Azяrbaycan Respublikasы Tяhsil Nazirliyi Bakы Qыzlar Universiteti

 
 
10 
coşdurub,  hiddətləndiribdir.  Biz  hamımız  matəmə  qərq  olmuşuq‖  (VIII  c., 
s.448). 
Bu nitqin sonluğu vidalaşma mərasimləri üçün örnək ola biləcək sonluqdur. 
Təskinlikverici,  xalqı  sınmağa  qoymayan,  ―vətənpərvərlik  duyğularını‖  inkişaf 
etdirən bir sonluqdur:  ―Ziya  Bünyadovun ailəsinə  başsağlığı  verirəm  və  bəyan 
edirəm ki, onun ailəsi Azərbaycan dövlətinin daim qayğısı altında olacaqdır. Zi-
ya Bünyadovun qoyduğu irs, onun  əsərləri  yaşayacaq, bizim gənclərimiz Ziya 
Bünyadovun simasını, yaradıcılığını örnək edərək təhsil alacaq, tərbiyələnəcək, 
vətənpərvərlik duyğularını özlərində inkişaf etdirəcəklər. 
Allah  rəhmət  eləsin,  Allah  sizə  və  Ziya  Bünyadovun  ailəsinə,  bütün  xalqı-
mıza səbr versin‖ (VIII c., s.460). 
Heydər  Əliyev nitqlərindəki  girişlərin özünəməxsus  xarakterik  bir xüsusiy-
yəti  də  ondan  ibarətdir  ki,  görüşlərin  keçirildiyi  məkanlar  vurğulanır,  gələcək 
nəsillərə  bu  görüşlərin  məhz  harada  keçirildiyi,  Heйdər  Əliyevin  məhz  hansı 
məkanda nitq söylədiyi məlum olur. Bu da çox güman ki, böyük natiqin məkan 
və zaman dialektikasına dərindən bələdliyi, tarixin gələcəkdə saxtalaşdırıla bil-
məməsini  istəməsindən  irəli  gəlir.  21  may  1994-cü  ildə  Bibiheybət  ziyarətga-
hında  toplaşanlar  qarşısındakı  nitqin  girşi  bu  fikrə  misaldır:  ‖Əziz  qardaşlar,  
bacılar, hörmətli həmvətənlər! Bu gün burada  Azərbaycan xalqının, müsəlamn 
aləminin  müqəddəs  yerində,  Bibiheybət  pirində  sizi  bütün  müsəlmanların  əziz 
bayramı  olan  Qurban  Bayramı  münasibətilə  təbrik  edir,  hamınıza  cansağlığı, 
xoşbəxtlik arzu edirəm‖ (I c., s.354).  
Yaxud başqa bir çıxışda: ―Hörmətli rektor! Əziz rektor yardımçıları! Dəyərli 
professor və müəllimlər, tələbələr! Əziz dostlar və qardaşlar! Bu gün Türkiyə-
nin  çox  hörmətli,  böyük  universitetində  Höcəttəpə  Universitetində  olduğuma 
görə özümü xoşbəxt hesab edirəm‖. 
Heydər Əliyev nitqlərinin bir xüsusiyyəti də iştirak edib nitq söylədiyi kon-
franslarda mövzunun adını bütöv şəkildə həm girişdə, həm çıxış boyu, həm də  
sonluqda  çəkməklə  həmin  konfransın  mövzusunu  yaddaşlara  həkk  etməklə 
onun əhəmiyyətini vurğulamaqdır. Müstəqillik yoluna qədəm qoyan respublika 
üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən ―Sahibkarlığın strategiyası və iqtisadiyyatın 
yenidən qurulması‖ mövzusu girişdə auditoriyaya bir daha açıqlanır: ―Hörmətli 
xanımlar və cənablar. ―Sahibkarlığın strategiyası və iqtisadiyyatın yenidən qu-
rulması‖  mövzusunda  Beynəlxalq  Bakı  konfransının  iştirakçıları!  Sizi  bu  mü-
hüm hadisə - Beynəlxalq Bakı konfransının açılışı münasibətilə ürəkdən təbrik 
edir və sizə Azərbacan Respublikası üçün çox mühüm olan işinizdə uğurlar ar-
zulayıram‖. 
Həmin konfransda sonluqda mövzunun adı böyük natiq tərəfindən bir daha 
açıqlanır, konfransın Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafında rolundan danışılır. 
Azərbaycan sahibkarlarına ―uğurlar və tərəqqi‖  dilənir:  ―Mən xalqın rifahı  na-
minə fəaliyyət göstərən hər bir Azərbaycan sahibkarına uğurlar və tərəqqi arzu-
layıram. Həmçinin əmin olduğumu bildirmək istəyirəm ki, ―Sahibkarlığın stra-
tegiyası  və  iqtisadiyyatın  yenidən  qurulması‖  mövzusunda  Beynəlxalq  Bakı 
konfransı Azərbaycan iqtisadiyyatının daha da inkişaf etməsində öz rolunu oy-

