B o‘g‘im sindromi bilan kechadigan kasalliklarni qiyosiy tashhislash

Profilaktika

Birlamchi profilaktika O‘RL rivojlanmasligi uchun streptokokka qarshi faol davo olib borish:

• 
  bolalarni sog‘lomlashtirish va chiniqtirish;
  
• 
  birlamchi infeksiya o‘choqlarini (yuqori nafas yo‘llarini o‘tkir va surunkali infeksiyasi (renit, tonzillit, faringit) sanatsiya qilish, yiringli jarayonlarni (tish kariesi, furunkul, karbunkul)) bartaraf etish;
  
• 
  revmatizmga nasliy moyilligi bor bolalarda 5 kunlik benzilpenitsillin bilan profillaktik davo olib borish.
  

Ikkilamchi profilaktika O‘RL o‘tqazgan bemorlarda qayta xurujlar rivojlanishini hamda revmatik yurak nuqsonini avjlanishini oldini olishga yo‘naltirilgan. Ikkilamchi profillaktika davomiyligi:

• 
  O‘RL ni kardit belgilarisiz (poliartrit, xoreya) o‘tqazgan bemorlarga 5 yil davomida bitsillin -5 har to‘rt haftada 1,5 mln. birlikdan m/o ga yuboriladi;
  
• 
  O‘RL va qayta revmatik lixoradka oqibatida yurak shikastlanishlari mavjud bo‘lgan bemorlarda bitsillin profilaktika butun hayoti davomida olib boriladi;
  
• 
  ikkilamchi endokardit rivojlanishini oldini olish.
  

Uchlamchi profilaktika chora-tadbirlari yuqoridagi sanab o‘tilgan muolajalar bilan birga yangi yurak nuqsonlari paydo bo‘lishini, QAE belgilarini bartaraf etish va rivojlanishini oldini olish hamda bemorning hayot sifatini yaxshilashga qaratilgan.

Revmatoid artrit

RA - biriktiruvchi to‘qimalarning surunkali tizimli autoimmun yallig‘lanish kasalligi bo‘lib, asosan periferik bo‘g‘imlarni avj olib boruvchi eroziv - destruktiv poliartriti ko‘rinishida kechadi. U butun dunyo aholisini 0,6-1,6% da, ayollar va erkaklar orasida 4:1 nisbatda uchraydi. Kasallik rivojlanishiga olib keluvchi omillar infeksiya (o‘tkir va surunkali yallig‘lanish kasalliklarini qo‘zg‘alishi), V–limfotsitlarda joylashib, immunoglobulinlar sintezini buzilishiga olib keluvchi Epsheyn- Barr virusi, nasliy moyillik, organizmni fiziologik allergizatsiyasi (jinsiy rivojlanish davri, tug‘ruqdan keyingi holat, klimakterik davr), meteorologik o‘zgarishlar hisoblanadi. Kasallikning erta davrlarida bo‘g‘im sindromi uncha yaqqol namoyon bo‘lmasligi mumkin. Aksariyat bemorlarda ertalablari paydo bo‘lib, faol harakatdan keyin o‘tib ketuvchi butun tanada yoki bo‘g‘imlardagi karaxtlik, artralgiya, umumiy holsizlik, tana vaznini kamayishi, ko‘p terlash, subfebril isitmalash, ECHT bir oz oshishi bilan boshlanadi. RA o‘tkir osti faollikda kechganda, asta-sekin umumiy va mahalliy karaxtlik, qo‘l va oyoq panjalarining mayda bo‘g‘imlaridagi turg‘un poliartralgiya yoki artrit rivojlanadi. Bo‘g‘imlardagi og‘riq “yallig‘lanishli ritm”ga ega bo‘lib, tunning ikkinchi yarmida va ertalablari kuchli, kun davomida esa kamayib boradi. Kasallik birinchi navbatda, II va III kaft - falang hamda proksimal falangalararo, kam hollarda esa plyus - falanga, ikkinchi navbatda, tiza, bilak - kaft, tirsak, boldir tovon bo‘g‘imlari simmetrik artriti bilan boshlanadi. Distal falangalararo, birinchi (kaftni bosh barmog‘i) kaft-falanga, jimjiloqni proksimal falangalararo bo‘g‘imlari umuman shikastlanmaydi va ularni birinchi bo‘lib zararlanishi RA kasalligini inkor etadi. Ushbu kasallikda bo‘g‘im sindromi qaytalovchi va avjlanuvchi xususiyatga ega bo‘lib, har bir qo‘zg‘alishda jarayon yangi bo‘g‘imlarni qamrab oladi. SHu sababli ayrim bo‘g‘imlardagi o‘zgarishlar kasallikning erta, boshqalari esa ancha kechki bosqichlariga xos bo‘ladi. RA da bo‘g‘imlar shikastlanishini ikki toifaga bo‘lish mumkin:

