Bağışlayan və mərhəmətli Allahın adı ilə. Oldurən sən, dirildən sən, saxlayan sənsən, həkim


َكِئَٰلوُأ              ِةَكِئ َلاَمْلِل



Yüklə 0,55 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/7
tarix21.04.2017
ölçüsü0,55 Mb.
#15172
1   2   3   4   5   6   7

 

 َكِئَٰلوُأ              ِةَكِئ َلاَمْلِل           

Qeyd:  Əvvəllər mövcud olan ərəb qrafikasında 

“həmzə” nin xüsusi forması olmamışdır və bu əlamət  

 

ء

 

ərəb  əlifbasına hicri qəməri tarixi ilə ikinci əsrin 

axırlarında Xəlil ibni Əhməd Fərahidi tərəfindən daxil 

edilmişdir. Bu əlamət olmadıqda iki əlifin təkrarlanması  

 15 

baş verirdi. Bunun qarşısını almaq üçün “əlif”lərdən 

birini yazmırdılar.Həmzə  işarəsi təyin edildikdən sonra 

mövcud olan əlifdən sonra yazdılar. ”Kiçik əlif” (

`

 )işarəsi 

də elə o vaxtdan saitlərin yanına əlavə edildi. 

Bunu da qeyd edək ki, bütün saiti olan hərflərə də həmzə 

deyirlər. 

                              

                              “Əlif”in hökmləri 

Uzun “ə“saitini tanımaq üçün “Əlif” hərfinin 

hökmlərini bilməliyik.                                                               

1.Qurani-Kərimdə yalnız müqəttəə adlanan hərflərdə 

əgər “əlif” hərfi yazılmışsa, o zaman olduğu kimi “əlif” 

deyilərək tələffüz olunur. Qalan vaxtlarda isə heç vaxt 

“əlif “deyilərək tələffüz olunmur. 

2.Orfoqrafik işarəsi, yəni “Əlif” samitinin üstündə  və 

ya altında heç bir sait olmadıqda, bu zaman “Əlif” özü  

uzun “ə”saitini bildirir və ona “Əlif məd”deyilir. 

 “Əlif-məd” hər hansı saiti olan hərfdən sonra gəldikdə 

həmin hərfin saiti  iki dəfə artıq uzadılaraq oxunur. Qısa 

saitlərdən fərqli olaraq uzun saitlər  1-2 əlif daha  artıq 

uzadılaraq tələffüz olunur. Bu əlif özündən  əvvəl gələn 

hərfin saitinin qalın və incə olmasında asılı olaraq tələffüz 

olunur. Yəni, ”əlif məd” incə  hərflərdən sonra gəldikdə 

“ə” saiti ilə incə, qalın tələffüz olunan hərflərdən sonra 

gəldikdə isə qalın “a” saiti ilə uzadılaraq oxunur. 

3. “Əlif” həmçinin sözün içərisində  və ya sonunda 

həmzə, vəslə,  mədd, tənvin, fəthə, kəsrə, zəmmə işarələri 

üçün, həmçinin bütün köməkçi oxu işarələri üçün dayaq 

vəzifəsini də yerinə yetirir. 

Sözün  əvvəlində  gələn həmzə daim əliflə yazılır ki, 

buna da həmzə əlif deyilir.  

    اَتِكْلا  َ◌ ني

ِذﱠلاَو    يِنَب اَي    

 َو

 اَمَو َكْيَلِإ َلِزْنُأ اَمِب  َنيِذﱠلا   

 Qeyd

:  Hərəkəsi olan hərflərə mütəhərriq və ya “həmzə 

hərf” deyilir. Əslində  Ərəb dilində olan 28 samit hərfin 

altında və ya  üstündə sait varsa, yəni bütün hərəkəsi olan 

hərflərə  həmzə  hərflər deyilir. Hərflərin hərəkətsiz və 

 16 

sukunlu vəziy-yətinə sakın deyilir. Yəni samitlərin 

hərəkələri yoxsa həmin hərflərə sakın hərflər deyilir. 

                    Bəzi saitlərin tələffüzcə dəyişməsi       

                                 

 Diftonq           

Lin hərfləri “vav” 

و

   ilə “yə” 

ي 

  olmaqla iki dənədir. 

