Babayeva d. R

«Multimedia - deganda turli shakldagi
ma’lumotlarni qayta ishlovchi vositalar majmuasi tushuniladi»22,
21 Aripov M. Infoimatika va axborot texnologiyasi asoslari. - T. :Universitet, 2001.
22 Adilova S. Multimedia va ulami ta'lim jarayonida qo‘llash // Pedagogik
ta’lim-T.: TDPU, 2001. № 2. -B. 20-21
335

---

«Multimedia - bir vaqtning o‘zida turli ko‘rinishdagi axborotlardan: 
matn, grafika, tovush va boshqalardan foydalanishni ko‘zda tutgan 
foydalanuvchi interfeysining konsepsiyasi», «Multimedia bu infor- 
matikaning dasturiy va texnikaviy vositalari asosida axborotning 
an ’ anaviy va original turlari asosida о ‘ quv materiallarini о ‘ quvchilarga 
yetkazib berishning mujassamlashgan holdagi ko‘rinishidir».
Multimedia bu maxsus texnologiya bo‘lib, dasturiy va texnik 
moddiy ta’minot asosida kompyuterda bir vaqtning o‘zida matnli, 
tasviriy axborotni tovushli va harakatli holda ifodalash imkoniyati- 
dir. Multimedia - tasvirli ma’lumot bilan ishlashga qodir bo‘lgan 
vosita hisoblanadi. Odatda, multimedia deganda. turli shakldagi 
ma’lumotlami qayta ishlovchi vositalar majmuasi tushuniladi. Mul­
timedia - kompyuter tizimida matn, tovush, vidcolasvir va turli ani- 
matsiyalami mujassamlashtirish imkonini beruvchi zamonaviy ax- 
borotlar texnologiyasidir.
Multimedia mazmunidaii kelib chiqqan holda multimedia tu-
shunchasining quyidagi ta’rifmi keltirish mumkjn:
Multimedia - bir nechta axborot turlarning kompyuterda ishlov 
berish natijasida hosl qilingan va bitta diskka jamlangan axborot 
yig‘indisidir. Multimedianing shakllanish bosqicblari uning asosiy 
texnik ta’minoti bo‘lgan kompyuterning rivojlanishi bilan bogiiq. 
Multimediani tashkil etuvcKi va ulaming rivojlanish bosqichlari 
quyidagilardir:
Matn shaklidagi tashkil etuvchisi. Dastlab odamlar yozuvlami 
toshga o‘yib yozganlar, qog‘oz ixtiro qilingach parranda pati, qalam 
va ruchkalardan foydalanib yozuv ishlarini amalga oshirganlar. Keyin- 
chalik yozuv mashinasi ixtiro etilgach, uzoq yillar mobaynida ular- 
dan foydalanib kelindi. Nihoyat, kompyuterlarda «Matn muharriri» 
dasturi o‘matilgach, yozuv ishlari kompyuterda bajariladigan bo‘ldi.
1980-yildan boshlab esa kompakt disklarga yozish va undan foy- 
dalanish yo‘lga qo‘yildi, jumladan, 1982-yilda Polygram kompani- 
yasi Audio CD ni ishlab chiqdi, SONY kompaniyasi esa, o‘sha yili 
standart yozuvlami CD disklarga yozishni tavsiya etdi. Natijada, SD 
disklarda yozish texnologiyasi rivojlanib ketdi. Ayni bir paytda mik- 
rofon yordamida nutq va musiqa yozish ham shakllandi.
336

