B. N. Oripov tasviriy san’at va uni 0 ‘qitish metodikasi

Ko‘mir tayoqchalari 
— rasm ishlash vositalaridan biridir. 
Ammo u qog‘ozga yaxshi yopishmaydi, kukunlari to ‘kilib ketadi. 
Lekin u bilan qog‘ozga tushirilgan tasvir ko‘zga ko‘rinarli, tasvirga 
o ‘ziga xos joziba beradi. U ni qog‘oz yuzidan quruq latta va rezina 
o ‘chirg‘ich bilan osongina o ‘chirish mumkin. K o‘m ir tayoqcha 
bilan rasm ishlanganda, kattaroq formatdagi yoki rulonli qog‘oz- 
lardan foydalanish maqsadga muvofiq.
R asm chizishda ishlatiladigan qalam tasvir vositalaridan 
yana b in — 
pasteldir. 
Pastel ham k o ‘m ir tayoqcha shaklida 
b o ‘lib, 
turli rangdagi grafitdan iboratdir. Pastel rangli b o ‘r 
yoki rangli qalam lar kabi notekis qog‘ozda yaxshi chiziladi. U 
ham rangli grafitd an b o ‘lganligi sababli rangli qalam kabi 
o ‘chirish qiyinroq.
Tasvirlash vositalaridan yana biri 
flomasterlar 
b o ‘lib, ular, 
asosan, dekorativ bezash ishlarida, ayrim rangli etudlar va xomaki 
tasvirlar ishlashda qo‘llaniladi. Flom aster yog‘li va spirtli b o ‘yoq- 
qalam bo‘lib, u rasm va chizmachilik uchun chiqarilgan qog‘ozlarga 
yaxshi chiziladi. Flom aster bilan tushurilgan tasvirdagi xato va 
kamchilikni tuzatish ancha mushkul, chunki bo ‘yog‘i qog‘ozga 
singib ketadi, uni o ‘chirib bo ‘lmaydi. Shuning uchun ham badiiy 
bezatish ishlarida chiziqlar aw al qalam bilan och rangda chizib, 
iz qilib olinadi va so‘ngra flomaster bilan chiziqlar ustidan zaruriy 
tasvirlar chiziladi.
53

---

---

Akvarel bo‘yog‘i. 
Narsaning o ‘ziga qarab rasm ishlash ko‘proq 
qalamda bajarilsa-da, narsalar rangi, shakl va soyalarining realistik 
tasvirlarini yaratishda akvarel asosiy tasvirlash vositasi hisoblanadi. 
Tematik rasmlarda esa barcha faoliyat faqat akvarel b o ‘yog‘ida 
olib boriladi.
Akvarel (italyancha so‘z b o ‘lib, „suvda eriydigan bo ‘yoq“ 
m a’nosini bildiradi) tarkibiga tabiiy bo'yoq kukuni va biriktiruvchi 
m oddalar, y a’n i daraxtlar yelimi qo ‘shiladi. Akvarel b o ‘yog‘i 
g‘oyat tiniq, toza va ravshandir. Akvarelda oq rang b o ‘lmaydi, 
uning o ‘miga b o ‘yoqlaming tiniq, nozik, yupqa qatlami suriladi 
yoki oq rangni ifoda etish uchun oq yuzaning o ‘zi qoldiriladi.
Akvarel bo ‘yog‘i Qadimgi M isrda paydo bo ‘lib, keyinchalik 
Xitoy, Yaponiya, Yunoniston, Italiya va Yevropa mamlakatlariga 
tarqalgan.
0 ‘rta Osiyo, jum ladan, 0 ‘zbekiston hududida yashagan xalq- 
larda akvarel va boshqa bo ‘yoqlardan juda qadim dan foydalan- 
ganligi m a’lum.
Feodalizm davrida akvarel va rangdan, asosan, naqsh va 
m iniatura san’atida, kitob bezatishda foydalanilgan. Keyinchalik, 
rassomlar ijodida, m onum ental dekorativ san’atda, maktab va 
muassasalami bezatishda, o ‘quvchilarga rasm chizishni o ‘rga- 
tishda, maktabgacha va maktabdan tashqari muassasalarda bolalami 
rasm chizishga o ‘rgatishda akvareldan keng foydalanila boshlandi.
Akvarel bo‘yog‘i bilan rasm ishlash uchun maxsus mayin, 
yumshoq m o ‘yqalam (kistlar) dan foydalanish zarur. M o‘yqa- 
lamlar uchli, uchsiz — burchakli va yoysimon qilib qirqiladi