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
11 
nayacaqdır.  Sizə  işinizdə  müvəffəqiyyətlər  arzulayıram.  Diqqətinizə  görə  sağ 
olun‖ (II c., s. 142) 
Məqalənin aktuallığı. Məqalə nitq mədəniyyətimizin inkişafında, formalaş-
masında  ümummilli  lider  Щeydər  Əliyevin  rolunu  işıqlandırmaq  baxımından 
vacib məsələyə həsr olunub. 
Məqalənin elmi yeniliyi. İlk dəfə olaraq siyasi natiqlik baxımından Heydər 
Əliyevin nitq arxitekturasında girişlər və sonluqlar araşdırılmışdır. 
Məqalənin praktik  əhəmiyyəti və tətbiqi. Məqalə Azərbaycan nitq mədə-
niyyətinin  inkişafı  baxımından  filologiya,  jurnalistika  və  diplomatiya  fakültə-
lərinin müəllim-tələbə heyəti üçün vəsaitdir.  
 
 
Ədəbiyyat 
 
1. Heydər Əliyev. Müstəqilliyimiz əbədidir. I-XL cildlər. 
2. A.Axundov, M.Məmmədov, M.Mahmudov.  Heydər Əliyev dil haqqında 
və Heydər Əliyevin dili. Bakı: Elm, 1998. 
3. N.Xuduyev. Heydər Əliyev və Azərbaycan dili. Bakı: Təhsil, 1997.  
 
 
                                                                                              Н. Заманов 
 
Вступление и концовка в речах Гейдара Алиева 
Резюме 
 
В  статье  исследованы  вступление  и  концовки  выступлений  Гейдара 
Алиева  перед  аудиториями  различного  характера.  Проанализировав  мно-
гочисленные  выступления  Гейдара  Алиева,  автор  сделал  целый  ряд  зак-
лючений.  В  выступлениях  на  совешания  и  посвященных  напряженным 
моментам  в  жизни  страны,  вступительная  часть  речи  не  отличалась  осо-
бой приветливостью. В заключительной части этих выступлений исполь-
зовались также выражение, как «еще раз требую», «должно быть приняты 
решительные меры». 
В выступлениях перед народом во время праздничных церемоний зву-
чат такие выражение как «прижимаю вас к сердцу», «желаю удачи», «же-
лаю праздничного настроение» и.т.д. 
Вступление  и  окончание  речи  запоминаются  надолго,  и  великий 
оратор виртуозно решал это в своих выступлениях. 
 
 
                                                                             

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
12 
N. Zamanov 
 
The introduction and ending in speeches Heydar Aliyev 
Summary 
     
In  article  introductions  and  endings  of  performances  of  Heydar  Aliyev 
before audiences of various character are investigated. Having analysed Heydar 
Aliyev’s  numerous  performances.    The  author  made  a  number  of  the 
conclusions. In performances on meetings and devoted to the intense moments 
in country life, The introductory part of speech didn’t differ special affability. 
In  final  part  of  these  performances  ekspressions  as,  ―once  again  I  demand‖, 
were used also, ―has to be drastic measures‖ are taken. 
In  performances  before  the  people  during  festive  ceremonies  such 
ekspressions  sound  as  ―I  press  you  to  heart‖,  ―  I  wish  good  luck‖,  ―  I  wish 
festive mood‖? etc. 
The introduction and end of speech are remembered for a long time, and the 
great speaker masterly solved it in the performances. 
 
Редаксийайа дахил олуб: 06.06.2014 
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
13 
Назим Щикмят вя Азярбайъан поезийасы  
 
Hцseyиn ЮZKAN, 
фялсяфя доктору програмы цзря диссертант, 
Qafqaz Unиversиtetи 
 
              e-maиl: [e-mail] 
 
Rяyчиlяr: f.ц.e.d., prof. N.T. Mяmmяdov 
                f.ц.e.d., prof. B.S. Яhmяdlи 
 
Aчar  sюzlяr:  sяrbяst  шeиr,  ahяngdarlыq,  poezиya  sяnяtи,  Azяrbaycan 
mяdяnиyyяtи, proletar шaиrи 
 
 Ключевые  слова:  свободный  жанр  в  поэзии,  гармония,  поэзия, 
Азербайджаская культура, пролетарский поет 
 
Keywords:    freestyle  poetry,  harmony,  poetry,  Azerbaиjanи  culture, 
proletarиan wритер  
 