1. 
   potensial orqaga qaytuvchi sinovit (erta bosqichlarida);
   
2. 
   qaytmas tarkibiy o‘zgarishlar (kechki bosqichlarida) –eroziya va ankiloz.
   

Bo‘g‘im sinovial qobig‘i yallig‘lanishining yaqqol belgisi ertalabki karaxtlik bo‘lib, kasallikning faollik darajasiga ko‘ra 30 daqiqadan bir necha soatlargacha davom etadi. Bo‘g‘imlarni shikastlanishi quyidagicha namoyon bo‘ladi:

Kaft–falanga, proksimal falangalararo bo‘g‘imlar shishi, deformatsiyalanishi va distal falangalararo bo‘g‘imlarni o‘zgarishsiz qolishi barmoqlarga “urchuq” shaklini beradi. Keyinchalik yarim chiqishlar va kontrakturalar rivojlanib, barmoqlar turli shaklda deformatsiyalanadi: barmoqlarni ulnar deviatsiyasi -“morj suzg‘ichi”, “oq qush bo‘yni” (kaft-falanga bo‘g‘imini bukilgan kantrakturasini proksimal falangalaraor bo‘g‘imi va tirnoq falangasini keskin yoyilishi), “butonerka” (kaft-falanga bo‘g‘imini keskin bukiluvchi kantrakturasini distal falangalararo bo‘g‘imlarni keskin yoyilishi bilan kelishi). SHuningdek, regionar mushaklar atrofiyasi kuzatiladi.

Oyoq panjasi bo‘g‘imlari kasallikning erta bosqida II –IV barmoqlar asosida shish va og‘riqlar bilan boshlanib, sekin-asta deformatsiyalanadi. Jarayonga oyoq kaftining boshqa bo‘g‘imlari ham qo‘shilishi mumkin. Oyoqning bosh barmog‘i bo‘g‘imlari artriti juda kam uchraydi. Ayrim hollarda (ko‘pincha erkaklarda) axillov payi tendobursiti kuzatiladi.

RAning tizimli kechishi barcha holatlarning 12-13% ni tashkil etib, o‘ta o‘tkir faollikda, markazlashgan ko‘rinishga ega bo‘ladi va aksariyat hollarda seropozitiv bemorlarda uchraydi. Kasallik avval poliartrit va limfadenopatiya bilan boshlanib, keyinchalik ichki a’zolar- seroz qobiqlar, buyrak (o‘choqli nefrit, pielonefrit, buyrak amiloidozi), yurak (perikardit, vaskulit, yurak qopqoqlarini granulematoz shikastlanishi, erta ateroskleroz rivojlanishi), o‘pka (plevrit, o‘pkani interstitsial kasalligi, o‘pkada revmatoid tugunchalar (Kaplan sindromi)), ko‘z (sklerit, episklerit, quruq keratokon’yunktivit (SHegren sindromi bilan kelganda), skleromalyasiya), asab tizimi (kompressiyalangan yoki tizimli neyropatiyalar), markazlangan vaskulit belgilari rivojlanadi.

Felti sindromi - 40-60 yoshdagi aholi orasida ko‘proq uchraydi. Aksariyat hollarda u o‘tkir lixoradka, RAga xos poliartrit, splenomegaliya, limfadenopatiya, leykopeniya (neytropeniya, ba’zan kuchli gipoxrom anemiya) kabi belgilar bilan kechadi. Ayrim hollarda gepatomegaliya, tananing ochiq sohalarida pigmentatsiya dog‘lari, revmatoid tugunchalar, polineyropatiya, o‘pkada diffuz fibrozli jarayon rivojlanishi mumkin. Barcha bemorlarda umumiy holsizlik, tana vaznini kamayishi, mushaklar atrofiyasi kuzatiladi.

