Badiiy asarni o‘qishga tayyorgarlik

BADIIY ASARNI O‘QISHGA TAYYORGARLIK

Asarni o'qishga kirishishdan oldin o'quvchilarni badiiy asarni

o'qishga tayyorlash lozim bo'ladi. Chunki o'quvchilar asar m azm unini
to 'g 'ri idrok etishlari uchun hayot haqida m a’lum tasaw urga ega
bo'lishlari zarur. Buning uchun tayyorgarlik ishlari o'tkaziladi.
M a’lumki, sinfda o'qish asosida badiiy va ilm iy-om m abop m atnlar turadi. O'quvchilarni matn bilan tanishtirish o'qishga tayyorgarlik
bosqichidan boshlanadi.
Tayyorgarlik bosqichi yozuvchilar haqida m a’lumot berish,
o'quvchilarni asarda tasvirlanadigan voqea-hodisalami idrok qilish,
asar pafosini his etish, notanish va ko'p m a’noli so'zlar, murakkabroq
www.ziyouz.com kutubxonasi
tarzdagi obrazli ifodalami izohlash kabi masalalarni o'z ichiga oladi.
Agar asar yil fasllari haqida bo'lsa, tabiat qo'yniga sayohat uyushtirish
ham sinfda o'qish muvaffaqiyat ini ta ’minlashga xizmat qiladi.
Matn bilan dastlabki tanishuvdan so'ng quyidagicha savollar bilan
murojaat qilish darsda o'quvchilam ing faolligini oshiradi:
1. Hikoyadagi qaysi epizodni qiziqarli deb о ‘ylaysiz ?
2. Hikoya qahramontaridan qaysi birining xatti-harakaUni m a’qullaysiz? Qaysi biriningfe’l-atvori, o'zini tutishi sizga yoqmadi?
3. Hayotda shunday kishilami uchratganmisiz?
Tayyorgarlik ishlarining vazifalari quyidagilar:
1. O'quvchilam ing asarda aks ettirilgan voqea-hodisalar haqidagi
tasawurlarini boyitish, m atnni ongli idrok qilishga ta ’sir etadigan yangi
m a’lumotlar berish, badiiy asarda tasvirlangan dalillarni o'quvchilam ing
o'z hayotida kuzatganlari bilan bog'lay olishlariga sharoit yaratish.
2. Yozuvchining hayoti va ijodiga qiziqish uyg'otish. M asalan,
4-sinfda Zafar Diyorning hayoti va ijodi haqida quyidagicha m a’lumotlar
berish mumkin: Zafar Diyor N am angan viloyatining Chust tum anida
tug'ilgan. Ota-onasi dehqon bo'lgan. U lar kambag'allikda kun kechirishgan. Zafar Diyor to'rt yoshga to'lganda uning oilasi Toshkentga
ko'chib keladi. Onasi bosmaxonada ishlaydi. Shoirning o'zi esa eski
maktabda o'qiydi. Keyinchalik Toshkentdagi 7-bolalar uyida tarbiyalanadi. Shoirning birinchi she’rlar to'plam i 21 yoshida bosilib chiqadi.
3. O'quvchilarni asarni hissiy idrok etishga tayyorlash.
4. Asar mazmunini tushunishga xalal beradigan so'zlam ing lug'aviy
m a’nolarini tushuntirish. Masalan, 4-sinf „O 'qish kitobi“dagi „Xarita"
matni ustida ishlaganda so'z va iboralar lug'ati quyidagicha bo'lishi
mumkin:
Og‘zing ochilib qolsin —hayron bo ‘lib qolgin
Qolipdan chiqqan g ‘ishtdek —hamma tomoni birdek tekis
Loqayd — befarq
Kashfiyot — izlanishlar natijasida yaratilgan narsa; ixtiro
Ayilday botdi — qattiq tegdi, ranjitdi
Pisanda qilmoq ~ oldindan biror shart qo ‘ymoq; ta ’kidlamoq.
Tayyorgarlik ishlarining ta’limiy shakllari xilma-xil bo'lib,
o'qituvchi asar mazmuni va sharoitga qarab ish turini tanlaydi. Tayyorgarlik davrida nimalar haqida m a’lumot berish maqsad qilingan
bo'lsa, aw alo, o'quvchilam ing o'zlaridan ular haqida bilganlari so'rab
aniqlanadi. Masalan, „Kitobga ixlos" asarini o'qishga tayyorgarlikda
o'quvchilam ing dastlabki bilimlari quyidagicha aniqlanadi:
www.ziyouz.com kutubxonasi
0 ‘qituvchi: — Bugun biz Vatanimizning o ‘tmishiga sayohat qilamiz.
Sayohatimiz Buxoro shahriga bo'ladi. Sayohatchilar ikki guruhga bo‘linadi.
Buxoro darvozalari ochilishi uchun bir necha tilsimlami yechishimiz
zarur. Buning uchun har bir guruh o ‘ziga berilgan savol-topshiriqlami
bajarib, shohsupaga ko‘tarilishi zarur.
1-guruh uchun savol-topshiriqlar:
1. Tarixda yashagan buyuk olimlar, shoirlar, yozuvchilar, sarkardalardan kimlarni bilasiz?
2. Buxoroda qaysi buyuk shaxslar yashagan?
3. Buxorodagi tarixiy binolar, joylar nomini ayting.
2-guruh uchun ham shu tarzdagi savol-topshiriqlar beriladi yoki
har ikkala guruh uchun shu savol-topshiriqlar berilib, „Kim oldin
shohsupaga etib boradi?“ sharti qo'yiladi.
Xattaxtaga buyuk shaxslar portreti, tarixiy joylar tasvirlangan
rasmlar ilib qo'yiladi.
Tayyorgarlik shakllaridan biri — ekskursiyadir. Bu ish turidan
tabiat tasviriga bag'ishlangan yoki ishlab chiqarish, qurilish, shahar,
qishloq hayotiga, kasbga doir mavzular va tarixiy asarlar o'rganilganda
foydalanish mumkin. Chunonchi, 2-sinfda „M etropoliten" kabi
mavzularni o'rganishdan oldin ekskursiya qilish maqsadga muvofiq.
Ekskursiya o'quvchilam ing asarda ifoda etilgan hodisalarni aniq va
ongli o'zlashtirishlariga yordam beradi, bilimlarini chuqurlashtiradi,
tabiat hodisalarini kuzatish va ularni aniq tasvirlash ko'nikm alarini
shakllantiradi.
Ekskursiya bolalarda tabiatga mehr uyg'otadi, uni sevish va tabiat
ehsonlarini asrash hissini tarbiyalaydi.
Ishlab chiqarish korxonalariga, muzey va boshqa joylarga ekskursiyalar esa tarixiy voqealarni to'g'ri idrok etishlarini ta ’minlaydi,
kattalar mehnati bilan tanishtiradi, o'quvchida mehnatga m uhabbat
uyg'otadi, kasbga yo'naltiradi.