Bağışlayan və mərhəmətli Allahın adı ilə. Oldurən sən, dirildən sən, saxlayan sənsən, həkim



Yüklə 0,55 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/7
tarix21.04.2017
ölçüsü0,55 Mb.
#15172
1   2   3   4   5   6   7

Ra       

 

ر

   Zə

  

ز

                

 Sin  



س

     Şin          

ش

    Sad



    ص

       Dad     

ض

       

 

Ta  

    



ط

       Za

         

ظ

         

Əyn

  ع

    Ğayn

     غ

       

  

  ف 

   Qa             

ق

    Vav    

  و

          

                      Hərflərin transkripsiyası 

Xarici dillərin öyrənilməsində sözlərin fonetik 

quruluşunu  əks etdirmək üçün “transkripsiya” adlanan 

şərti işarələr məcmuəsindən istifadə edilir. 

Qeyd edildiyi kimi Ərəb  əlifbasında  bir hərfin 

müxtəlif  şəkildə  və müxtəlif məxrəclərdən  səslənmə 

vəziyyəti vardır:  

 9 

1. Dörd ədəd müxtəlif  şəkildə yazılan və  səslənən “Z” 

samiti vardır:  Za 

ظ

  (qalın səslənən) , Zə   

ز

, Zəl  

ذ

  (pəltək 

səslənən), 

 

ض

 Dad .  Dad hərfi də  bu qrupa daxildir, 

çünki bəzən bu hərf 

“D”

 və 

“Z”

 hərfləri arasında, qarışıq 

bir səslə qalın tələffüz olunur.                               

 2. İki ədəd

“H”

samiti vardır:                    

“Hə”   

ح

 (küylü boğaz hərfidir) 

“hə”

 

ـھ

 

(boğaz hərfidir)                            

3.  Üç ədəd 

”S”

 samiti vardır                                        :                                    

Sad 

ص

 (qalın səslənən)  ,”Sin”

 

س

 (incə  səslənən), “Sə” 

ث

   

(pəltəksəslənən)                                                                                                            

İki ədəd 

“T”

 samiti vardır: 

4.“Ta”(qalın səslənən)   

ط

 , “Tə”(incə səslənən)

    

ت

                                             

                             

Qalın səslənən hərflər 

Ərəb  əlifbasında 28 ədəd hərfdən 8 ədədi qalın 

samitdir. Yəni, incə  səslənən samitlər incə  “ə”saiti ilə, 

qalın samitlər isə qalın  “a”saiti ilə tələffüz olunur.  

Qalın hərflər bunlardır: 

خ

  xa, sad 

ص

 ,dad  

ض

 ,za  

 

ظ

,ta   

 

ط

, ğayn 

غ

  ,qaf 

ق

   və ra   

 

ر

 . 

Bu hərflərin hərəkələri “ə”saiti olmasına baxmayaraq, 

hərflərin öz hökmlərinə    uyğun olaraq “a” saiti ilə, yəni 

hərflər olduğu kimi tələffüz olunur. 

Qalın hərflərin tələffüzü zamanı incə” i”saiti  sanki 

“ı”saitinə çevrilir, “i” və  “ı” saiti arasında bir səslə 

tələffüz olunur. Bunlardan yalnız “ra” hərfi qalın “a”saiti 

ilə  səslənsədə, hərəkəsi “i” saiti olduqda, elə “i” saiti ilə 

incə oxunur. Ümümiyyətlə “ra”hərfinin öz hökmləri 

vardır ki, sonra qeyd ediləcəkdir. 

Bəzən sözlərin tələffüzü zamanı  

   

ح

“Hə”  və  

ع

   “Əyn” 

hərfləri  də qalın başlayıb, incələnərək sona çatır.  

                                   

                          

 

                Hərflərin məxrəcləri 

Danışarkən tələffüz etdiyimiz səslər danışıq səsləri 

adlanır. Məxrəc-sözünun mənası  hər bir hərfin tələffüz 

 10 

olduğu məkan-yerə deyilir. Sifət isə  məxrəcdən çıxan  

səsin aldığı şəkil və vəziyyətinə deyilir. Yəni boğazdan, dili 

pəltək edərək, dodaqlanan, burunda tutularaq və  ağız 

boşluğundan çıxan səslər deməkdir.  

Təcvid-lüğətdə bir şeyi gözəlləşdirmək yaxşı  düzgün 

oxumaq,  istilahda yəni elmi mənada Quranı-Kərimi 

oxuyar-kən hərflərin məxrəclərinə diqqətlə    hər hərfin 

haqqını verərək vəsl (davam etmək) vəqf (durmaq), məd 

(uzatmaq), kəsir (qısaltmaq) kimi qiraət qaydalarına  

riayət etmək deməkdir.                           