Bolalarda kuzatiladigan yuvenil RA kattalardagi kabi polimorf kechali. U aksariyat hollarda 6 yoshgacha bo‘lgan qizlarda uchrab, o‘tkir boshlanishi, isitmalash, vitsirit yoki usiz kechadigan mono va oligoartrit, uzoq davom etuvchi poliartralgiya bilan namoyon bo‘lishi mumkin. YUvenil artrit kattalardagi RAdan quyidagilar bilan farqlanadi: 1) aksariyat hollarda yirik (tizza, toz - chanoq, boldir - tovon) bo‘g‘imlarini mono- va oligoartrit ko‘rinishi hamda umurtqa pog‘onasini bo‘yin qismini shikastlanishi; 2) ko‘zni (irit, irodotsiklit, episklerit) zararlanishi; 3) teri qoplamida toshmalar (eritematoz- makulez dermatit) mavjudligi; 4) seronegativlik (bemor bola qonida faqat 3-25% hollardaginia RO aniqlanishi mumkin); 5) birmuncha yaxshi oqibat (prognoz). Bemorning shikastlangan bo‘g‘imida asta-sekin turg‘un deformatsiya kuzatilsada, kamdan-kam hollarda ankiloz rivojlanadi. Rentgen tekshirishda bo‘g‘imni suyak va tog‘ay qismining bir oz destruksiyasi aniqlanadi. Ichki a’zolarni shikastlanishi bilan kechadigan tizimli turi 20-25% hollarda uchrab, bir necha turdagi sindromlar bilan kechadi.

Still sindromiga o‘tkir kechish, bir vaqtning o‘zida katta va kichik bo‘g‘imlar hamda umurtqa pog‘onasi shikastlanishi, bo‘g‘imlarda kuchli og‘riq, eksudatsiya, keyinchalik ularni deformatsiyasi, yuqori isitmalash, yuz, qo‘l-oyoq va tanada polimorf toshmalar, limfadenopatiya (limfa tugunlari qattiq, og‘riqsiz, harakatchan, kichik yong‘oq yoki olcha kattaligida), splenomegaliya, umumiy ahvolni yomonlashishi (tana vaznini kamayishi, kamqonlik, uzoq vaqt davom etuvchi isitmalash) xos. Keyinchalik tana harorati pasayib, toshmalar yo‘qoladi, lekin ichki a’zolarni shikastlanish belgilari (perikardit, kardit, nefrit, poliserozit va boshqalar) paydo bo‘ladi. Rentgen tekshirishda osteoparoz, bo‘g‘im tirqishini torayishi, kistalar aniqlanishi mumkin. Qon tahlilida ECHT turg‘un ko‘tarilishi, anemiya va leykopeniya kuzatiladi. Ko‘p hollarda interkurent infeksiya yoki amiloidoz bemorlar o‘limiga sabab bo‘ladi.

Allergoseptik sindromi gektik shakldagi isitmalash asosida yirik bo‘g‘imlardagi turg‘un artralgiya, teridagi toshmalar, aksariyat hollarda yurakni (miokardit, perikardit) yoki o‘pkani (pnevmonit) shikastlanishi, ba’zan bir oz eksudatsiya belgilari, rentgenda osteoparoz, qon taxlilida giperleykotsitoz (≤27x10⁹/l), ECHT keskin oshishi bilan kechadi. Bu sindrom to‘liq tuzalishi yoki avj olib borishi mumkin.

Bo‘g‘im – vitseral shakliga katta va kichik bo‘g‘imlar oligoartriti, ularda turg‘un deformatsiya va ayrim hollarda vissiritlar (miokardit, plevrit, perikardit) rivojlanishi, ECHTni oshishi xos bo‘lib, yaxshi sifatli oqibatga ega.

YUqoridagi shakllar bilan bir qatorda, RA boshqa revmatik kasalliklar (revmatizm, DOA, TQYU) birga qo‘shilib kelishi mumkin.

RA ni aniqlash va tashhis qo‘yishda uni ishchi klassifikatsiyasidan (4-jadval) foydalangan holda, quyida keltirilgan Amerika revmatologlari uyushmasi tomonidan taklif etilgan tashhisiy me’zonlarga asoslaniladi (5-jadval).