 
Bиr mиllяtиn sяnяt adamыnы dиgяr bиr mиllяtиn  sяnяtи, sяnяt adamlarы  иlя 
baьlayan  tellяrиn  kюklяrи  dяrиnlяrя  gedиb  чыxыr.  Burada  bиz  tцrk  mиllяtи  иlя 
Azяrbaycan mиllяtиnи, яlbяttя, bиr-bиrиndяn ayыrmaq fиkrиndяn uzaьыq. On-
lar  уlu  юndяr  Heydяr  Яlиyevиn  dedиyи  kиmи,  bиr  mиllяt,  иkи  dюvlяtdиr.  Чяtиn 
zamanlarda tцrkцn sяnяt adamlarы da bиr-bиrиnя sыьыnыb, arxalanыb юz mцba-
rиzяlяrlя  dolu  hяyatlarыnы  baшa  vurmuшlar,  tarиxdя  qalmышlar.  Bюyцk  шaиr 
Nazиm Hиkmяt kиmи. Onu Azяrbaycanla, Azяrbaycan яdяbиyyatы иlя baьla-
yan budaqlar чoxsaxяlиdиr.  
Nazиm  Hиkmяtиn  mяqalяlяrиnиn  bиr  чoxu  Azяrbaycanla,  Azяrbaycan 
яdяbиyyatы,  onun  tяrkиb  hиssяlяrи  olan  poezиyasы,  nяsrи,  dramaturgиyasы, 
publиsиstиkasы иlя яlaqяdar qяlяmя alыnmышdыr. Belя mяqalяlяrdяn bиrи «Xal-
qыn  malы  olan  sяnяt»  adlanыr.  Mяqalяdя  шaиr,  яvvяlcя  юz  шeиr  kиtablarыnыn 
Tцrkиyяdя vя Azяrbaycanda tиrajыnы (чap olunma mиqdarыnы) mцqayиsя edиr, 
sonra  mяdяnиyyяt  юlчцlяrиnи  qarшыlaшdыrыr.  Bиr  шaиr  kиmи  belя  bиr  hиkmяtи 
xatыrladыr kи, «bиr xalq nя qяdяr чox sabundan иstиfadя edиrsя, onun mяdя-
nиyyяtи dя o qяdяr yцksяk olur». Шaиr mяdяnиyyяtиn tяmиzlиkdяn savayы, dи-
gяr  юlчцlяrиnиn  olduьunu  da  gюstяrиr,  bunlardan  bиrи  dя  шeиr  vя  яdяbиyyat 
sevgиsиnиn  dяrяcяsиdиr. Bяllи  olur  kи,  o,  шeиr  dиnlяmя  mяdяnиyyяtиnиn  Mos-
kvada, Azяrbaycanda, Bakыda, Maшtaьada, Gяncяdя, Qazaxda чox yцksяk 
sяvиyyяdя olduьunu bu mяmlяkяtlяrdя gяzdиyи zaman mцшahиdя etmишdиr. 
Шeиr sevяrlяrdяn danышan шaиr mяqalяsиndя yazыr kи, шaиrlяrя hюrmяt edиlяn, 
шaиrlяrиn  sevиldиyи  юlkяlяrdяn  bиrиndя,  Azяrbaycandayam.  Azяrbaycanlыla-
rыn юz шaиrlяrиnи, romanчыlarыnы, yazarlarыnы nя qяdяr sevdиklяrиnи gюzlяrиmlя 
gюrdцm. Mяn burada haraya getdиmsя, Sяmяdlя rastlaшdыm. Hяr шяhяrdя, 
hяr kяnddя, hяr mяktяbdя, hяr klubda, petrol sяhяlяrиndя, pambыq tarla-
larыnda,  hяr  yerdя,  hяr  evdя  Sяmяd  иlя  gюz  gюzя  gяldиm.  Hяr  sцfrяdя  qя-