1. “yə” hərfinin üzərində sukun, özündən  əvvəl  gələn 

hərfin hərəkəsi isə fəthə  (ə) olduqda “Lin hərfi” olur, yəni  

(i) hərfi  “e” hərfinə çevrilir və bu hərflər yumşaq tələffüz 

olunur.   

 ٍء ْيَش

  

  

 

مِھْيَلَع

          

                         

  

    ْمُكْيَلَع

 

  

  

Yalnız  qalın hərflərin: qaf  

ق

   , sad 

ص

 , za 

ظ

 ,  ta  

ط

 ,  

dad   

ض

  kimi həflərlə bir hecaya düşərsə  “ə”saiti “e” 

saitinə çevrilmədən olduğu kimi tələffüz olunar. 

 

                           

 ِبْيَغْلاِب  

    

 َر

 َبْي   

       

       2. “Vav” hərfinin üzərində sukun olub, özündən əvvəl 

gələn hərfin hərəkəsi “ə” saiti olarsa “vav” hərfi də 

dəyişərək “yo”kimi tələffüz olunur.

 

         

  ِم ْوَي

 ِت ْوَمْلا

  

       

 

    

 ُنِم ْؤُن َ◌

    

      

 َنيِنِم ْؤُمِب

 

Adətən qiraət zamanı “Lin hərf”lərini bildirmək üçün 

bu hərflərin üzərinə  təbii məd (balaca əlif)  işarəsi 

qoyurlar.                   

           

ىي ْحي   ىسيع  ىس وُم



  ٰىَلَعَو

   

  ٰىَبَأ

            

 

                              

Təşdid-şəddə 

Təşdid işarəsi  hər hansı bir hərfin üzərində olarsa, 

həmin  hərf özündən  əvvəl gələn hərfin saiti ilə bir dəfə 

sukunlu, bir dəfə  də öz hərəkəsi (saiti) ilə oxunur. 

Beləliklə həmin hərf iki dəfə oxunur.  

Təşdidli hərflərin üzərində qoyulan bu işarə

 

ـس

“şəddə” 

kəlməsinin  əvvəlində olan “şim” hərfindən götürül-

müşdür. Təşdidli “nun” və “mim” hərflərinin  tələffüzü 

digər  təşdidli hərflərin tələffüzündən fərqlidir. Çünki bu 

iki hərf burun boşluğunda  ğünnəli  tələffüz oldüğündan, 

təşdid zamanı da “nun” və “mim” hərfləri  sanki bir az 

burunda tutularaq tələffüz olunur. 

 17 

اَّمِم

  

 َّنِإ    َنيِذﱠلاَو   ْمِھﱢبَر  ْمُھﱠنِإ    ﱢلُك   ُساﱠنلا اَھﱡيَأ يِذﱠلا نيِذﱠلا ِرﱢشَبَو



      

                                   

                           Tənvin 

Tənvinin lüğəti mənası nunlamaq, yəni kəlmənin 

sonunu sakın nun ilə oxumaqdır. Tənvin yalnız  

kəlmələrin sonunda yazılır və sözün sonuncu hərfinin 

üstündə  yazılmış  (=) iki fəthə,= iki kəsrə  və  iki (  

 ٌ◌  ) 



zəmmə   işarəsi ilə göstərilir.  

Tənvinlərlə  işarə edilən (ən, in, un) səs birləşmələri 

qeyri –müəyyənlik bildirir, yəni mətndə ilk dəfə adı 

çəkilən, haqqın-da hələ məlumat verilməyən deməkdir.  

1.Kəlmənin sonunda olan iki fəthə (= ) incə  hərfin 

üzərində olanda, (ən) deyə oxunur, qalın hərfin üzərində 

olanda isə (an) deyə oxunur. 

2.Kəlmənin sonunda  iki  kəsrə (=) incə  hərfin      

altında olanda (in) deyə oxunur, qalın hərfin altında 

olanda isə (ın) deyə oxunur. 

   3.Kəlmənin sonunda iki zəmm (  

 ٌ◌ ) hərfin üstündə 



olanda (un) deyə oxunur. 