4- jadval

Revmatoid artrit klassifikatsiyasi

Klinik- anatomik turi	Immunologik holati	Kasallikni kechishi	Falollik darajasi	Rentgen bosqichlari	Tayanch - harakat tizimi faoliyatini etishmovchiligi (TXTFE)
RA: poli-, oligo-, monoartrit RA tizimli o‘zgarishlar bilan: retikulo-endotelial tizim, shilliq qavat, o‘pka, yurak, qon tomirlar, ko‘z, asab tizimi shikastlanishi, ichki a’zolar amiloidozi Asosiy sindromlar- psevdoseptik sindrom, Felti sindromi RAni DOA, BTTK va revmatizm bilan birga kelishi YUvenil RA (Still kasalligini qo‘shgan holda)	Seropozitiv Seronegativ	Asta–sekin avj oluvchi Tez avj oluvchi YAqqol namoyon bo‘lgan Avjlanishsiz	I-minimal II-o‘rtacha III- yuqori Remissiya	bo‘g‘im oldi osteoparozi osteoparoz+bo‘g‘im tirqishini torayishi va yakkalangan naqshlanish osteoparoz-bo‘g‘im tirqishini torayishi va ko‘plab naqshlanish osteoparoz- bo‘g‘im tirqishini torayishi +ko‘plab naqshlanish+ bo‘g‘im ankilozi	yo‘q professional ish qobiliyati bir oz chegaralangan professional ish qobiliyati yo‘qolgan o‘z-o‘ziga xizmat qilish qobiliyati yo‘qolgan
Taxminiy tashhis: RA bo‘g‘im turi qo‘l panjasi II-IV plyus- falang, proksimal falangalararo bo‘g‘imi, tirsak va tizza bo‘g‘imi shikastlanishi bilan. Seronegativ. Faollik II. TXTFE II.

5- jadval

Revmatoid artritni amerika revmatologlari uyushmasi tomonidan taklif etilgan tashhisiy me’zonlari

№	Me’zonlar	Me’zonlar tahlili
1	Ertalabki karaxtlik	Bo‘g‘imlarda yoki bo‘g‘im oldi to‘qimalarida (bir soatdan kam bo‘lmagan vaqt davomida qotib qolish)
2	Uchta va undan ko‘p bo‘g‘imlarda artrit belgilari	Vrach tomonidan aniqlangan kamida uchta bo‘g‘im va bo‘g‘im oldi yumshoq to‘qimasi shishi yoki bo‘g‘im bo‘shlig‘ida suyuqlik mavjudligi (osteofitlar bo‘lmasligi). Proksimal falangalararo, kaft- falanga, kaft-bilak, tirsak, tizza, boldir tovon bo‘g‘imlarini (o‘ng va chap tomondan 14 ta bo‘g‘im sohasi hisoblanadi) simmetrik ikki tomonlama zararlanishi
3	Panja bo‘g‘imlari artriti	Hech bo‘lmaganda proksimal falangalararo, kaft- falanga, kaft-bilak, tirsak, tizza bo‘g‘imlardan birortasining shishi
4	Simmetrik artrit	Bir vaqtning o‘zida o‘ng va chap tomondan bir xil bo‘g‘imlarni (proksimal falangalararo, kaft-falanga, kaft-bilak, tirsak) shikastlanishi.
5	Revmatoid tugunchalar	Bo‘g‘imlarning (aksariyat hollarda tirsak) yoyilish sohasida joylashgan og‘riqsiz, harakatchan teri osti tugunchasini vrach tomonidan aniqlanishi
6	Qon zardobida RO	Har qanday tekshirish usuli (Valer- Rouza yoki lateks-test) yordamida RO ko‘rsatkichini yuqoriligi
7	Rentgen o‘zgarishlar	SHikastlangan bo‘g‘imlarda RAni rentgen bosqichiga ko‘ra o‘zgarishlarni mavjudligi (4-jadval)

YUqorida sanab o‘tilgan me’zonlardan hech bo‘lmaganda 4 tasi kamida 6 hafta davomida kuzatilsa, RA tashhisi ishonchli deb hisoblanadi. Agar poliartrit ikki yil davomida revmatik omilsiz kechsa, unda revmatoid artrit tashhisi quyidagi mezonlar aniqlanganda qo‘yiladi:

- jarayon qo‘l va oyoqlar panjasidagi barcha mayda bo‘g‘imlarni ¼ qismiga tarqalganda;

- qo‘l panjasining tipik zararlanishi ularni defiguratsiyasi yoki suyaklararo oraliqning shishi bilan birga kechsa;

- kamida bitta bo‘g‘imda revmatoid artritga xos rentgen o‘zgarishlar mavjud bo‘lsa.