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
14 
dяhиmи  onun  qяdяhи  иlя  toqquшdurdum.  Hяr  narы,  hяr  цzцm  salxыmыnы  Sя-
mяd  иlя  bюlцшdцm.  Azяrbaycan  xalqы  иlя  gюrцшlяrиmdя  Sцleyman  Rцstяm, 
Mehdи Hцseyn vя Rяsul Rza иlя bиrlиkdя, onlarыn yanыnda Sяmяd dя mяnя 
bu aьыllы, hяm dя чox aьыllы, aydыnlыq, bиr az da mяsum gюzlяrиylя gцlцmsяdи. 
Цmumиlяшdиrmя gцcц cяlbedиcи olan bu fиkиrlяrdя Azяrbaycanыn hяr ye-
rиndя bюyцk xalq шaиrи S.Vurьuna olan sonsuz mяhяbbяt иfadя olunur. Na-
zиm Hиkmяt mяsяlяyя bиrtяrяflи yanaшmыr, xalq tяrяfиndяn sevиlяn шaиrlяrиn 
чox  dяyяrlи  olduьunu,  amma  чox  aьыr  bиr  yцkц  чиyиnlяrиndя  daшыdыьыnы  da 
gюstяrиr.  «Xalq  sяnя  цrяyиnи  vermишdиr.  Bu  цrяk  qranиtdяn  saьlam,  amma 
camdan nazиkdиr. Onu yerя atmaq olmaz. Xalq tяrяfиndяn sevиlяn шaиr, bu 
sevgиyя  naиl  olmaq  цчцn  boш  vaxtlarыnы  deyиl,  bцtцn  юmrцnц  xalqa  vermя-
lиdиr». 
Шeиrиn  mяzиyyяtlяrиndяn,  baшlыca  keyfиyyяtlяrиndяn  bяhs  edяn  шaиr  bиr 
Fransыz шaиrиnиn «Шeиrdя, hяr шeydяn юncя, musиqи olmalыdыr» fиkrиnи юrnяk 
gяtиrиr. Nazиm Hиkmяtиn nюqteyи-nяzяrиncя, шaиrиn яslи, шaиrиn юzц, шaиrи шaиr 
edяn ahяngdиr.  
Bяllиdиr kи, nяzmиn иlk  шяrtи ahяngdarlыqdыr. Ahяng eynи юlчцlц sяslяrиn 
bиr-bиrиnи иzlяmяsи, nюvbяlяшmяsи vя tяkrarlamasыdыr (1, s. 40)  
Danышыq sяslяrиnиn bиr ahяngdя bиrlяшmяsи dиlиn potensиal иmkanlarыndan 
doьur, onun poetиk mяna иlя baьlы yaratdыьы цslubи ovqat bцtцn mяqamlar-
da  tяsиrlи  olur.  Sяslяrdяn,  onlarыn  ahяngdar  nиzamыndan  gцc  alan  poetиk 
nиtq  axыnы  иnsan  qяlbиnи  юz  aьышuna  alыr,  dяrиn  emosиonallыq  yaradыr.  Bяdии 
dиlиn, poezиya sяnяtиnиn canы olan emosиonallыq иsя bяdии-estetиk dцшцncяyя 
keчиb шeиrи poetиk sиqlяtlя yцklяyиr (2, s.6) 
 Nazиm Hиkmяt шaиrи quшa bяnzяdиr. Яlbяttя, шeиrиn elementlяrиndяn bиrи 
ahяngdиr,  musиqиdиr.  Яlbяttя,  sяnяtиn  bцtцn  qollarы  bиr-bиrиnя  tяsиr  edяr, 
amma hяr sяnяt qolunun юzцnя aиd юzяllиklяrи, юzцnя aиd dиlи vardыr. Mяn-
cя, шeиr, hяr шeydяn яvvяl, mцsиqиdиr, hяm dя шaиr чaьlayan bиr quшdur. Шeиr, 
hяr шeydяn яvvяl, bиr sюz sяnяtиdиr, saz sяnяtи deyиldиr» (3, s.267-269). 
Шeиrdя  rиtm  vя  ahяng  gюstяrиcиlяrиnи  onun  иdeya-estetиk  zяngиnlиyи  цчцn 