 ًدُھ     اًعيِمَس    اًريِصَب    اًروُفاَك   اًريِبَك   اًريِذَن    ٍسْفَن   

  ٌغ َلا

َب   ٌدِحاَو ٌهَٰلِإ    ٌميِظَك    ٍم ْوَق     ٍتاَرَقَب   ٍت َلاُبْنُس   ٍر ْضُخ   

   

ٌعْبَس    ٌفا َجِع    ٌةَوْسِن   

 َلاَض

 ٍنيِبُم ٍل

   ٌليِم َج ٌرْبَصَف     

                                                                                        

                         Sakın “nun” 

Sakın”nun”hərəkəsi olmayan nun hərfinə deyilir. Bu 

da yəqin “nun” hərfinin burunda bir az tutularaq tələffüz 

olun-masından irəli gəlir ki, bu zaman “nun” hərfinin 

üzərində heç bir  işarə qoyulmur. Yəni qiraət zamanı 

kəlmədə heç bir hərəkəsi olmayan “nun” hərfinə rast 

gəldikdə onu sukunlu, (hərfin öz hökmünə uyğun olaraq) 

burunda bir az tutaraq ğünnəli  tələffüs etməliyik

  

  

    .

 

 َنوُقِفْنُي

  

 مُتْنُك

   

 ْنِم

 

 ْمُھ ْرِذْنُت ْمُھَت ْرَذْنَأ َ◌

  

 ْمُھَسُفْنَأ

   

 َلَزْنَأَو

                                 

Suallar:Neçə qlsa sait vardır və hansılardır?  Əlifin 

hansı hökmləri vardır?Həmzənin hansı hökmləri 

vardır?Sukun nə deməkdir?Hərflərə hansı halda sakın 

 18 

deyilir? Hansı halda hərflərə həmzə deyilir? Lin hərflərini  

bildirən   işarə? 

Neçə lin hərfi vardır? Təşdid nədir və bu halda hərflər 

necə oxunmalıdır?Tənvin nədir və  nəyi bildirir? Sakın 

“nun” necə oxunur?                            

                                   

Məd hərfləri         

Ağız boşluğundan  

ا

    əlif,   

و

  vav, 

 

ي

 hərfi mədlər-

yəni uzun saitlər  tələffüz olunur. Bu hərflər oxunuş 

zamanı  özün-dən əvvəlki hərfin oxunuşuna tabe olarlar. 

              1

. Uzun “ə”saiti -məd hərfi “Əlif”

 

Ərəb dilində üç qısa sait olduğu kimi (ə, i,  u,) üç dənə 

də uzun sait vardır.Əlifbanın özündən götürülmüş  

ا  و

 َ◌

  ى

  

hərflərinə, məd  və ya 

təbii‐məd  hərfləri

 deyilir. Məd sözü 

lüğətdə səsi uzatmaya deyilir, yəni məd hərflərinin tələffü-

zündə  səsin öz təbii miqdarından çox uzadılmasına 

deyilir. Daha aydın olsun deyə, Azərbaycan dilinin kiril 

qramatikasın da yazı zamanı  uzun saitlətləri bildirmək 

üçün istifadə olunan burğu(`)  işarəsini xatırladır. A`lım, 

A`rif, mö`təbər 

Məd hərfləri də üç dənədir:  

                      1.Uzun “ə” saiti-məd hərfi “Əlif” 

Əlif–sakın, yəni hərəkəsiz

“əlif” 

uzun

  “ə”

saitini 

bildirir. Hərəkəsiz “Əlif”in özündən  əvvəlki hərf fəthəli, 

yəni ”ə” saitli olarsa, həmin hərfin özü əgər incə olsa “ə” 

ilə incə, qalın olsa “a” ilə qalın  1-2 sait (əlif) uzadılaraq 

oxunur.  

Uzun saitlərə  hərfi  və ya təbii məd deyilir. Qısa saitlə 

müqayisədə uzun saitlərin tələffüzünə iki dəfə artıq vaxt 

sərf olunur.   Cəə, yəə, qaa, xaa,  həə, səə, kəə                                   

اَك

  

اَث

  

اَھ

  

 ا َخ

  

 

اَق

  

اَي

 

ا َج

                            

                                          

 

                 2. 

Uzun “u”saiti- məd hərfi “Vav”

 

Məd hərflərindən biri də uzun “u” saitini  bildirən 



 

و

 



  

hərfinin  işarəsidir. Bu “vav”  işarəsi sakın ( yəni 

hərəkəsiz) olduqda və özündən  əvvəl gələn hərfin saiti 

zəmmə olduqda, həmin hərf  1-2 sait(əlif) uzadılaraq 

oxunur. 