Təcvid dilində Qurani-Kərimin hərflərinin, səslərinin 

çıxdiğı yerə məxrəc deyilir. Qurani-Kərimdə hərflər, yəni 

əlifbadakı 28 hərf bu  beş əzada olan 17 məxrəcdən çıxır: 

Boğaz, dil, dodaqlar, burunda tutularaq və  ağız 

boşluğundan. Hər bir hərf öz məxrəcindən tələffüs 

olunmalıdır ki, bu da təcvid elmində mühüm məsələdir. 

Əgər  əlifbada olan üç ədəd “sə”, 3 ədəd “zə”, 2 ədəd 

“hə”, 2-ədəd “tə” hərfləri, ümumiyyətlə  hər bir hərf öz 

məxrəcindən tələffüz olunmasa sözlərin tərkib və  məna-

ları itmiş olar. Yəni oxunuş düzgün olmaz və biz müxtəlif 

mənalar kəsb edən sözləri bir-birinə qarışdıraraq tamam 

başqa sözlər oxumuş olarıq. Bildiyimiz kimi ərəb dili sami 

dillərdən olub, çox mürəkkəb bir dildir. Ərəb dilində bir 

kəlmə söz beşdən ona qədər və yaxud da ondan yüzə 

qədər belə məna kəsb edə bilər. Bu səbəbdən də  hər bir 

hərf öz məxrəcindən düzgün tələffüz olunmalı  və  hər bir 

məd hərfi düzgün uzadılmalıdır ki, sözlər öz mənasını 

itirməsin. Mədlərin və ya məd hərflərinin düzgün 

uzadılması nəticəsində də tərtil-avaz əmələ gəlir.                    

           

Böğazda olan üç məxrəcdən 6 hərf çıxır  

1-ci məxrəc    həmzə  

ء

 və    hə

 ـھ

   hərfləri boğazın ən 

sonundan  dilçəyin bitişdiyi yerdən çıxır. 

2-ci əyn

 

  ع

 və  hə   

 

ح

  boğazın tam ortasından çıxır.  

3-cü məxrəc ğayn 

غ

  və    xa 

خ

  hərfləridir ki, boğazın 

ağıza açılan qısmindən çıxır. 

Dildə olan 10 məxrəcdən 18 hərf çıxır. 

 11 

1.

 

ق

 qaf.  2. 

ك  

kəf, 

ق

   qaf.  3.  

ج

     cim, 

س

     şin,  

ي

   yə.   

4.

 

ض

  dad.  

5. 

 

ل

  ləm. 6.

 

ن

   nun.  7. 



ر

   ra.   8. 

  

 

ت

tə, 

 د

    dəl,  

ط

    ta.  

9. 

ز

    zə,      

س

  sin,   

ص

   sad. 10.  

ث

  sə,   

ذ

   zəl,   

 

ظ

 za.  

 

 

Dodaqlarda ola iki məxrəcdən dörd  hərf tələffüs 

olunur: 

1.  

ف 

  fə.  2.     

 و

vav,  

م

   mim  

 

ب

  bə,    ğayn  

غ

  , qaf, ra    .

 

ر

                                  

Burun hərfləri–burun boşluğundan (xeyşumdan) 

səslənən və bir az burunda tutulan 

ن

   nun  və   

م 

 mim-

ğünnəli  idğam  hərfləridir.                                                                                                  

                       Müqəttəə hərflər 

Qurani Kərimin 29 surəsi  müqəttə adlanan hərflərlə 

başlayır. Bu hərflər  14 ədəddir və hər bir hərf öz adı ilə 

oxunur. Bu hərfləri düzgün tələffüz etmək üçün üzərlərinə 

“təbii məd”-balaca  əlif (ı) və ya “vacibi məd”(~) işarəsi 

qoyurlar. 

Tələffüz zamanı  bu hərflərdən üç hərfdən ibarət 

olanlar vacibi məd ilə, iki hərfdən ibarət olanlar isə tənii 

məd ilə oxunur.     

  

   

ملا

   


ا

 

صمل

 

    رملا    صعيھك    هط      مسط    رلا

                                    



Qəlqələ hərflər

: Lüğətdə qəlqələ sözü ”titrəyişlə hərəkətə 

gətirmək” deməkdir. Qiraət zamanı isə bu sifətə sahib 

olan hərfləri öz məxrəclərindən sanki titrədərək 

səsləndırməkdir. Qəlqələ  hərfləri  “qutbicəd” sözünü 

əmələ gətirən(qutbicəd adlanan)   

ق  

 qaf   

 

ط

  ta,

 

ب

  

  bə, 

ج 

 

cim, 

د 

  dəl  hərflərindən  ibarətdir.Bu hərflərdən biri 

kəlmənin ortasında və ya sonunda sukunlu (sakın) olaraq 

yazılmış olarsa mütləq qəlqələ meydana gələr.                                                       

 Suallar:  Necə incə  hərf vardır? Neçə qalın hərf 

vardır? Neçə yazıda oxşar hərflər vardır?Neçə oxşar 

səslənən hərflər vardır?Ğünnəli hərflər hansılardır.Neçə 

qəlqələ  hərfi vardır?