чox  vacиb  sayan  Nazиm  Hиkmяt  Azяrbaycan  шeиrиnиn  dя  zamanыnda  bяdии 
lяyaqяt sяvиyyяsиnя yцksяldиyиnи gюstяrиr. Tяhlиl etdиyи dюvrцn estetиk mяdя-
nиyyяtиnиn yцksяlmяsи шeиr цslubunun, шeиr dиlиnиn keyfиyyяt artыmыna tяkan 
verdи vя bunun nяtиcяsиndя mцndяrиcя yenи poetиk yцklяrlя zяngиnlяшdи. 
Bиzиm tяhlиl etdиyиmиz mяqalяsиndя Nazиm Hиkmяt Azяrbaycan musиqиsи 
haqqыnda  dяrиn  mяzmunlu  fиkиrlяrиnи  bиtиrяndяn  sonra  Azяrbaycan  sovet 
яdяbиyyatы  haqqыnda  fиkиrlяrиnи  davam  etdиrиr:  «Azяrbaycan  sovet  шeиrиnиn 
tяmяlиnи qoyan Sцleyman Rцstяm, Sяmяd Vurьun vя Rяsul Rzanыn arasыn-
da kюkцn dяrиnlиklяrя yayыlmasы, gюvdяnиn bиrlиyи, yekparяlиyи acыsыndan bиr 
bиrlиk,  bцtцnlцk;  budaqlarыn  eynи  gюy  цzцnя  ayrы-ayrы  qollardan  uzanmasы 
acыsыndan da bиr ayrыlыq vardыr. Bиr-bиrlяrиnя hяm bяnzяyиr, hяm dя bяnzя-
mиrlяr» (3, s.270). 
Azяrbaycan  шaиrlяrиnи dяrиndяn duyan, onlarыn яsяrlяrиnи  vurьun oldu-
ьunu иfadя edяn Nazиm Hиkmяt maraqlы qarшыlaшdыrmalar,mцqayиsяlяr apa-
rыr, шaиrlяr arasыnda цmumи vя fяrqlи cяhяtlяrи dцzgцn mцяyyяnlяшdиrя bиlиr. 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
15 
Bиlиndиyи kиmи, Nazиm Hиkmяtиn Azяrbaycan mяdяnиyyяtи haqqыnda dц-
шцncяlяrиnиn bиr hиssяsи Azяrbaycan шeиrи barяdяdиr. Nazиm Hиkmяt bu xц-
susda yazыr kи, Azяrbaycan шeиrи чox zяngиn bиr keчmишя sahиbdиr. Шeиrя mя-
hяbbяt,  hяqиqи  шeиrя  hюrmяt,  Azяrbaycan  xalqыnыn  keчmишdяn  gяtиrdиyи  vя 
hяlя dя uzun yцzиllиklяr yaшadacaьы cяhяtlяrdяndиr. Azяrbaycanda bu dяfя-
kи  sяfяrиmdя,  xalqыn  шaиrи  necя  dиnlяdиyиnи,  шeиrи  necя  sevdиyиnиn  шahиdи  ol-
dum. Bu fиkиrlяrdяn sonra Nazиm Hиkmяt Sovet яdяbиyyatы dюvrцnцn шaиr-
lяrиndяn sюz salыr, Azяrbaycanda belя bиr яdяbиyyata qovuшan иlk шaиrиn Sя-
mяd Vurьun olduьunu qeyd edиr. «Mяnя elя gяlиr kи, Azяrbaycanda S.Vur-
ьunun  adыnы  eшиtmяmиш,  onun  шeиrlяrиnи  oxumamыш,  dиnlяmяmиш  bиr  иnsan 
tapmaq чяtиndиr. Иndи Sяmяd necя dя xoшbяxtdиr» 
Nazиm Hиkmяt sovet dюvrц Azяrbaycan шerиnиn иnkишaf yollarыnы arayыr. 
...«mцasиr  Azяrbaycan  шeиrиndя  bцtцn  цslublar,  bцtцn  иfadя  tяrzlяrи  mark-
sиst-lenиnчи шaиrlяrиn яlиndя, bяzяn uьurla, bяzяn sarsыntыlarla, lakиn яsas иs-
tиqamяtи иlя yenи sahяlяrи яhatя edяrяk иnkишaf edиr. Яruz vяznи, heca vяznи, 