---

Video shaklidagi tashkil etuvchilarga videotasvirlar, grafikli tasvir- 
lar, ma’lumot grafiklari va hokazolar kiradi. Videotasvirlar dastlab mag- 
nit lentalarida yozilib, videomagnitofonlarda namoyish etila boshlandi, 
so‘ngra videotasvirlami yozish kompakt disklarda amalga oshirildi.
Multimedianing animatsiya samarasi. Multimediani tashkil etuchi 
axborot turlaridan biri - axborotlarga animatsiya samarasini berishdir. 
Bu multiplikatsion filmlarda rassomning chizgan qator chizmalari va 
rasmlarini tez (bir daqiqada 24 kadr tezlikda) namoyish etilishi aso­
sida sodir bo‘Iadi. hozirgi kunda multiplikatsion filmlar kompyuterda 
3D. Flash dasturi asosida yaratilmoqda. Multimediada esa maxsus 
dasturlar (Power Point, Makromedia Flash, Swish, Adobe Prmiere, 
Media Player, CD Player) orqali amalga oshiriladi.
1986-yilda Amida kompyuterida birinchi marta maxsus rolikda to­
vush bilan birgalikdagi animatsiya effekti namoyish qilinib, multime- 
dianing shakllanishi nihoyasiga yetkazildi va bu yig‘ilishda to‘laqonli 
multimedia texnologiyasi yaratilgani e’tirof etildi. Shunday qilib, 
multimedia 1986-yil rasrr iy ravishda yaratilgan deb hisoblanadi.
Multimedia texnologiyisi. Dastlab ma’lum bir sohadagi texnologik 
jarayon mazmunini ko‘rib chiqamiz. Texnologik jarayon deganda biror 
bir xomashyo, material yoki axborotni ma’lum bir asbob-uskuna, vosita, 
qurilmalardan foydalanib, ularga ishlov berish, xossalami o‘zgartirish va 
qayta ishlash natijasida yaagi, sifatli mahsulot olish jarayoni tushuniladi.
Demak, axborot texnologiyasi moddiy mahsulotlar ishlab chiqarish 
texnologiyasiga o‘xshash ma’lumotlar yoki boshlang‘ich axborotni 
yig‘ish, maTumotlarni qayta ishlash, axborot olish, bu axborot asosida 
qarorlar qabul qilish uchun foydalanuvchiga uzatish jarayonidan iborat.
Yakka tartibdagi axborotlar - nutq, matn, tasvir, grafika, musiqa 
va animatsiya samarali kompyuterda ishlov berilishi natijasida bitta 
diska joylashtiriladi va ushbu texnologik jarayon natijasida multime­
diali axborot texnologiyasi shakllanadi.
Multimedia texnologiyasining bir nechta ta’riflari mavjud. Jum- 
ladan, multimedia texnologiyasi - mformatikaning dasturiy va texnika- 
viy vositalari asosida audio, video, matn, grafika va animatsiya sama­
rali asosida o‘quv materiallami tarbiyalanuvchilarga yetkazib berish- 
ning mujassamlashgan ko‘rinishidagi texnolgiyasidir. to‘la multimedia
337

---

- matn, audio, video, tasvir, grafika, jadvallar va boshqa turlarning 
yig‘indisidan iborat. Shuni ta’kidlash kerakki, multimediali axborot 
shakllantirilishi uchun uning kamida uchta elementi qatnashishi shart. 
(nutq, tasvir va animatsiya). Masalan, radio eshittirishida beriladigan 
axborot yoki teleko‘rsatuvlarda ko‘rsatiladigan ovozsiz tasvirlar yoki 
tarbiyachi tomonidan an’anaviy metod (izohli-ko‘rgazmali, bo‘r-dos- 
ka usuli) dan foydalanib o‘rganiladigan materiallaming bayon etilishi 
multimedia texnologiyasidan foydalanish bo‘la olmaydi23.
Hozirgi davrda multimedia texnologiyasidan ko‘p sohalarda. jum- 
ladan, moliya, iqtisodiyot, fan, ta’lim, madaniyat, ijtimoiy sohalar, 
maishiy sohalar, reklama, kompyuter o‘yinlaridan foydalanilmoqda. 
Ayniqsa, banklaming operatsion zallarida, ko‘rgazma va yarmarka zal- 
larida, avtosalon, sayohat byurosi, aeroport va temir y o i vokzallari- 
. ning zallarida reklama axborotlari to‘g‘risida keng qo‘lamda ma’lumot 
beriladi. Shuningdek, ish lab chiqarishda, turli muassasalarda, xiz- 
; mat ko‘rsatish shaxobchalarida, arxivlashtirishda va boshqa joylarda 
. qo‘llaniladi. Yuqoridagilardan ma’lum bo‘ldiki, media mashg‘ulotlami 
? tayyorlash, samarali o‘tkazish tarbiyachilardan turli professional kyo- 
v qat va shaxsiy sifatlami talab etadi: yuqori darajadagi kasbiy rmho- 
ratga ega bo‘lish; zamonaviy metodik tayyorgarlikka ega bo‘lish; bola 
■
bilan muloqotga kirishish, malakali psixologik, pedagogik bilimlarga 
ega bo‘lish; yuksak ma’naviy, ma’rifiy madaniyatga ega boiish; zamo­
naviy axborot va kommunikatsiya texnologiyalarini o‘zlashtirib olish 
va intemetdan foydalanish, ta’lim jarayonini zamonaviy pedagogik 
texnologiya va interfaol metodlarhi joriy qilish orqali tashkil etish.
Bir so‘z bilan aytganda, ta ’lim muassasalari malakali mediapeda- 
goglami kutmoqda.
Ammo bu borada bajarilishi ko‘zda tutilgan ishlar kun tartibida 
dolzarb bo‘lib turibdi:
- ta’lim 
muassasalarini 
kompyuter 
texnikasiga 
xizmat 
ko‘rsatuvchi o‘rta maxsus ma’lumotli malakali mutaxassislar (texnik 
xodimlar) bilan ta’minlash;
- pedagoglarini axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan 
samarali foydalanishga o‘rgatish, ulami qayta tayyorlash va doimiy 
malakasini oshirib borish;