Backup of Uz Qabigi

§2.2. Ekvatorial koordinat sistemi

Şəkil 2.2. Ekvatorial koordinat sistemi
Astronomiyada iki ekvatorial koordinat siste-mindən istifadə olunur. Onların hər ikisində əsas müstəvi olaraq ekvator müstəvisi götürülür və göy cisimlərinin göy sferində vəziyyəti bu müstəviyə nə-zərən təyin olunur.

1. Birinci ekvatorial koordinat sistemi

Şəkil 2.2-dən göründü

yü kimi M göy cisminin göy sferində vəziyyətini ekvator müs-təvisinə nəzərən iki koordinatla təyin etmək olar. Bunlardan biri göy cisminin meyli 8, digəri isə göy cisminin saat bucağı t adlanır.
Meyl dairəsi boyunca ekvator müstəvisindən M göy cisminə qədər olan KM qövsünə və ya onun qarşısın-dakı KOM bucağına göy cisminin meyli deyilir.
Yəni, M göy cisminin meyli


8=ZKOM və ya uKM.

(2.6)

Ekvator müstəvisindən dünyanın şimal qütbünə doğru (dünyanın şimal yarımkürəsində) meyl müsbət, cənub qütbü-nə doğru (dünyanın cənub yarımkürəsində) isə mənfi olur. Be-ləliklə, müxtəlif göy cisimləri üçün meyl 0^o ilə ± 90^o ara-sında dəyişə bilər, yəni,

8 = 0^o г ± 90^o

(2.7)

Şəkildən göründüyü kimi göy cisminin meyli onun ekva-tor müstəvisindən olan bucaq məsafəsini göstərir.

Bəzən göy cisminin meyli əvəzinə qütb məsafəsi p daxil edilir.
Meyl dairəsi boyunca dünyanın şimal qütbündən göy cisminə qədər olan PM qövsünə və ya onun qarşısında-kı POM bucağına göy cisminin qütb məsafəsi deyilir.
Yəni, qütb məsafəsi

p= ZPOM və ya uPM.

(2.8)

Qütb məsafəsi p, 0^o ilə 180^o arasında dəyişə bilər. Yəni,


p = 0^o г 180^o

(2.9)

Aydındır ki, həmişə

p + 8 = 90^o

(2.10)

olacaqdır.

Birinci ekvatorial koordinat sistemində ikinci koordinat olaraq göy cisminin saat bucağı t götürülür.
Ekvator boyunca ekvatorun yuxarı Q nöqtəsindən göy cisminin meyl dairəsinə qədər olan QK qövsünə və ya qütbdə meyl dairəsilə göy meridianı arasındakı KPQ sferik bucağına göy cisminin saat bucağı deyilir.
Yəni, M göy cisminin saat bucağı

t=ZKPQ və ya uQK

(2.11)

olar. Saat bucağı ekvatorun yuxarı Q nöqtəsindən qərbə tə-rəf ölçülür və 0^o ilə 360^o (və ya 0^h ilə 24^h) arasında dəyişə bilər,

yəni,

t = 0^o г 360^o və ya t = 0^h г 24^h

(2.12)

Birinci ekvatorial koordinat sistemində göy cisimlərinin günlük paralelləri göy ekvatoruna paralel olduğundan onların meyli 8 gün ərzində dəyişmir, saat bucağı t isə kəsilmədən də

yişir. Bu da uyğunsuzluq yaradır. Ona görə ikinci ekvatorial koordinat sistemi daxil edilir.