B. N. Oripov tasviriy san’at va uni 0 ‘qitish metodikasi

1 Y. 
O.Komenskiy. Buyuk didaktika. Т., ,,0 ‘qituvchi“. 1975- y.
123

---

bo 'lajak rassom -pedagoglarga yetkazib beriladi. Shuningdek, 
tasviriy san’atni o ‘qitb h uslubiyoti kursi o ‘zining uslub va prin- 
siplarini tasviriy san’at o'qituvchilariga qator uslubiy maqolalar, 
adabiyotlar orqali yetkazib bermoqda. Tasviriy san’atni o ‘qitish 
uslubiyoti bilan 0 ‘zbekiston Pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot 
instituti, Nizomiy nom li Toshkent davlat pedagogika universiteti, 
N am angan va Buxoro davlat universitetlarining rassom-pedagog 
olimlari shug‘ullanib kelmoqdalar.
M aktabda tasviriy san’atni o ‘qitish uslubiyoti jahon pedago- 
gikasi va psixologiyasi to ‘plagan tajribalariga tayangan holda, tako- 
millashgan ish tajribalaridan unum li foydalanib olib borilmoqda. 
0 ‘quvchilarga tasviriy san ’at b o ‘yicha bilim -m alaka berishda 
ulam ing yoshi, bilimi, iste’dodi, qiziqishi albatta hisobga olinadi. 
B in o b a rin , ja h o n p ed ag o g ik asin in g a to q li n a m o y a n d a la ri 
Y.O.Komenskiy, G.Pestalotsi, K.D.Ushinskiy va N.Rostovsev, 
V .K uzin, E.Shoroxov, R .H asanov kabi pedagog-olim larning 
ilmiy tadqiqotlari asosida maktab tasviriy san’ati o ‘quv pred- 
m etini o ‘qitish, unga qo‘yiladigan talablar sistemali amalga oshirib 
kelinmoqda.
4.1. TASVIRIY SAN’ATNI 0 ‘QITISHNING
TARIXIY TARAQQIYOTI
Chet ellarda tasviriy san’atni o ‘qitish uslubining
tarixiy taraqqiyoti
M a’lumki, rasm chizish barcha jahon xalqlari hayotida juda 
qadimdan shakllanib, u san’at ham da madaniyatning eng mukam - 
mal va doimiy mashg‘uloti hisoblangan.
Shu boisdan ham juda qadim dan bu m ashg‘ulotni rivoj- 
lantirish va takomillashtirish barcha xalqlarda sistemali amalga 
oshirib kelingan. Bizgacha yetib kelgan eng qadimgi qoyatosh 
rasmlari odam lar rasm chizish bilan ibtidoiy jam oa davrining 
paleolit yoki qadimgi tosh asridanoq shug‘ullana boshlaganligidan 
dalolat beradi. Fransiya, Ispaniya, Old Osiyo, 0 ‘rta Osiyodan 
5—10 ming yillik rasmlar topilgan, ulaming yaratilganiga 5—10 
ming yillarcha bo'lgan.
124