 

Müqəttəə    hərfləri hansılıardır və 

neçə ədəddir?                                                       

                        

Ləhn-xətalar 

Ləhn-lüğətdə  xəta deməkdir.  İstilaha, yəni Quranın 

oxunuşu zamanı  təcvid qaydalarına  əməl etməyərək 

 12 

düzgün oxumamaqdır.Qiraət zamanı  ləhn-yəni xəta iki 

cürdür: cəli- acıq və bir də hafi-gizli edilən xətalar. 

Ləhn cəli -açıq edilən xətalar: hərflərin  əsl sifətlərini, 

məxrəclərini, həmçinin hərflərin hərəkələrini və köməkçi 

oxu işarələrini düzgün tələffüz etməməkdir. 

Ləhn hafi–gizli edilən xətalar: Ancaq Quran oxuya 

bilənlərin hiss edə biləcəyi, izhar, ixfa, idğam və sair kimi 

təcvid qaydalarına  düzgün riayət edilməməsidir.                                                   

                              Hərəkələr 

Hərfləri, yəni 28 samiti hərəkətə 

gətirmək, 

səsləndirmək üçün onların alt və ya üstlərinə qoyulan 

işarələrdən - saitlərdən  istifadə edilir. Bu qisa saitlərə 

hərəkələr deyilir və bunlar üç dənədir. Fəthə  “ə” saiti, 

yəni “məftun hərf”, kəsrə “i”saiti,yəni “məksur hərf” və 

zəmmə“u” saiti, yəni “məzmum-hərf” olmaqla üç dənədir.                                  

                                Fəthə 

Fəthə-incə “ə”saiti hərflərin üstündə yazılır,bu hərflərə 

“məftun” deyilir və  qısa bir cizgi (-) ilə işarə edilir.Fəthə 

“fəth” sözündən götürülmüşdür və “bir dəfə açmaq” 

mənasındadır. Məftun hərfi tələffüz etdiyimiz zaman  ağız 

bir dəfə açıldığı üçün “ə“hərfinin  əlaməti “bir dəfə 

açılmaq”dır.  

  İncə  hərflərin üzərində  “ə” saiti (fərhə) yazıldıqda, 

incə tələffüz olunur. Qalın hərflərin üzərində isə incə “ə” 

saiti yazılmasına baxmayaraq qalın hərfin  hökmünə tabe 

olaraq, həmin incə“ə” saiti, qalın “a” saiti ilə əvəz olunur. 

Yəni incə hərf  incə, qalın hərf isə qalın səslənir. Məsələn: 

İncə hərflərin tələffüzü:    

  َث

    sə, 

  

   َب  

bə,  

 َش   

şə,    

  َ◌

,



 

 

 َح

 

  

,



 

 

 َف

  

 

,



 

 

ذ

     َج

 

 

cə.

  

Qalın hərflərin tələffüzü: 

 َص

  sa, 

 َق

    qa,

 

 َض

 

 da  , 

  َغ

 

xa

 

 َخ

  

ğa   

 

                                                                                                 

                                      

Kəsrə  

                                                                             

Kəsrə-məksur  “i” saitini bildirir və hərflərin altında  düz 

cizgi  şəklində( - ) yazlılır və  məksur hərf adlanır. Kəsrə 

sözü “kəsr” kəlməsindən alınmışdır və “bir dəfə sınmaq” 

 13 

mənasını verir. Həqiqətən də “i “ hərfini tələffüz etdiyimiz 

zaman dodaqlar sınıq halət aldığına görə ”bir dəfə 

sınmaq” deməkdir.  İncə  hərflərin oxunuşu zamanı  “i” 

saiti  olduğu kimi, qalın hərflərin tələffüzü zamanı isə 

“ı”hərfinə bənzər səslə oxunur. Məsələn:  

 

İncə hərflərin tələffüsü:

 

hi

-

ه

 

 ,

zi

-

 

 ِذ 

 

,

si

-

 

 ِس



i

b

-

 

 ِب

  

 ,

i

l

-

 

 ِل

 

 

Qalın hərflərin tələffüzü:   

  



-

 ِض

  





-

 ِص

  

,



 -

 

ق

 

  ِ◌

 ,

ğı

 -

غ

 

 ,



 -

خ

 

 

                                                                                                                                   

                           Zəmmə 

Hərfin üzərində-kiçik “vav”hərfinə  bənzər yazılan 

işarə 

 ٌ◌

    zəmmə-məzmum adlanır və “u” saitini bildirir. 