Laborator o‘zgarishlar

UQT: normaxrom anemiya, ECHT ni oshishi, leykopeniya.

Biokimyoviy tekshirishlar nospetsefik bo‘lib, yallig‘lanish jarayonini faollik darajasini aniqlashga yordam beradi va ular quyida keltirilgan:

• 
  disproteinemiya - albuminlar miqdori kamayib, globulinlar miqdori α₁ va α₂, gamma-globulinlar hisobiga oshishi;
  
• 
  qon zardobida fibrinogen, seromukoidlar, gaptoglobulin, sial kislotasi, SRO miqdori oshishi.
  

Immun tekshirishlar:

• 
  qon zardobida yoki sinovial qobiqda RO (Voler – Rouz reaksiyasi, lateks-test) mavjudligi;
  

• 
  T-limfotsitlar miqdori va T-supressorlar faoliyati pasayishi, disimmunnoglobulinemiya;
  
• 
  30-50% bemorlarda, aksariyat hollarda Felti sindromida va vaskulitlarda krioglobulinlar miqdori oshishi hamda aylanib yuruvchi immun komplekslar paydo bo‘lishi;
  
• 
  8-27% hollarda LE xujayra, 3-14% bemorlarda antinuklear omil, 30% holarda esa antiribosomal antitela aniqlanishi.
  

Asbobiy tekshirish:

• 
  retgen tekshirishlardagi (4-jadval) o‘zgarishlar;
  
• 
  sinovial suyuqlikda yaqqol namoyon bo‘lgan sitoz;
  
• 
  biopsiyada - sinovial qobiqdagi gistologik o‘zgarishlar (sinovial, limfoid va plazmatik hujayralar proliferatsiyasi, gipertrofiyasi va nekrozi).
  

Biriktiruvchi to‘qimaning tizimli kasalliklarida artritlar

TQVda bo‘g‘imlar shikastlanishi quyidagi ko‘rinishda namoyon bo‘ladi:

• 
  bitta yoki bir nechta bo‘g‘imlarda uzoq vaqt davom etuvchi, ko‘chib yuruvchi kuchli og‘riq;
  
• 
  panjalarni proksimal falangalararo, kaft-falanga, kaft-bilak, tizza bo‘g‘imlarini simmetrik shikastlanishi;
  
• 
  shikastlangan bo‘g‘im sohasida ertalabki karaxtlik (odatda 30 daqiqadan kamroq);
  
• 
  tendinit va tendovaginitlar hisobiga qo‘l panjasi bo‘g‘imlarida o‘tib ketuvchi buklangan kontrakturalar rivojlanishi;
  
• 
  aksariyat hollarda bo‘g‘im sindromini mialgiya, miozitlar va ossalgiya bilan birga kechishi;
  
• 
  bo‘g‘im oldi to‘qimalaridagi o‘zgarishlar hisobiga RA ga o‘xshash kistalar xosil bo‘lishi;
  
• 
  morfologik tekshirishda, yadroli o‘zgarishli o‘tkir osti kechuvchi sinovit belgilari;
  
• 
  elka, son yoki boshqa suyaklar boshi asseptik nekrozi.
  

YUqorida sanab o‘tilgan belgilardan ko‘rinadiki, TQVdagi bo‘g‘im sindromi ko‘p jihatlari bilan RA ga o‘xshaydi. SHu sababli tashhis qo‘yishda har bir kasalliklar uchun xos bo‘lgan tashhisiy me’zonlarga asoslaniladi.

Tizimli sklerodermiyada (TSD) bo‘g‘im sindromi erta klinik belgilardan biri hisoblanadi. U uch xil ko‘rinishda kechishi mumkin.

• 
  poliartralgiya;
  
• 
  sklerodermik poliartrit eksudativ –proliferativ yoki fibroz indurativ o‘zgarishlar bilan;
  
• 
  periartrit (ayrim hollarda og‘riqsiz) – bo‘g‘im oldi to‘qimalari shikastlanishi natijasida kontraktura rivojlanishi bilan.
  