---

M a’lumki, eram izdan aw algi 3 minginchi yillarda odamlar 
mis, qalay, qo‘rg‘oshin va ruxni eritib, undan bronza olishgan. 
Bronzadan yasalgan buyumlar juda chiroyli qilib bezatilgan. Bu 
davrda ishlangan buyumlardagi rasmlar odam lar rasm chizish 
bilan jiddiy shug‘ullanganliklaridan dalolat beradi.
Tarixdan m a ’lum ki, jam iyat taraqqiyoti Sharq m am lakat- 
larida, jum ladan, Misrda ancha tez va ancha oldinroq boshlangan.
Qadimgi Misrda grafika va rasm chizish san’atning bir tori 
sifatida shakllanib, juda erta taraqqiyot yo‘liga chiqib oldi.
Qadimgi M isrda tasviriy san’at, adabiyot va m e’morchilik 
kuchli taraqqiy etdi. Bu yerda rasm chizish, grafika ishlari avlod- 
dan avlodga o ‘tib keldi. K eyinchalik esa bu sohada kichik 
maktablar tashkil etila boshlandi.
Haqiqiy rasm chizish maktablari eng aw al Misrda, so‘ngra 
Hindistonda va Xitoyda tashkil etildi.
Bu maktablarda asosan yer o ‘lchash, yo‘l, kanal va binolar 
qurish rejasini tuzish, chizm alar chizish, buyum larga badiiy 
bezaklar ishlash o ‘rgatilar edi.
Qadimgi M isrda belgi-yozuvlar (ierogliflar)ning yaratilishi 
tasviriy san’atning yanada tez rivojlanishiga im kon beradi (era­
mizdan awalgi IV—III ming yillik). Chunki, bu belgi-yozuv- 
larda bir buyumning nom ini anglatish uchun har biriga alohida- 
alohida rasm ishlanishi kerak edi.
Shuning uch u n Qadimgi M isr m aktablarida rasm ch izish 
har bir kishini doimiy m ashg‘uloti bo ‘lgan. M aktablarda ham
eng ko‘p mashg‘ulot rasm chizishga ajratilgan.
Qadimgi Y unonistonda ham rasm chizish m aktablari juda 
erta tashkil topgan va asosiy e ’tib o r tab iatn i chiroyli qilib 
tasvirlashga qaratilgan. Rasmlar simmetriya, m atem atik hisob, 
nisbatlar nazariyasi asosida chizilgan.
Qadimgi Yunonistonda Sikion, Efess, Fivan kabi rasm m ak­
tablari shuhrat qozongan b o ‘lib, ularning har biri o ‘ziga xos 
yo‘nalishda va uslublarda faoliyat ko‘rsatar edi. U lardan ayrimlari 
naturalizm uslubida ishlasa, boshqalari badiiylik, ya’ni rasmni 
iloji boricha nafis, nozik qilib ishlash uslubida ijod qilgan. Bu 
maktablardan Pamfil, Melantiy, Pavziy, Appelass kabi m ashhur
125

---

1870- yili esa Rus Badiiy akademiyasi qoshida rasm o ‘qituv- 
chisi tayyorlaydig3n kurs tashkil etildi.
XX asr boshlarida Peterburg, Moskva, Qozon, Odessa, Pen- 
zada rasm o ‘qituvcliilari tayyorlaydigan bir qator bilim yurtlari 
ochiladi. Rus Badiiy akademiyasi qoshida rasmni o ‘qitish m eto- 
dikasi bo ‘yicha maxsus komissiya ish boshlaydi. Bu komissiya 
tarkibida N .G e, I.Kramskoy, P.Chistyakov kabi yetuk rassomlar 
faoliyat olib boradilar. Sho‘rolar davrida 1921- yildan rasm 
darsi o ‘quv predm eti sifatida o ‘rta um um ta’lim maktablari o ‘quv 
rejasiga kiritildi. 0 ‘rta m aktablar uchun 1921-yildan boshlab 
rasm darsi uchun dasturlar yaratila boshlandi. M aktabda rasm 
fanining o ‘qitilishi b o ‘yicha Kardovskiy, Rojkova, Pomicheva, 
Rostovsev, Shoroxov, Kuzin kabi rassom-pedagoglar shug‘ullanib 
keldilar.
XX asr boshlaridan AQSH, Italiya, Germaniyada ham o ‘rta 
um um ta’lim maktablarida rasm fanining o ‘qitilishi yo‘lga qo'yildi. 
U lar uchun o ‘quv-m etodik q o ‘llanm alar, darsliklar, dasturlar 
yaratildi va takomillashtirib kelindi. 0 ‘tgan asming 50—60-yilla- 
rida jaho n n in g ju d a k o ‘p m am lakatlarida tasviriy san ’atning 
o ‘qitilishi b o ‘yicha k o ‘plab amaliy ishlar qilindi. C hunonchi, 
1955-yilda Lunda (Shvetsiya), 1958-yilda Bazella (Shvetsiya) 
1960-yilda M aniles (F ilippin), 1 9 6 6 -yilda Chexoslovakiya, 
1972- yilda Germaniya, 1982- yilda Chexoslovakiya kabi mamla- 
katlarda xalqaro simpoziumlar o ‘tkazilib kelindi.