sяrbяst  vяzn...  «Sяrbяt  шeиr,  цmumиyyяtlя,  юlчцlц  шeиrlя  oppozиsиya  tяшkиl 
edиr  kи,  bu  qarшы-qarшыya  qoyulma  da  яn  mцxtяlиf  fяrqlяndиrиcи  яlamяtlяrя 
malиkdиr.  Bu  яlamяtlяrdяn  яn  mцhцmlяrи  иsя bиrиncи  nюvbяdя  vяzn  vя  qa-
fиyя, шeиrиn fonetиk tяшkиlи, mяcazlar sиstemи vя saиrяdиr» (4, s.39). 
Nazиm Hиkmяt yazыr kи, Azяrbaycan шaиrи mяzmuna uyьun шяklи tapmaq 
цчцn  bцtцn  юlчцlяrdяn-vяznlяrdяn  иstиfadя  edиr.  Qafиyя  mяsяlяsиndя  dя 
Azяrbaycan шaиrlяrи hяm Fцzulи, hяm aшыq шeиrи яnяnяlяrиndя yazыrlar. Na-
zиm Hиkmяt bununla baьlы bиr mяsяlя цzяrиndя xцsusиlя dayanыr: Яnяnяyя 
яsaslanmaq baшqa, onu tяqlиd etmя baшqadыr. Buna gюrя bu gцn nя Fцzu-
lиnи,  nя  dя  aшыq  шeиrиnи  tяqlиd  edя  bиlиrиk.  Tяqlиd  olan  yerdя  sяnяt  olmaz. 
Bundan baшqa, Fцzulи kиmи yazmaq цчцn Fцzulи dюvrцndя, Aшыq Яlяsgяr kи-
mи yazmaq цчцn иsя onun dюvrцndя, o dюvr шяrtlяrиndя yaшamaq lazыmdыr. 
Mяn bunlarы nя цчцn sюylяyиrяm? Nazиm Hиkmяtя elя gяlиr kи, Azяrbayca-
nыn bяzи шaиrlяrи, юzяllиklя gяnc шaиrlяrи, bиr яnяnяyя sюykяnmяyи, bиr яnяnя-
nи иnkишaf etdиrmяyи, mяlum bиr яnяnяnи tяklиf etmяk kиmи anlayыrlar. Bяzяn 
razыlaшmadыьы  mяqamlara  da  Nazиm  Hиkmяtиn  «Azяrbaycan  mяdяnиyyяtи 
haqqыnda dцшцncяlяr» adlы mяqalяdя rast gяlmяk olur (3, s.278-279). 
Bu mяqalяnи Moskvada Tofиq Mяlиkov Nazиm Hиkmяtиn arxиvиndя чalы-
шarkяn tapmышdыr. T.Mяlиkov bu haqda belя bиr bиlgи verиr kи, bюyцk sяnяt-
чиnиn юz яlyazmalarы arasыnda bиzиm (Azяrbaycan) mяdяnиyyяtиmиzlя, яdя-
bиyyatыmыzla  baьlы  yazыlmыш,  иndиyя  qяdяr  bиlmяdиyиmиz  bиr  mяqalяyя  rast 
gяldиm.  Nazиm  Hиkmяt  1957-cи  иldя  Azяrbaycana  gяlmиш,  bиr  aydan  чox 
Azяrbaycanda qalmыш, mяmlяkяtиmиzи gяzmишdиr. Bюyцk шaиr bu gяzиntиsиn-
dя  mяdяnиyyяtиmиzlя,  яdяbиyyatыmыzla  da  yaxыndan  tanыш  olmuшdu.  Mosk-
vaya dюnяndяn sonra prof. Mиkayыl Rяfиlиnиn xahиши иlя Azяrbaycan иzlяn-
mяlяrиnи (tяяssцratlarыnы) qяlяmя almышdы. 
Qeyd  etmяyи  lazыm  bиlиrиk  kи,  sяrbяst  шeиr  шяklиnиn  Azяrbaycan  sovet 
poezиyasыnda иkи иnkишaf pиllяsи mюvcud olmuшdur. 1) 1920-cи иllяrиn sonu vя 
30-cu иllяrиn яvvяllяrи; 2) 1950-cи иllяrdяn sonra. Bиrиncи pиllяdя bиr pяrakяn-
dяlиk, hяrc-mяrclиk юzцnц gюstяrиrdи, bu dюvdя yenи шeиr formasыnы mяzmun-