Ushbu kasallikda ham ayrim hollarda bo‘g‘im sindromi RA ni eslatadi, lekin undan farqli o‘laroq, sklerodermiyada jarayon fibroz o‘zgarishlar ustunligi bilan kechib bo‘g‘im yuzasida destruktiv o‘zgarishlar kuzatilmaydi. Ko‘proq qo‘l panjasining mayda, kaft-bilak, boldir-tovon va kam hollarda yirik bo‘g‘imlar shikastlanadi. TSDda suyak to‘qimasini shikastlanishi xos bo‘lib, ko‘pincha tirnoq falangalari osteolizi hisobiga oyoq va qo‘l barmoqlari kaltalashishi va deformatsiyalanishi rivojlanadi. Bo‘g‘im shikastlanishi Reyno sindromi, teri, qizilo‘ngach va boshqa ichki a’zolarni (CREST) TSD xos zararlanish bilan birga kechishi uni boshqa revmatik kasalliklardan farqlashga yordam beradi.

Dermatomiozitda bo‘g‘im sindromi kam uchraydi. Aksariyat hollarda uncha intensiv bo‘lmagan poliartralgiya kuzatiladi. Ko‘pincha barmoq bo‘g‘imlari, bilak–kaft, kam hollarda esa tirsak, elka, tizza, boldir-tovon bo‘g‘imlari shikastlanadi. Sanab o‘tilgan bo‘g‘imlar sohasida og‘riq, shish, teri qoplami qizarishi, harakatni chegaralanishi kuzatiladi. Bu o‘zgarishlar asosan teri va mushak shikastlanishi bilan bog‘liq bo‘lib, GKS ta’sirida butunlay orqaga qaytadi. Bo‘g‘imlar deformatsiyasi va kantrakturasi deyarli kuzatilmaydi.

BTTK bilan og‘rigan bemorlarga tashhis qo‘yishda yuqorida sanab o‘tilgan bo‘g‘im sindromi bilan bir qatorda, ularni har biriga xos katta ka kichik tashhisiy me’zonlarga asoslaniladi. Ular to‘g‘risidagi batafsil ma’lumot BTTK bag‘ishlangan ma’ruzada keng yoritilgan. Ayni vaqtda UAV ushbu kasalliklarni birgalikda va revmatiz yoki RA bilan qo‘shilib kelishini yodda tutishi lozim.

Ankilozlovchi spondiloartrit

Ankilozlovchi spondiloartrit (SHtryumpel- Mari- Bexterev kasalligi) (AS) tana – skelet o‘qining asosiy (umurtqa, umurtqalararo, umurtqa-qovurg‘a toz-chanoq) bo‘g‘imlarini surunkali ankilozlovchi yallig‘lanish kasalligi bo‘lib, seronegativ spondiloartritlar guruhiga kiradi. Ko‘proq 20-40 yoshdagi erkaklar kasallanadi. 90-95 % bemorlarda HLA-B₂₇ antigeni aniqlanadi. Kasallik rivojlanishida 2 ta nazariya (retseptorli va molekulyar mimikriya) mavjud bo‘lib, keyinchalik immun yallig‘lanish jarayonlari rivojlanadi.

Kasallikning erta davrlarida bemorda quyidagi klinik belgilar kuzatiladi:

• 
  umurtqa pog‘onasining bel qismi va dumg‘aza-chanoq bo‘g‘imi sohasida tunning ikkinchi yarmida va ertalabga yaqin paydo bo‘lib, kunning ikkinchi yarmida, engil jismoniy mashq va issiq muolajalardan keyin kamayuvchi yallig‘lanishli xususiyatga ega bo‘lgan og‘riq va uning hisobiga harakatning qiyinlashishi;
  
• 
  dumg‘aza–chanoq bo‘g‘imi shikastlanishi hisobiga bel va dumg‘aza sohasida o‘ng yoki chap oyoqni orqa tomoni bo‘ylab uzatiluvchi og‘riq;
  
• 
  ko‘krak qafasida nafas olganda va yo‘talganda kuchayuvchi og‘riqlar (umurtqa- qovurg‘a, to‘sh-o‘mrov va to‘sh-qovurg‘a bo‘g‘imlari shikastlanganda);
  
• 
  orqa to‘g‘ri mushaklarining qotib qolishi (keyinchalik atrofiyasi);
  
• 
  bel lardozining yassilanishi;
  
• 
  xavfsiz va qaytalanuvchi oyoqlardagi mono- va oligoartrit;
  
• 
  ikki tomonlama sakroileitning klinik va rentgen belgilari (Makarov va Kushelevskiy sinamalarining musbatligi);
  
• 
  entezopatiya (fibroz to‘qimalarning suyakga birikkan sohasida og‘riq);
  
• 
  ko‘zni shikastlanishi (uveit, irit, iridotsiklit) - aksariyat hollarda ikki tomonlama, o‘tkir boshlanib 1-2 oy davom etishi.
  

Kasallikning kechki bosqichlarida quyidagi belgilar kuzatiladi:

• 
  umurtqa pog‘onasining turli qismlarida og‘riq;
  
• 
  qomatni buzilishi, umurtqa pog‘onasining fiziologik yoylarini tekislanishi (“taxtasimon orqa”) yoki uning ko‘krak qismida yaqqol namoyon bo‘lgan kifoz, tanani oldinga egilishi va tizza bo‘g‘imlarini bukilishi (“tilanchi holati”8-rasm);
  
• 
  orqadagi to‘g‘ri mushaklar atrofiyasi;
  
• 
  ko‘krak qafasi ekskursiyasini keskin chegaralanishi (ko‘pgina bemorlar diafragma harakati hisobiga nafas oladilar);
  
• 
  umurtqa pog‘onasi harakatini chegaralanishi - sagital (bukilish va yoyilish), frontal (yon tomonga bukilish), vertikal (rotatsiya) (Tomayer, SHober, Otta sinamalari musbat);
  
• 
  dumg‘aza - chanoq va umurtqalararo bo‘g‘imlar ankilozi;
  
• 
  “ildiz” (elka va chanoq-son) yoki periferik bo‘g‘imlar shikastlanishi;
  
• 
  yurak-qon tomir tizimi (aortit, aorta qopqoqlari etishmovchiligi va boshqalar), o‘pka (progressirlanuvchi fibroz), ba’zan buyrak (amiloidoz) shikastlanishi.
  

Ankilozlovchi spondiloartrit klassifikatsiyasi

Kasallikning 5 ta klinik shakli farqlanadi:

Markaziy shakli – umurtqa pog‘onasi va toz-chanoq bitishmasi zararlanadi;

Rizomielik shakli – umurtqa pog‘onasi, elka va chanoq-son bo‘g‘imlari zararlanadi;

Periferik shakli – umurtqa pog‘onasi bilan birga umurtqalararo, umurtqa-qovurg‘a va periferik yirik bo‘g‘imlar (tizza, boldir –tovon va boshqalar) zararlanadi.

Skandinav shakli - umurtqa pog‘onasi va mayda bo‘g‘imlarning revmatoid artritga o‘xshash shikastlanishi xos. Bulardan tashqari, vitseral shakli ham tafovut etilib, unda yuqorida sanab o‘tilgan shakllardan birortasiga xos belgilar bilan birga ichki a’zolarning (yurak, aorta, buyrak va boshqalar) shikastlanishi kuzatiladi.

Kechishi:

1. 
   sekin–asta avj olib boruvchi;
   
2. 
   sekin–asta avj olib boruvchi qo‘zg‘alish davri bilan;
   
3. 
   tez avj olib boruvchi (qisqa vaqt ichida to‘liq ankilozga olib keladi).
   

Bosqichlari:

1. 
   boshlang‘ich yoki erta bosqichida umurtqa pog‘onasini bel sohasida va bo‘g‘imlarda harakat og‘riq hisobiga bir oz chegaralangan. Rentgenda o‘zgarish bo‘lmasligi yoki toc-chanoq (dumg‘aza chanoq) notekislanishi, subxondral osteoskleroz va osteoparoz o‘choqlari yoki bo‘g‘im tirqishi bir oz toraygan bo‘lishi mumkin;
   
2. 
   engil shikastlanish bosqichida umurtqa pog‘onasi va periferik bo‘g‘imlar harakati yallig‘lanish va kontraktura hisobiga chegaralanishi. SHikastlangan bo‘g‘imlar tirqishini torayishi yoki qisman ankilozlanishi;
   
3. 
   kechki bosqichda umurtqa pog‘onasi yoki shikastlangan bo‘g‘imlar harakati ankiloz va bog‘lovchi paylar ossifikatsiyasi hisobiga keskin chegaralanishi.
   