Zəmmə (girdə bir-birinə qovuşmaq) deməkdir və “u” 

hərfini tələffüz etdiyimiz zaman dodaqlar qönçələndiyi 

üçün “bir dəfə qönçələnmək  “vav “ (u)  hərfinin 

əlamətidir.

             qu     ُ  

ق    ٌم  mu  

 ُف

 fu  

 

 ُه

   hu    ُي

  

                             



                      

                                  Sukun 

Hərfin hərəkətsiz halına, yəni samit hərfini danışdıran 

saitin olmamasına və  həmin saitin əvəzində  hərfin 

üzərində balaca   (

°

) bu işarənin olmasına sukun deyilir. 

Bu işarə  (

°

 ) hərfin hərəkəsinin olmamasını  və ya ərəb 

dilində sakın olunmuş, “yüngül tələffüz olunan” ”xəfif” 

mənasını verən ”musəkkən” sözünün əvvəlindəki “mim” 

hərfinin baş hissəsindən götürülmüşdür. 

Sukun hərfini bildirən  əlamət bu işarə (

°

) ilə göstərilir: 

Bu işarə yanyana gələn iki hərfin birincisinin ikinciyə 

bağlanaraq bərabər oxunmasını bildirər. 

Əslində bu işarə  (

°

 )hər hansı bir hərfin üstündə 

olduqda, həmin hərf, yəni elə  həmin samitin özü heca ilə  

oxunur. Hərəkəsiz hərf çətin tələffüz olduğu üçün 

özündən  əvvəl  gələn hərfin  saiti ilə oxunduqdan sonra 

üstündə sukun olan hərf, qapalı heca olur, yəni 

Azərbaycan dilində olduğu kimi üstündə sukun olan 

samitin özü heca ilə oxunur. Sukun (

°

 ) kəlmələrin 

əvvəlində, ortasında və axırında, hər bir hərfin üzərində 

yazıla bilər.  

 14 

Təcvid elmində  hərəkəsi olan hərflərə mütəhərriq, 

hərəkəsi olmayan hərflərə isə sakın deyilir. Hərəkəsi 

olmayan hər hansı bir hərfin üzərində sukun  işarəsi (

°

 )  

qoyularsa, həmin hərfə  də “sakın hərfi” deyilir.  

Deməli, üstündə bu (

°

) işarə olan hərfə  sakın, həmçinin 

üstündə heç bir hərəkəsi, saiti  olmayan hərfə  də sakın 

deyilir. 

 ْمُھَل    ْمُھﱠنِإ    ْوَلَو 

 

 ْمُھ

   

 

 ْمَأ

   

 ْمِھ    ٍء ْيَش             

 ْمُھَراَصْبَأ  ُفَط ْخَي ُق ْرَبْلا ُداَكَي وَشَم  ْ◌  ْمِھِراَصْبَأَو ْمِھِعْمَسِب ْمِھْيَلَع

                                                    

                            

1.Həmzənin hökmləri 

Həmzə  işarəsi kəlmənin  əvvəlində, içində  və axırında 

yazıla bilər. Həmzə yalnız yazı zamanı (həmzə işarəsi) ilə 

göstərilir, oxu zamanı isə  həmzə deyilərək  səslənmir və 

hərəkələrin,  saitlərin yanında yazılır. 

Yazıda dayaqsız, üzərində  və altında  sait, tənvin , 

sukun yazılmış  həmzə  işarələrinə  də rast gəlirik ki, 

bunlara da “dayaqsız həmzə” deyilir. Bu zaman həmzə 

sadəcə bir işarə kimi yazılır, özü yox, altında və  üstündə 

yazılmış  köməkçi oxu işarələri oxunur. 

                

 

 ا

 ْمُكَءاَدَھُش      َءاَمﱠسلاَو        

 

 َلَزْنَأَو       

 

 َجَر ْخَأَف

 

Həmzə aşağıdakı hallarda dayaqsız yazılır. 

 

1)Sözün sonunda tənvin dayağı kimi. 

 ٌءاَوَس

   

 

      

ًءاَنِب    ٍء ْيَش    ًءاَم

 

 2)Sözün sonunda uzun saitdən sonra.  

 ُءاَھَفﱡسلا      ِءاَمْسَأِب     ِءاَمﱠسلا  َنِم 

3)Sözün daxilində sukun dayaği kimi  

 َكِئَٰلوُأ     ِةَكِئ َلاَمْلِل    َنوُنِم ْؤُي 

4)Sözün daxilində sait dayağı kimi. 

Yüklə 0,55 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin