədris edən zaman 
qohum  fənlərdən  dayaq  kimi  istifadə  etdikdə,  məqsədyönlü  mühazirələr  oxu-
duqda, seminar məşğələlərini və praktik işləri bu tələblərə müvafiq şəkildə təş-
kil etdikdə daha yaxşı səmərə verir. 
―Zülali  yem  məhsullarının  biotexnoloji  istehsalı‖  mövzusunda  mühazirə 
mətni  üzərində  işləyən  zaman  müəllim  ―Üzvi  kimya‖,  ―Biokimya‖,  ―Bioüzvi 
kimya‖ fənlərinin inteqrasiyasından istifadə etdikdə daha dolğun elmi məlumat-
lar verdikdə tələbələr mövzunu yaxşı mənimsəyirlər. 
Qeyd etmək lazımdır ki, zülal iri molekullu təbii polimer olub aminturşular-
dan  qurulmuşdur.  Orqanizmlərdə  əvvəlcə  aminturşular,  sonra  isə  bunlardan 
zülallar  sintez  olunur.  Aminturşular  haqqında  məlumat  verən  zaman  müəllim 
―təbii‖,  ―süni‖  və  ―sintetik‖  anlayışlarına  aydınlıq  gətirməlidir.  Elmə  məlum 
olan və zülalların tərkibində rast gəlinən 20 amin turşusunun bir neçəsini insan 
və heyvan orqanizmləri sintez edə bilmir. Bunlar əvəz olunmayan aminturşular 
adlanır, arzaq və yemin tərkibində bunlara təsadüf olunmur. Belə hallarda çatış-
mayan aminturşular heyvanların yeminə və insanların ərzaq məhsullarına əlavə 
olunur.  Tələbələrə  izah  olunmalıdır  ki,  aminturşular  kimyəvi  sintez  üsulundan 
başqa,  zülalların  hidrolizindən  də  alınır.  Lakin  heyvan  orqanizmində,  göbələk 
və  mikroorqanizmlərdə  sintez  olunan  amin  turşuları  həm  iqtisadi  və  həm  də 
ekoloji  cəhətdən  çox  səmərəlidir.  Bütün  mikroorqanizmlər  sərbəst  amin  turşu-
ları sintez etməyə qabildirlər. 
Aminturşular  haqqında  tələbələrə  bir  sıra  zəruri  bilikləri  verdikdən  sonra 
müəllim zülalların həyat üçün əvəzsiz maddə olmasını, onu heç nə ilə əvəz et-
məyin mümkün olmadığını qeyd edir. 
Müəllim mühazirəsində qeyd edir ki, müasir dövrdə bəşəriyyət aşağıda gös-
tərilən problemlərlə qarşılaşmışdır: 
1. Planetin əhalisinin maddi nemətlərlə təminatı; 
2. Ekoloji böhran vəziyyətinin aradan qaldırılması; 
3. Əhalinin enerji daşıyıcıları ilə təminatı; 
4.  Bəşəriyyətə  və  təbiətə  qənim  kəsilən  müharibələrin  qarşısının  alınması 
problemi və s. 
Göstərilən qlobal miqyaslı problemləri yalnız elmin və insan zəkasının kö-
məyi ilə aradan qaldırmaq mümkündür. 
Apardığımız tədqiqatlardan belə nəticəyə gəlmək olar ki, tədrisi çətin olan, 
inteqrasiya  etmiş  və  mürəkkəb  elm  sahəsi  olan  Biotexnologiyanın  tədrisində 
çox böyük inteqrativ təlim  imkanları  vardır. Müstəqil respublikamızın  iqtisadi 
qüdrətini  artırmaq,  elm  və  təhsil  sahəsində  qarşıya  qoyulmuş  strateji  əhəmiy-
yətli vəzifələri yerinə yetirmək üçün bütün imkanlardan istifadə olunmalıdır. 
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
184 
Məqalənin  aktuallığı.  İlk  dəfə  olaraq  biotexnologiyanın  əsasları  fənninin 
tədrisində  inteqrativ  təlim  imkanları  araşdırılmış,  tədrisin  səmərə  və  keyfiyyə-
tinin  yüksəldilməsində  məqsədyönlü  mühazirələrin  rolu  aydınlaşdırılmışdır. 
Müəllif  əhalinin  ərzaqla  təminatının  ödənilməsi  kimi  qlobal  problemlərin  həl-
lində biotexnologiya elminin iqtisadi və ekoloji əhəmiyyətini aydınlaşdırmışdır.  
Məqalənin  elmi  yeniliyi.  Ekoloji  böhran  vəziyyətindən  çıxmağın  istiqa-
mətlərini,  çirkab  sularının  və  tullantıların  biotexnoloji  emalının  istiqamətlərini 
müəyyənləşdirmişdir. 
Məqalənin praktik əhəmiyyəti və tətbiqi. Məqalə ali təhsilin bakalavr pil-
ləsində oxuyan tələbələr, ali məktəb müəllimləri,  elmi  işçilər üçün nəzərdə  tu-
tulmuşdur. 
 
Ədəbiyyat 
 
1.
 
X.Q.Qənbərov, P.A.Abuşev, A.Ş.İbrahimov. Biotexnologiyanın əsasları. 
Bakı: BDU-nun nəşri, 1994. 
2.
 
R.Quliyev, К.Ağayeva. Genetika. Bakı: BDU-nun nəşri, 2002. 
3.
 
S.F.Qarayev, P.Ş.Məmmədova. Biokimyanın əsasları. Bakı, 2002. 
4.
 
H.Əliyev. Tibbi mikrobiologiyanın əsasları. Bakı, 1975. 
5.
 
M.A.Axundov, A.S.İsmayılov. Genetika. Бакы: Maarif. 1981. 
6.
 
V.Ağayeva,  M.Rəhimova.  Təhsildə  tətbiq  edilən  innovasiyalar.  Бакы: 
Müəllim. 2010. 
7.
 
Ə.H.İsmayılov,  İ.Ə.İsmayılova.  Üzvi  kimya.  I  hissə:  Dərslik.  Бакы: 
Maarif. 1998. 
8.
 
E.K.Qasımov. Sitologiya: Dərslik. Bakı: Azərnəşr. 2006. 
9.
 
P.Paşayev. Təbiət elmlərinin əlaqəli öyrənilməsi. Metodik vəsait. Bakı: 
Maarif. 1977. 
10.
 
Ганбаров  Х.Г.,  Таги-заде  З.А.,  Кулиева  Н.А.  Биотехнология.  Баку, 
2005; 
 
                                                                                 А. Сафарова 
 
Степень "Биотехнология" бакалавра в области  
преподавания интегративные возможности обучения 
 
Резюме 
 
Стоящих перед человечеством в современном мире материальных благ 
и предоставление этой статье способы  удаления экологического кризиса, 
экологического  загрязнения  окружающей  среды  посвящен  очистки 
биотехнологических методов . 
 
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
185 
                                                                                A. Safarova  
                            
Bachelor's degree "Biotechnology" in teaching  
         integrative training opportunities 
 
Summary
 
 
Facing humanity in the modern world of material goods and the provision of 
this article, ways of removing the environmental crisis, environmental pollution 
of the environment is dedicated to the purification of biotechnological methods 
of. 
 
Редаксийайа дахил олуб: 09.06.2014 
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
186 
Şagirdlərin milli-mənəvi dəyərlər əsasında tərbiyə  
olunmasında disputların rolu 
 
                                                               Könül Salıfova,  
                                                                           BQU –nun magistrantı 
                                                                    e-mail: 
[e-mail]
  
 
Rəyçilər:  p.ü.e.d., prof.  L.N.Qasımova 
                  p.ü.e.d., prof. A.N. Abbasov 
 
Açar sözlər: tərbiyə, mövzu, şagird, tədbir, milli 
Ключевые слова: воспитание, тема, студент, мероприятие, националь-
ный 
Key words: civility, subject,  student, celebrate, national 
 