Faolligi bo‘yicha:

I daraja – minimal faollik - (og‘riq va karaxtlik ertalablari bezovta qiladi; ECHT -20 mm/s gacha, SRO- +, DFA 0,22 bir;

II daraja – o‘rtacha faollik – umurtqa pog‘onasi va shikastlangan bo‘g‘imlardagi og‘riq doimiy, bir oz ertalabki karaxtlik kuzatiladi. ECHT 20-40 mm/s gacha, SRO- ++, DFA 0,23-0,26 bir;

III daraja– yuqorifaollik– umurtqapog‘onasida va shikastlangan bo‘g‘imlarda doimiy kuchli og‘riq, tana haroratining ko‘tarilishi, eksudativ o‘zgarishlar kuzatiladi; ECHT -40-50 mm/s, SRO- +++, DFA -0,26 bir dan yuqori.

Funksional etishmovchilik darajasi:

1. 
   umurtqa pog‘onasidagi fiziologik qiyshayishlarni o‘zgarishi, unda va shikastlangan bo‘g‘imlarda harakatni chegaralanishi;
   
2. 
   umurtqa pog‘onasida va shikastlangan bo‘g‘imlarda harakatni keskin chegaralanishi tufayli bemor kasbini o‘zgartirishga majbur bo‘lishi;
   
3. 
   umurtqa pog‘onasining barcha qismlarida va toz-chanoq bo‘g‘imida ankiloz hisobiga bemor ish qobiliyatini butunlay yo‘qotishi.
   

Rentgen bosqichlari:

I. toc-chanoq birikmasini bo‘g‘im tirqishi bo‘ylab osteoparoz, tog‘ay osti o‘choqli osteosklerozi hisobiga kengayishi;

II. bo‘g‘im tirqishini torayishi va noaniqligi, uni naqshlanishi (tog‘ay osti osteosklerozi va qisman ankilozi);

III. toc-chanoq birikmasini ikki tomonlama to‘liq ankilozi.

YUqoridagilardan tashqari, kasallikning yana bir erta rentgen belgisi umurtqa suyagi tanasini oldingi yuqori va pastki burchaklarini osteosklerozi va uning atrofida spondilit rivojlanishi hisoblanadi. Umurtqa tanasidagi kemtiklik hisobiga uning tabiiy egriligi yo‘qoladi, oldingi ko‘ndalang bog‘lamlarni ossifikatsiyasi (umurtqani “to‘rtburchaklanish” simptomi) kuzatiladi. Kasallikning kechki bosqichlarida umurtqa pog‘onasi bog‘lamlari va disklarini ossifikatsiyasi rivojlanadi. Asta sekin umurtqalar orasida ovalsimon suyak ko‘prikchalari (sindesmofitlar) hosil bo‘ladi va rentgen tekshirishda «bambuk tayog‘i» simptomi aniqlanadi.

AS tashhisi qo‘yishda quyidagi tashhisiy me’zonlarga asoslaniladi:

• 
  umurtqa pog‘onasi bel sohasining pastki qismida 3 oydan kam bo‘lmagan vaqt davomida tinch holatda o‘tib ketmaydigan og‘riq va uni qiyin harakatlanishi;
  
• 
  ko‘krak qafasida og‘riq va qiyin harakatlanish (qotib qolish);
  
• 
  umurtqa pog‘onasi bel qismida harakatni chegaralanishi;
  
• 
  umurtqa pog‘onasining ko‘krak qismida harakatni chegaralanishi;
  
• 
  irit va uning asoratlari;
  
• 
  ikki tomonlama sakroileitning rentgen belgilari;
  
• 
  sindesmofitozning rentgen belgilari; sindesmofitoz - umutqalararo disklar tashqi qavatini ossifikatsiyasi.
  

YUqorida sanab o‘tilgan me’zonlardan kamida 4 tasi kasallikning boshqa belgilari bilan birga kelganda tashhis ishonchli hisoblanadi.