Backup of Uz Qabigi

Yer ekvatorunda parallaks maksimal qiymət alır və üfüqi ekvatorial parallaks adlanır.
Şəkil 5.2-dən asanlıqla görmək olar ki, günlük parallaks atmosfer refraksiyasının əksinə olaraq göy cisimlərinin ekva-torial koordinatlarını (a və 5-nı) azaldır.

Göy cisimlərinin parallaksı çox kiçik bucaqdır. Ay ən bö-yük parallaksa malikdir. Ayın günlük parallaksı p₍= 57', Gü-

nəşinki isə p© = 8''.8 - dir.
§ 5.6. Göy cisimlərinin doğma və batma anlarının təyini
Məlum olduğu kimi M göy cisminə görə təyin olunan ul-duz vaxtı

s = ам+tM (5.14)

olar. Göy cisimlərinin düz doğuşu gün ərzində dəyişmədiyin-dən (a ulduz kataloqlarından götürülür) onların doğma və batma anlarını təyin etmək üçün onların saat bucaqlarını bil-mək lazımdır.

Verilmiş ixtiyari göy cisminin saat bucağı ikinci fəslin (2.26) düsturundan təyin oluna bilər. Bu düsturdan

cosz - sin^sin^ ,_{e л}

cost= . (5.15)

COS#?COs£

Doğma və batma anlarında göy cisimlərinin görünən ze-nit məsafəsi z =90^o olduğundan, refraksiyanı və günlük paral

laksı nəzərə almaqla onun həqiqi zenit məsafəsi üçün yaza bi-lərik'

Ay və Günəş disk şəklində müşahidə olunduğundan on-ların doğma və batması diskin yuxarı kənarına görə təyin olu-nur. Ona görə diskin bucaq radiusunu da nəzərə almaqla hə-qiqi zenit məsafəsi üçün yaza bilərik:

z= 90° +p_z=9QO-p + r, (5.17)

harada ki, r-diskin bucaq radiusudur.

Onda (5.17)-ni (5.15)-də nəzərə alaraq yaza bilərik:

Günəş üçün r®=16', p®= 8."8 və üfüqdə refraksiyanın 35' olduğunu bilərək (5.18)-dən alarıq:

(5.19)


cos t_@=

cos90°50'5r-sin#>sin S_@

cos (p cos S_e

Ay üçün r_c =16' və p_c =57' olduğunu bilərək alırıq ki,

cos89^o54'00"-sin

U^— ~ (j.zUJ

COS COS 0

cos t=


(5.21)

Ulduzlar, planetlər və digər göy cisimləri üçün günlük pa-rallaks çox kiçik olduğundan və bucaq radiusları sıfır oldu-ğundan (5.18)-dən yaza bilərik:

sin ф sin 8

-tg9tg5

- cosфcos 8

Aydındır ki, cos cüt funksiya olduğundan (5.19), (5.20) və (5.21) düsturlarının hər birinin həllindən saat bucağı t üçün iki qiymət alınır.

Saat bucağının müsbət qiyməti göy cisimlərinin batma anına, mənfi qiyməti isə doğma anına aiddir. Onda (5.14) -dən doğma və batma anları üçün yaza bilərik ki, s (doğma) =a - t ; s (batma) = a + t ; Analoji olaraq Günəşin həqiqi və orta vaxtla doğma və batma anları üçün

T₀(doğma) = 12^h - t₀ ;

T₀(batma) = 12^h + t0 ;

Tm (doğma) = 12^h- t0 + h ;

T_m (batma) = 12^h + t0+ h ;

Burada r| - vaxt tənliyidir.

Beləliklə, astronomiya hərilliyindən Ay və Günəşin düz doğuşunu və meylini, eləcə də vaxt düzəlişini götürərək onla-rın doğma və batma anlarını təyin etmək olar.

Məsələn, Bakıda (j =40^o23, l' =3^h19^m24^s, n=3^h) 22 iyunda yay günəşduruşu günü Günəşin doğub-batma anlarını hesab-layaq.

Günəşin saat bucağını təyin edən (5.19) düsturuna əsa-sən 5₀= +23^o26',5 olduğunu bilərək asanlıqla tapırıq ki,

t0 = 7^h31^m52^s.

Astronomik hərillikdən həmin gün üçün vaxt tənliyinin h =+01^m olduğunu nəzərə alaraq Bakıda Günəşin doğma və batma anları üçün yaza bilərik

T_m(doğma) = 12^h - t0 + h = 04^h29^m08^s;

T_m(batma) = 12^h + t0 + h = 19^h32^m52^s;

Dilim vaxtı ilə bu anlar

T_d(doğma) = T_m(doğma) - 1^h+n^h = 06^h 09^m44^s; T_d(batma) = T_m(batma) - 1h+n^h= 19^h 13^m28^s; olar. Fərman və yay vaxtları ilə bu anlar
Tf (doğma) = Td (doğma) + 1^h = 07^h 09^m44^s; Tf (batma) = Td (batma) + 1^h = 20^h 13^m28^s; Ty (doğma) = Tf (doğma) + 1^h = 08^h 09^m44^s; Ty (batma) = Tf (batma) + 1^h = 21^h 13^m28^s; olar.