Böyüməkdə olan nəslin milli-mənəvi dəyərlər əsasında tərbiyə edilməsi gü-
nümüzün ən vacib və aktual problemlərindəndir. Mənəvi tərbiyə insanın mənə-
viyyatının, əxlaqının formalaşmasında mühüm rol oynayır. Mənəvi tərbiyə adi 
fərd  kimi  dünyaya  gələn  insan  əsl  mənada  şəxsiyyətə  çevrilir.  Burada  genetik 
keyfiyyətlər, sosial mühit və fitri qabiliyyətlər də mühüm amil kimi özünü gös-
tərir. Mənəvi kamillik шəxsiyyətin ən mühüm göstəricilərindəndir.  
Milli-mənəvi dəyərlərin yaranması və formalaşnasının da özünəmaxsus xü-
susiyyətləri vardır. Onlar sivilizasiyanın  yaranması və formalaşması ilə  yanaşı 
meydana gəlmiş və inkişaf etmişdir.  Azərbaycanın bəzi zonalarında aparılmış 
arxeoloji qazantılar bunu təsdiq edir. Məsələn, Qarabağ ərazisindəki Azıx ma-
ğarasında tapılmış ayı kəllələrindən bəzilərinin üzərində cızılmış işarələr ibtidai 
insanlarda axirət dünyasına, totemlərə, heyvanlara inan kimi dini təsəvvürlərin 
yaranmasından  xəbər  verir.  Zaman  keçdikcə  bunlar  zənginləşib  inkişaf  etmiş, 
mənəvi dəyərlər kimi təşəkkül tapmışdır. 
Azəri  türklərinin  –  azərbaycanlıların  tarixi  adət-ənənləri,  mənəvi  dəyərləri 
zəminində daha zəngin, kamil adət-ənənələlər, mənəvi dəyərlər formalaşmışdır. 
Onlar  yüksək əxlaqlılıq, mərdlilik, cəsarətlilik,  əməksevərlik, alicənablılıq, sa-
dəlik, sadiqlilik,  doğruçuluq,  hümanistlik, qonaqpərvərlik, insanpərvərlik  və s. 
ibarətdir. 
Azərbaycan xalqına məxsus mənəvi dəyərləri formalaşma xarakterinə, məz-
mun və mahiyyətinə görə müxtəlif qruplara bölmək olar: gendən gələn mənəvi 
dəyərlər,  alınıb  milliləşdirilmiş  mənəvi  dəyərlər    və  ümumbəşəri  xarakterli 
milli-mənəvi  dəyərlər.  Gendən  gələn  milli-mənəvi  dəyərlər  uşaq  hələ  ana  bət-
nində  olarkən  formalaşmağa  başlayır  və  sonradan  zaman–zaman    kamilləşir. 
Azərbaycan xalqına məxsus elə mənəvi dəyərlər vardırki, onlar həm də ümum-
bəşəri xarakter daşıyırlar. Bu mənəvi dəyərlər həm ümumbəşəri, həm də mənəvi 
dəyərlərdir.  
Azərbaycan xalqına mənəvi dəyərlərin öyrənilməsində şifahi xalq yaradıcı-

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
187 
lığı  nümunələri  -  nağıllar,  dastanlar,  atalar  sözləri,  nəğmələr,  nəsihətlər  və  s. 
cox  qiymətli  mənbələrdir.  Ümumiyyətcə,  ,,xalq  pedaqogikası―  adlandırılan  bu 
mənbələrdə xalqımızın mənəvi dəyərlərinə aid zəngin nümunələr vardır. 
Şagirdlərin  milli-mənəvi  dəyərlər  əsasında  tərbiyə  olunmasında  məktəbdə 
sinifdənkənar bir sıra tədbirlər kecirilir. Bunlara sinifdənkənar tədbirlər,  bədii 
əsərlərin müzakirəsi, disputların kecirilməsi və s. aiddir. Sinifdənkənar işlər bir-
birindən fərqli, zəngin forma, metod və priyomlara malikdir. Bunlardan biri də 
şagirdlərlə aparılan disputlardır.  
Disput  latın  sözü  olub,  mühakimə  yürütmək,  mübahisə  etmək  demekdir. 
Disput  müxtəlif  mövzular  üzrə  canlı,  sağlam  mübahisələrdir.  Burada  mühaki-
mələr toqquşur, müxtəlif fikirlər tutuşdurulur. Məktəblərdə təşkil edilən müxtə-
lif  məzmunlu  disputlar  şagirdlərin  elmi  dünyagörüşünün  formalaşmasına  və 
zənginləşməsinə  şərait  yaradır.  Disputlar  tədris  və  tərbiyə  işləri  ilə  uyğunlaş-
dırılmaıdır.  
Disputlar  şagirdləri  düşündürməklə,  fəallaşdırmaqla  yanaşı,  həm  də  onları 
ölkəmizin tarixi ilə tanış edir, Vətən uğrunda mübarizəyə ruhlandırır, müxtəlif 
fakt  və  hadisələri  təhlil  etməyə,  mübahisələr  aparmağa  sövq  edir.  Burada  şa-
girdlər müxtəlif əxlaqi kateqoriyalar haqqında öz fikirlərini sərbəst demeyə ça-
lışırlar disputlar yuxarı sinif şagirdlərində maraq yaradır, ətrafda baş verən ha-
disələrin  gerçəkliyini  dərk  etməyə,  əxlaq  normalarını  mənimsəməyə,  mənəvi 
ideyalara yiyələnməyə imkan verir. Disput iştirakçıların qabaqcadan bildiyi hər 
hansı mövzu üzrə fikir birliyi yaratmaq məqsədi ilə müəyyənləşdirilmiş vaxtda 
mütəşəkkil kecirilən fikir mübadiləsidir. Bu metod mürəkkəb olub, müəllimdən 
yüksək peşəkarlıq tələb edir. Müəllim şagirdlərə fikirlərini toplamağa, cəmləş-
dirməyə, öz mövqeyini əsaslandırmağa kömək etməlidir. Disput müstəqil tədbir 
kimi təşkil edilib keçirilə də bilər, hər hansı məşğələlərin tərkibində bir metod 
kimi tətbiq edilə də bilər. Metod kimi disputun tətbiq sahəsi çoxdur: ondan şa-
girdlər və tələbələr, habelə valideynlər arasında da istifadə  edilir. Bu səbəbdən 
də disputun mövzusu müxtəlif ola bilər. Disputun səmərəsi ona hazırlığın səviy-
yəsindən asılı olur. Disputun mövzusu, keçirilmə vaxtı, müzakirəyə qoyulacaq 
məsələ və ya sual, habelə müvafiq mənbələr barədə iştirakçılara xeyli əvvəl mə-
lumat  verilir.  Disputun  belə    mövzuları  ola  bilər:  ,,Gözəllik  ondur,  doqquzu 
dondur‖, ,,Bilikli adam kimə deyilir‖, ,,Gözəlliyi  necə başa düşürsən‖  və s.   
Zaman  keçdikcə,  dövr  ötdükcə  kecirilən  disputların  məzmunu  zənginləşib 
dəyişir. Ona  görə də bir  çox gənclərlə keçirilən disputlar məzmunca ehatəli ol-
duqda,  onların  səviyyəsinə  uyğun  gəldikdə  şagirdlər  üçün  daha  maraqlı  olur. 
Ama aparılan tədqiqatlar göstərirki, bəzi məktəblərimizdə nəinki disputların ke-
çirilməsinə,  hətta  tədbirlərin  kecirilməsinə  maraq  azalıb.    Buna  baxmayaraq 
müəllimlər, təşkilatçılar  şagirdlərin marağına uyğun gəlməyən,bir-birini təkrar 
edən disputlar kecirirlər. Onları maraqlandıran məsələ isə yalnız tərbiyə planın-
da  nəzərə  tutulan  disputu  keçirməkdir.    Keyfiyyəti  diqqət  mərkəzində  olmur. 
Yəni formal xarakter daşıyıb heç  bir  məqsəd  güdülmür.  Ancaq kecirilən dis-
putlar  məqsədə  yönəlməli,  içgüzarlıq  səviyyə  daşımalıdı.    Disputların  keçiril-
məsinə şagirdlər həvəslə qoşulmalı, özləri yaradıcı münasibət bəsləməlidi.  Dis-

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
188 
putun məqsədi aydın, tərbiyəvi imkanı  real həyatla uzlaşarsa, o zaman faydalı 
olar. 
Disputun hazırlanması və kеçirilməsi prosesində disputun auditоriyasını, ki-
min  üçün  hazırlandığını  müəyyən  еtmək  lazımdır.Disputun  müvəffəqiyyəti 
оnun mövzusundan asılıdır. Dəqiq, aydın, kоnkrеt ad böyük təşkilеdici əhəmiy-
yətə malikdir. Mövzunun adı mübahisə və оnda iştirak еtmək həvəsi dоğurmalı-
dır. Disputun maraqlı kеçməsi  üçün böyük hazırlıq  işi  aparılmalıdır. Disputun 
aparıcısı  mövzunu  dərindən  bilməli,  məsələni  kəskin  və  maraqlı  qоymağı  ba-
carmalıdır. Hazırlıq işi mövzunun və оnun suallarının müəyyən еdilməsi ilə bit-
mir.  Aparıcı    disputa  hazırlaşmaqda,  оnda  fəal  iştirak  еtməkdə  çıxış  edənlərə 
kömək göstərməlidir. Hazırlıq prоsеsində təkcə disputun təşkilatçılarının çıхış-
larını  dеyil,  başqa  çıхış  еdənləri  də  hazırlamaq  lazımdır.  Təşkilati  məsələləri 
həll еtdikdən sоnra aparıcı giriş sözü söyləməlidir. Bu zaman müzakirəyə vеril-
miş mövzunun əhəmiyyəti, əsas suallar, müzakirənin ümumi istiqaməti göstəril-
məlidir. Giriş sözündə müzakirə еdilən prоblеm haqqında ziddiyyətli fikirlər оl-
duğunu söyləmək, охucuları mövzu və qoyulan suallar ətrafında çıхış еtməyə, 
öz münasibətlərini bildirməyə cağırmaq lazımdır. Aparıcı sоn sözü ilə disputu 
yеkunlaşdırır. 
Disputların kecirilməsinin  şagirdlər üçün əhəmiyyəti var. Disput şagirdlərin 
dünyagörüşünü formalaşdırır, davranışını nizama salir, şüurlu fəaliyyətə təhrik 
edir. Şagirdlərlə disput hazırlayarkən onların arzu və maraq aləmini, onları dü-
şündürən problemləri nəzərə almaq lazımdır.  
Disputlar hazırlıq, keçirilmə, yekunlaşdırılma və praktik iş mərhələlərindən 
ibarətdir. Hazırlıq mərhələsində şagirdlər disputun kecirilmə mərhələləri ilə ta-
nış olurlar. Daha sonra disputun mövzusu ilə əlaqədar şagirdlərə ədəbiyyat siya-
hısı verilir. Disputun ikinci mərhələsində tədbiri aparan şəxs problemin mahiy-
yəti barədə şagirdlərə məlumat verir. Üçüncü mərhələdə artıq disput  yekunlaş-
dırılır. Dördüncü mərhələ əməli fəaliyyət mərhələsidir.  
Disput həqiqətləri üzə çıxarır, şagirdlərdə öz əqidələrinə sadiq qalmağı vic-
danlarının  formalaşdırmağı  imkanını  yaradır.  Disputların  düzgün  gedişində 
nəinki müəllimlər, hətta şagirdlərdə bir-biriləri ilə yaxından tanış olurlar.  
Qaradağ  rayonunun  Lökbatan  qəsəbəsinin  166  nomrəli  məktəbin  lV  sinif  
şagirdləri ilə apardığımız eksperimentin gedişinə nəzər salaq: 
Disputu lV sinfin sinif rəhbəri Solmaz Amanova  acdi.  
- 
Uşaqlar,  bu  gün    sizinlə  əvvəlcədən  mövzusunu  elan  etdiyimiz  adət  - 
ənənələrimizlə bağlı disput keçirəcəyik. Mövzu sizə aydındır. Bildirmək istəyi-
rəm  ki,  elimizdə,  obamızda  neçə-neçə  gözəl  adətlərimiz  mövcud  olmuş,  lakin 
onlar vaxtında mütəxəssislər tərəfindən toplanmadığından, öyrənilmədiyinddən 
xalqın mənəvi ümumi sərvətinə çevrilə bilməmişdir. Odurki, sizin malik oldu-
ğunuz, o cümlədən,bizdən aldığınız məlumatlar yerlərdə adətlərin dirçəlməsinə, 
yaрadılmasına köməklik edə bilər.  
Indi isə söz sizindir, adət-ənənələrimizdən hansıları eşitmisiniz və bilirsiniz? 
I şagird: - Adət-ənənlərimiz çoxdur.  Evə qonaq gəlibsə, ona çprək vermə-
yincə, getməyə qoymazlar. 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
189 
II şagird: - Hətta onlara evdən olanlardan pay da qoyarlar. 
III şagird – Oturmaq üçün ən yaxşı yeri göstərərlər və ən yaxşı yorğan dö-
şəkləri açarlar. 
IV şagird – toy adətlərimiz var. Toydan qabaq qohum-əqraba yığışıb evi tə-
mizləyərlər. 
V şagird – Qız evinə elçiliyə ən nüfuzlu ağsaqqalı apararlar. 
VI şagird – Yasla mərasimi ilə bağlı adətlərimiz var. Yasda bişən yeməkdən 
ilk növbədə qonşulara , kasıblara ehsan kimi paylayarlar. 
Müəllim : - adət- ənənəmizdə milli-mənəvi dəyərlərimizi seçə bilirsinizmi? 
Ş  -  əlbəttə  ki,  adətlər  milli-mənəvi  dəyərlərimizdəndir.  Ulu  babalarımızın 
nəsildən- nəsilə qoyub getdiyi yadigarlarıdır. 
Müəllim – Uşaqlar, mənə elə gəlir ki, siz bizim adət-ənənlərimizin itməsinə 
heç vaxt yol verməyəcəksiniz. Çünki, hiss etdim ki, onların həm də vurğunları-
sınız. Xalqı yaşadan həm də onun adət-ənənləridir. 
Disputun sonunda şagirdlərin bir qismi mükafatlandırıldı. Daha sonra digər 
məktəblərdə də eyni mövzu da disputlar aparıldı. Hər iki məktəbin şagirdlərinin 
fikirlərindən məlum oldu ki, yaşadıqları diyarın adət-ənənələri onlara çox doğ-
madır. 
Aparılan  disputun  əhəmiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  bir  tərəfdən  o  şagirdlərə 
xalqımızın adət-ənənlərini aşılayır, digər tərəfdən onların milli-mənəvi dəyərlər 
əsasında tərbiyə olunmalarına kömək edirdi. 
Ümumiyyətcə, disputlar müxtəlif mövzuda kecirilir. Şagirdlərin milli-mənə-
vi dəyərlər əsasında tərbiyə olunmasında adət ənənlərimizlə bağlı kecirilən dis-
putlar da xüsusi yer tutur. Şagirdlərə adət-ənənləri mənimsətmək üçün kecirilən 
disputlar milli-mənəvi dəyərlər əsasında tərbiyənin səmərəsini artırır.  
Məqalənin aktuallığı. Müasir dövrdə şagirdlərin milli-mənəvi dəyərlər əsa-
sında  tərbiyə  olunmasında  məktəbdə  sinifdənkənar  bir  sıra  tədbirlər  kecirilir. 
Disputların  kecirilməsinin    şagirdlər  üçün  əhəmiyyəti  var.  Disput  şagirdlərin 
dünyagörüşünü formalaşdırır, davranışını nizama salir, онлары şüurlu fəaliyyətə 
təhrik edir. 
Məqalənin elmi yeniliyi. Tədqiqat zamanı aydın olur ki, disputların keçiril-
məsi həqiqətləri üzə çıxarır, şagirdlərdə öz əqidələrinə sadiq qalmağı, vicdanla-
rını formalaşdırmaг imkanını yaradır. 
Məqalənin  praktik  əhəmiyyəti  və  tətbiqi. Tədqiqat zamani aparılan araş-
dırmalar onu göstərir ki, məktəblərdə keçirilən sinifdənkənar tədbirlər, disputlar 
эянъ няслин xalqımızın milli-mənəvi dəyərləri əsasında tərbiyə olunmasında çox 
mühüm vasitə olmağa yarayırlar. 
  
                                               

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
190 
Ədəbiyyat  
 
1.
 
Asudə vaxt və mənəvi tərbiyə. Bakı: Azərnəşr, 1981, 290 s. 
2.
 
Bayramov Ə.S. Etnik psixologiya məsələləri. Bakı: Elm və həyat. 1996, 
202 s. 
3.
 
Əliyev  R. Şagird şəxsiyyətinin formalaşmasının etno-psixoloji əsasları. 
Bakı: 2004. 270 s. 
4.
 
Qasımova  L.N. Məktəblilərin milli-mənəvi dəyərləri əsasında tərbiyəsi 
təcrübəsindən. Bakı: Nurlan. 2004. 220 s. 
 
                                                                                            К.Салыфова    
 
Роль диспутов в воспитании учеников на основе  
национально духовной ценности 
Резюме 
 
И так, в школе систематически проведенные внеурочные мероприятия, 
диспуты  служат  очень  важным  способом  в  воспитании  учеников  на 
основе национально духовной ценности. 
 
                                                                                                      K.Salifova 
   
The role of disputes in the education of students of national  
and spiritual values 
Summary 
 
Thus,  the  regular  extracurricular  events  and  disputs  at  schools  serve  to  be 
means of the upbringing of pupils on the basis of national and spiritual values. 
 
 
Редаксийайа дахил олуб: 23.06.2014 
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
191 
Оху дярсляриндя щуманизм тярбийясинин 
ашыланмасы йоллары 
 
 Мядиня Мяммядова,  
БГУ-нун маgистранты 
e-mail: 
[e-mail]
 
 
Ряйчиляр: п.ц.ф.д., дос. М.С. Казымов, 
                 ф.ц.е.д., проф. И.Б.Казымов 
 
 Ачар сюзляр: щуманизм тярбийяси, инсан ляйагяти, тящсилин щуманистляшдирил-
мяси, оху мятнляри, щуманист щиссляр 
Ключевые  слова:  гуманистическое  воспитание,  человеческое  дос-
тоинство,  гуманизация  образования,  тексты  для  чтения,  чувство  гуман-
ности  
Key  words:  щumanistic  education,  human  dignity,  humanization  of 
education, reading texts, humanism.  
 
«Щуманизм»  термини  латынcа  щуманус  сюзцндян  олуб  инсан  демякдир. 
Азярбайcан дилинин изащлы лцьятиндя бу сюзцн ики мянасы гейд олунуб: 1.Интибащ 
дюврцнцн, инсан шяхсиййятинин азад инкишафы, феодализм вя католизм зянcириндян 
азад олмасы принсипини елан етмиш мцтярягги щярякаты. 2.Инсан ляйагятиня  щюр-
мят; инсанпярvярлик. Щуманизм идейалары вятяндашы да, сяняткары да щяйата вя 
щягигятя тяряф чякир. (М. Ибращимов) (1, 404). 
Щуманизм психолоjи анлайышдыр. Бу анлайыш шяхсиййятин яхлаги нормалары вя 
мяняви  дяйярляри  иля  шяртлянян  системдир.  Шяхсиййятин  щуманизм  тялябляри- 
рящмдиллийи,  хейирхащлыьы,  гайьыкешлийи,  башгаларынын  гяминя,  кядяриня  шярик 
чыхмасы, дара дцшянляри хилас едиб, ещтийаcы оланлара кюмяк эюстярмяйи, алиcя-
наблыьы, вятян вя миллят уьрунда фядакарлыьы, дцшмяня нифряти, она гаршы Аман-
сызлыьы-ваcиб идеал кими гябул едир. 
Cямиййятдя, айры-айры коллективлярдя, тялим-тярбийя оcагларында щуманизм 
тярбийяси  инсанларын  бир-бириня  мцнасибяти  нятиcясиндя  формалашыр.  Ялбяття,  щу-
манизмин илк тямяли аилядя гойулур. Аиля цзвляри арасындакы гаршылыглы щюрмят, 
ушаглара, йашлылара гайьы иля йанашмаг, бюйцк-кичик йерини билмяк, халгын, вятя-
нин  хейриня  файдалы  ишляр  эюрмяк  азярбайcанлы  аилялярдя  инсани  мцнасибятлярин 
ясасында дурур. 
Совет дювляти даьыландан сонра, мцстягиллик илляриндя тящсилдя баш верян йе-
ниликлярдян  бири  дя  тящсилин  щуманистляшдирилмяси  мясяляси  олду.  1996-1997-ъи 
дярс илляри щятта «Тящсилин щуманистляшдирилмяси» или кими дя гейд олунду (2). 
Бунунла баьлы олараг ибтидаи синифлярдя, оху вя ана дили дярсляриндя габагcыл 
мцяллимляр юз ишлярини щуманист ясаслар цзяриндя гура билдиляр. Инди тялим-тярби-
йянин бцтцн сащяляри, демяк олар ки, щуманист щисслярля кюклянмишдир. Она эю-
ря ки, чаьдаш дюврдя мяктяблилярин, хцсусиля дя кичик йашлы шаэирдлярин шяхсий-
йятиня щюрмятля йанашмаг мцяллимин ян ваcиб вязифяляриндян бири кими гаршыда 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014