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
16 
suz sюz yыьыnы иlя doldururdular, mиllи kolorиt, mиllи яnяnя чatышmыrdы. Иkиncи 
pиllяdя  иstиqamяt  dяyишиr.  Bu  fяrq  hяtta  tяk  bиrcя  шaиrиn  -  R.Rzanыn  yara-
dыcыlыьы tиmsalыnda da aydыn gюrцndц. Иkиncи pиllяdя sяrbяst шeиr dюvrцn ab-
havasыnы, yцzиllиyиn sяsиnи mиllи mцndяrиcяyя malиk poetиk bиr gцclя, ehtиras-
la иnиkas etdиrdи. 
Sюzцgedяn  mяqalяdя  bиr  чox  mяtlяblяrиn  цstц  aчыlыr.  Nazиm  Hиkmяtиn 
иlk  шerиnиn  Tцrkиyяdя,  Иstanbulda  yayыlmasы,  lakиn  иlk  шeиr  kиtabыnыn  Azяr-
baycanda, 1928-cи иldя Bakыda чap edиlmяsи xatыrlanыr. Bяllи olur kи, Mиkayыl 
Rяfиlи  Ekиm  Devrиmиnиn  10  иllиyи  mцnasbяtиlя «Edebи  Azerbaycan  Proleter 
Edebиyatы» adlы mяqalя yazmышdыr.Bu mяqalяdя M.Rяfиlи Nazиm Hиkmяtиn 
Azяrbaycan яdяbиyyatыna bиr proletar yazarы olaraq daxиl olduьunu gюstя-
rиr. 
Яvvяla, Nazиm Hиkmяt шeиrdя tяqlиdчиlиyиn яlehdarы kиmи чыxыш edиr, юlчц-
nц иsя шeиrdя ahяng yaradan, qцvvяtlяndиrяn faktorlardan bиrи vя baшlыcasы 
olmasыnы nяzяrя чatdыrыr. Nazиm Hиkmяt dцшцncяsиndя шeиrиn rиtmи, ahяngи 
gюzяllиyиn яsas шяrtlяrиndяndиr. Ona gюrя kи, poetиk mяzmun юz bяdии иfadя-
sиnя, estetиk gюzяllиyя mяhz uyarlы bяdии formada gяlиb чatыr. 
Rяsul Rzanыn юzцnцn sяrbяst шeиrя mцnasиbяtиnи burada vermяyи цstцn 
saymaq  olar:  «Чaьdaш  poezиyada  чox  mцxtяlиf  шeиr  formalarы  sяrbяst  шeиr 
adlandыrыlыr.  Azяrbaycan  poezиyasыnыn  яmяlи  tяcrцbяsиndя  bu  «sяrbяstlиk» 
necя tяzahцr edиr? Bu, hяr шeydяn юncя, яnяnяvи qafиyя sиstemиnи, donmuш 
юlчцlяrи,  bяndиn  mяcburи  formalarыnы  vя  arxиtektonиkasыnы  rяdd  etmяklя 
meydana чыxыr» (R.Rza. «Kaonlarы pozaraq...» mяqalяsиndяn). 
Nazиm  Hиkmяtиn  mяqalяlяrиndя  Azяrbaycan  шaиrlяrиnиn  яsяrlяrи  иdeya-
mяzmun  vя  dиl-sяnяtkarlыq  cяhяtdяn  dя  tяhlиl  olunur.  Dиqqяtи  cяlb  edяn 
mяqalяlяrdяn bиrи «Dostum Rяsul Rza» adlanыr. Mяqaяdя bu gцnkц шeиr шя-
raba bяnzяdиlиr. Шяrab nя qяdяr tяzяdиrsя, шeиr dя o qяdяr saf vя tяmиzdиr; 
иllяndиkcя, qяdиmlяшdиkcя o qяdяr kяskиnlяшиr. Nazиm Hиkmяt mяhz bu fи-
kиrlяrи mяhz Azяrbaycan шaиrи R.Rzanыn шeиrlяrи иlя яlaqяlяndиrиr. 
Nazиm  Hиkmяt  Rяsul  Rzanы  1958-cи  иldя  чap  edиlmиш  шeиrlяr  kиtabыnы 
oxuduqdan sonra tanыyыr. Kиtabda шaиrиn 1931-cи иldя yazыlmыш шeиrlяrи top-
lanmышdыr. Nazиm Hиkmяtиn fиkrиncя, bu шeиrlяr mцasиrlиyиnи-saflыьыnы, tяmиz-
lиyиnи,  sadяlиyиnи  qoruyub  saxlamышdыr.  Rяsul  Rza  da  иmzasыna  baxmadan 
tanыlan шaиrlяrdяndиr. Hяtta baшqa dиllяrя чevrиlsяlяr dя, yenя dя шeиrиn kиm 
tяrяfиndяn yazыldыьы bяllи olur. «Юzgцn vя bяnzяrsиz olmasы» R.Rza шeиrlяrи-
nиn baшlыca keyfиyyяtlяrиndяndиr. Tяsиrя toxunan Nazиm Hиkmяt sяnяtчиlя-
rиnиn  bиr-bиrиnя  tяsиrиndяn  nиsbяtяn  danышmasa  da,  belя  bиr  fиkиr  dя  ишlяdиr 
kи, yer  цzцndя  sevdиyи bиr yaxud bиr neчя шaиrиn tяsиrи altыnda olmayan bиr 
шaиr tapmaq чяtиndиr. Rяsul Rzanыn шeиrlяrиndя dя Fцzulиnиn, Sabиrиn, Ma-
yakovskиnиn  tяsиrи  gюrцnцr.  Ancaq  bu  tяsиrlяr,  hяr  шeydяn  юncя,  dяrиnlиyи 
baxыmыndan  чox  mцxtяlиfdиr.  Bu  tяsиrlяr,  hяr  шeydяn  юncя,  yaьышыn  buьda 
tarlasыna  gюstяrdиyи  tяsиrя  bяnzяyиr.  Yaьыш  dяnяnиn  (toxumun)  цzяrиndя, 
onun yaшayыb boy atmasыna yardыm etmяk цчцn qalыr. 
Nazиm Hиkmяt tяhlиlя cяlb etdиyиmиz mяqalяsиndя R.Rza sяnяtиnя yцk-
sяk qиymяt verяrяk yazыr: «Rяsul Rza xalq яdяbиyyatыna vя klassиk яdяbиy-

