B. N. Oripov tasviriy san’at va uni 0 ‘qitish metodikasi

Amaliy ishlar uchun texnik qurollar
Tasviriy san ’atning ham m a turlari u chun qo'llaniladigan 
o ‘quv-texnik qurollar: qog‘oz, qalam, rezina-o‘chirg‘ich, akvarel, 
guash, flomaster, pastel, tush, ko‘m ir tayoqchasi, bo‘r, b o ‘yoq, 
m o ‘yqalam, loy va plastilinlar, plakat va ruchkalardan iborat 
bo‘ladi. Bulardan tashqari, bo ‘yoqlami eritish va qo‘shish uchun 
suv (stakan yoki bankada tayyorlanadi), palitra (qalin, karton 
qog‘ozlardan yoki nafis taxtalardan tayyorlanadi) plakat perolarni 
tozalab turish uchun bint-lattalar b o ‘lishi lozim.
Tasvirlash va bezatish san’ati uchun ishlatiladigan yuqoridagi 
o ‘quv-texnik qurollariga alohida talablar qo ‘yiladi.
Qog‘oz 
dastlab Xitoyda eram izning II asrida ishlab chiqil- 
gan. Xitoyliklar bu yangiliklarini VI asrgacha sir tutib keldilar. 
VI asrdan shu usulda Yaponiyada ham qog‘oz ishlab chiqarila 
boshlandi. V III asrdan boshlab qator Osiyo m am lakatlarida, 
X asrdan boshlab Yevropa va Rossiyada ham qog‘oz ishlab 
chiqarish boshlandi. XVII — XVIII asrlarda Gollandiyada qog‘oz 
mashinalarda ishlab chiqarila boshladi.
Hozirgi kunda jahonda qog‘ozning 600 dan ortiq turi ishlab 
chiqariladi. Qog‘oz o ‘zining chidamliligiga ko‘ra yog‘och, shisha 
va ayrim metallmas materiallar bilan raqobatlashmoqda. Ammo

---

qog‘oz yozuv-chizuv san’ati va faoliyatining asosiy m ateriali 
b o ‘lgani holda, uning oq, pushti, ko‘k, havorang, qizil, sariq 
ranglari ko‘proq qo ‘llaniladi.
Qog‘ozlar ikki o ‘lchovda (eni va uzunligi b o ‘yicha) tayyor- 
lanib, uning shu o ‘lcham lari bo‘yicha format (bichim)lari bel- 
gilanadi.
Rasm va chizmalar chizish uchun qo‘llaniladigan qog‘ozlar 
P-form atdan (o ‘lchami 297x210 mm.) boshlanib, 12- (o‘lchami 
297x420 m m .), 22- (o ‘lcham i 594x420 m m .), 24- (o ‘lcham i 
594x841 m m .) fo rm atg ach a tan lan ad i. Q og‘ozlar buralish, 
egilish, sinish, ezilish, ho ‘llanish, o ‘ziga rang olish va ushlab 
turish holatlariga ko‘ra tasniflanadi. Qog‘ozning eng yaxshi, sifatli 
navlari o ‘qish, yozish, chizish, tasvirlash va asosan, m atbuotda 
ishlatiladi.
Rasm chiziladigan qog‘ozlar notekisroq, qalam va bo ‘yoqni 
yaxshi oladigan, yaxshi ho ‘llanadigan holatda va oq rangda bo ‘ladi. 
Shu talablardagi qog‘ozlar maktab va o ‘quv yurtlarining rasm 
fani uchun albom, papka, form at holatida (pachkali qilib) tayyor­
lanadi.
Qalam. 
Rasm chizishda qo'llaniladigan qalam lar, asosan, 
yumshoq, rangli bo‘ladi. Qalamlar ikki xil: qattiq va yumshoq 
holda tayyorlanadi. Qattiq qalam lar ,,Q“ harfi bilan ,,Qattiq“ 
m a’nosini anglatib, Q -l, Q-2, Q-3 va hokazo nom erlar bilan 
belgilanadi. Yumshoq qalamlar ,,M “ - ,,Y“ harfi bilan „Myagkiy- 
yum shoq“ m a’nosini anglatib, Y -l,Y -2 , Y-3, YY, QY va hokazo 
nomerlarda belgilanadi. ,,Q“ markadagi qalamlar qattiq va rangsiz 
bo ‘lsa, ,,Y“ markadagi qalamlar esa yumshoq va rangi to ‘q bo‘ladi.
Ish faoliyatining samarali b o ‘lishi qalamning qay darajada 
tayyorlanganiga ham bog‘liq bo ‘ladi. Qalamning marka va adreslari 
yozilmagan tom onidan 20—25 m m ochilib, undan grafit qismi 
5—8 m m konus shaklida chiqariladi.
Rangli qalam lar — maktabgacha va kichik maktab yoshidagi 
b o lalarn i rasm chizishga o ‘rg atish d a a lo h id a vosita b o ‘lib 
hisoblanadi. Shu boisdan pedagogika kollejlarining maktabgacha 
tarbiya pedagogikasi va boshlang'ich sinf o ‘qituvchilari tayyor- 
laydigan bo'limlarida rangli qalam lar bilan ishlash va ularning
51

---

а
11- 
в, 
ft rasm. Ko'zni 0‘rgatish mashqlari. Chiziqlar
52

---

q o ‘llanishi b o ‘y icha m ash q lar o ‘tkaziladi. R angli qalam lar 
komplekti 6, 9, 12, 18 rangdan tashkil topadi. Rangli qalam - 
larning grafitlari ancha yo‘g‘on, yum shoq (2Y—4Y) b o ‘ladi. 
Shu boisdan rangli qalam lar grafiti 3—4 m m uzunlikda ochiladi. 
Pedagogika o ‘quv yurtining maktabgacha tarbiya bo ‘limida rangli 
qalam lar naqshlar chizishda, m anzara va m eva-sabzavotlar 
rasmi ishlanganda, shuningdek, badiiy bezash ishlarida q o ‘lla- 
niladi.
Rangli qalam, grafiti yog‘li, tez eziluvchan va m o‘rt bo Uadi. 
Shu boisdan rangli qalam ni bosmay, ehtiyotlab ishlatiladi. Rangli 
qalam ning yana bir xususiyati shundaki, un i o ‘chirish oddiy 
qora qalamni o ‘chirishga nisbatan ancha qiyin.