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
17 
yata bюyцk sevgи bяslяyяn bяnzяrsиz bиr шaиr, Azяrbaycan шeиrиnиn dя yenи-
lиkчиlяrиndяn bиrиdиr. Yenиlиkчиlиk яksиnи иnkar etmяk deyиl, яdяbи mиrasdan 
faydalanmaqla  baшlar.  Rяsul  Rza,  Azяrbaycan  vя  baшqa  xalqlarыn-onlarыn 
ичиndя bиrиncи sыrada Rus яdяbи mиrasы vardыr-яdяbи mиrasыnda, шaиr цчцn dя-
rиn, dяyяrlи, yaralы nя varsa, bunlarы alaraq faydalanыr. 
Nazиm Hиkmяt hяmиn kичиk hяcmlи mяqalяsиndя danышыq dиlи haqqыnda, 
bu dиlиn Azяrbaycan шeиrиnя R.Rza tяrяfиndяn gяtиrиldиyиnи, bununla ahяng 
yaratdыьыnы  gюstяrmишdиr.  Danышыq  dиlи  deyяndя  Bakы,  Gяncя  dиalektlяrиnи 
nяzяrdя  tutmur,  bцtцn  Azяrbaycan  bюlgяlяrиndя  yaшayanlarыn  dиlиndяn 
bяhrяlяndиyиnи qeyd edиr. Bu baxыmdan Rяsul Rza Sabиr яnяnяsиnиn tяqиb-
чиsидиr.  Sabиr  yaшadыьы  чaьыn  шeиrиnя,  шяhяrlи  dиlиnи  gяtиrmяmишmиdиr?  Yerи 
gяlmишkяn, R.Rzanыn sяnяtи Sabиrdяn olaьanцstц bиr bичиmdя faydalanmыш-
dыr. Sabиr шeиrиndяkи satиrиk цnsцrlяr, polemиk kяskиnlиk, mяntиq цstцnя satи-
ralar  vя  polemиk  yaratma  bacarыьы,  шeиr  texnologиyasы,  Rяsul  Rza  шeиrиndя 
tяbии, orиjиnal bиr шяkиldя tяsиr etmишdиr (3, s.285-287). 
 Poezиya sюzцn yardыmы иlя, tяkcя sюzцn gцcц иlя яrsяyя чatdыrыr, sюz-kяl-
mя-poezиyanыn tяmяl daшыdыr. Onun bиrcяcиyиnи gюtцrmяk kиfayяtdиr kи, яn 
gюzяl шeиrи belя mяhv edяsяn. Bu baxыmdan Rяsul Rza sюzц nя шишиrdиr, nя 
dя bayaьыlaшdыrыr. O, hяr bиr sюzцn yerlи yerиndя olmasыnыn, шeиr baьыna чи-
чяk aчdыracaьыna иnanыr. Mяnzum, mюvzu baxыmыndan шeиrиn иmkanlarыnы nя 
qяdяr hцdudsuzlaшdыrыrsa, bu mюvzunun иfadяsи цчцn иstиfadя olunan sюzlяr 
dя o qяdяr sonsuz olmalыdыr. 
Nazиm Hиkmяt шeиr yazmaq mexanиzmиnи saf-чцrцk edиr. Onun fиkrиncя, 
R.Rza шeиrlяrи qeyd olunan юlчцnцn tяlяblяrиnя cavab verиr vя fиkrиnи nяzяr-
dя tutulmuш meyar daxиlиndя иnkишaf etdиrиr. R.Rza sяrbяst шeиrdя mиsralarы 
standart юlчцdяn, vяznиn tяlяblяrиndяn kяnara чыxarsa da, ahяngdяkи taraz-
lыьы qoruyub saxlayыr. Яks halda poetиk юrnяklяrdя heч bиr emosиonal-hиssи 
tяsиr ola bиlmяz. 
Цmumиyyяtlя,  Nazиm  Hиkmяt  sяrbяst  шeиrdя  шeиr  yazmaьыn  чяtиnlиyиn-
dяn tez-tez bяhs etmишdиr. Bu formada yalnыz R.Rza kиmи bюyцk qяlяm tяc-
rцbяsи olan шaиrlяr uьur qazana bиlяrlяr. «Rяsul Rza шeиrиn texnologиyasыna 
bиr  doьmatиk  kиmи  baxmыr.  O,  qafиyяnи,  юlчцnц  rяdd  etmиr,  ancaq  nazиm 
alяmиndяkи qяbul edиlmиш kurallarы da qяbul etmиr. Шeиrи юlчцlц dя, юlчцsцz 
dя,  qafиyяlи  dя  qafиyяsиz  dя  yazmaq  mцmkцndцr.  Bиlя-bиlя,  qяsdяn  qafи-
yяsиz yazmaq vя qafиyяdяn иstиfadя etmяk xatиrиnя qafиyяlи шeиr yazmaq яn 
bюyцk шяkиlчиlиkdиr. Rяzul Rza qafиyя mяsяlяsиnи belя anlayыr» (3, s. 286). 
Gюrцndцyц  kиmи,  «mиsralar  bu  юlчцdя  nя  qяdяr  sяpяlяnsя  dя»  yenя 
ahяng heca vяznиnиn tяlяblяrи иlя bиr sыrada durur. 
Nazиm Hиkmяt Rяsul Rzanыn aшaьыdakы шeиrиnиn цzяrиndя dayanыr vя dя-
rиn fиkиr bиldиrяn kяlmяlяrиn ayrы-ayrы mиsralara sяpяlяndиyиnи qeyd edиr: 
Yorulmadыn mы? 
Чиft olur kulaklarы 
Иnsanыn 
Ne olsun? 
Ишte buna gюre, gerek 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014