 19 

Uzun “vav” işarəsini bildirən 



 

و

 



    hərfi bəzən uzun 

əlif əvəzində də yazılır və bu zaman  onun üzərinə balaca 

əlif işarəsi qoyulur.  Huu, ruu, buu, su

.

u

mu

 

 

 

                           

      

وُس

  

  

وُت

 

وُب

  

وُر ِ◌

  

 

وُھ

 

  

وُھ

    

وُم

                                                     

              

3.Uzun “i”saiti- məd hərfi “Yə” 

1. Məd hərflərindən  “yə” hərfi  özü sakın, yəni 

hərəkəsiz olub, özündən əvvəlki  hərf  kəsrəli (i) olarsa, bu 

zaman həmin hərf  2-3 sait uzadılaraq  tələffüz olunar. 

Məd “yə” hərfindən əvvəl gələn hərf incə olsa, hərf  incə 

“i”saiti ilə, qalın hərf olsa,”ı” saitinə  bənzər səslə 

uzadılıaraq oxunur.  

Məd “i” saitinin işarələri ortada

  “  ـيـ  “

və  sərbəst 

şəkillərində yazılmış 

”  

ى

  “

  “Yə” hərfidir. Həmçinin “Yə” 



hərfi açıq hecada (hərfin saiti ilə oxunduqda) əliflə, qapalı 

hecada (hərfin özü, samit ilə oxunduqda) isə balaca əlif ilə 

işarə olunur.Nii, hii, qıilə, əlləzii, əlləziinə.

  

                                                              

                 

ىِذﱠلَا    َنيِذﱠلا

    

 َليِق

      

ىِھ

  

ىِن

                  

                                 

                             

Kiçik “əlif” 

”Əlif məmdudə”dən, yəni uzun əlifdən fərqli olaraq  

bala-ca  əlif“əlif məqsura”qisa və ya qısaldılmış  “əlif” 

adlanır. 

Qurani-Kərimdə  məhdud qrup sözlər vardır ki, balaca 

“əlif” işarəsi  saiti olan hərfin üstündə yazılır. Bu balaca 

“əlif” işarəsinə  təbii uzatma-təbii mədd işarəsi 

deyilir.Üzərində olan hərfin incəliyinə görə incə, 

qalınlığına görə qalın saitlə  1-2 sait uzadılaraq tələffüz 

olunur və uzun “ə” saiti olduğunu bildirir.  

Qurani-Kərimdə  bəzən  uzun“ə” saiti həmişə  “Əlif” 

işarəsi ilə deyil, əlifin hökmünü yerinə yetirə biləcək “yə”

 

ى   

və “vav”  

 

و

işarəsi ilə də əvəz olunur ki, yenə də qalın 

hərf qalın”a” saiti ilə, incə  hərf incə”ə” saiti ilə 1-2 əlif 

uzadılaraq tələffüz olunur. Bu zaman oxumanı daha rahat 

etmək üçün bu hərflərin üzərinə “təbii uzatma” (`) balaca 

əlif  işarəsi qoyulur.  

  

  ٰىَلَع

      

   ٰىَسوُم    ٰىَنْدَأ

  

  َكُت َلاَصَأ

                                               

                 

 20 

         

Ləfzicəlal-Allah sözünün  oxunuşu. 

Allah   sözü  iki cürə oxunur:  

1. Allah sözündən əvvəl gələn hərfin hərəkəsi  fərhə (ə ) 

və ya zəmmə (u ) saiti olduqda Allah 

 

 



 ّﷲ

 

ləfzinin “Ləm” 

ل

   



hərfi qalın “a “ saiti ilə oxunur.İnnəllahə, yuxalləqullahu, 

Allahu. 

    

 َﱠﷲ  ﱠنَا

    

  

      ٌ ّﷲ ُقُل ْخَي

 ٌّﷲ

                        

      

 

2.Allah sözü 

 

 



  ّﷲ

    ləfzindən  əvvəlki hərfin hərəkəsi 

kəsrə (i) olduqda isə Allah  

 ّﷲ

  ləfzinin Ləm  

ل

    hərfi (ə) 

saiti ilə incə oxunur.Bismilləhi, Billəhi, Lilləhi 

 ِ ّﷲ ِمْسِب

 

       

  

 ِ ّ اِب

 

     

   

 ِﱠ ِ

  

                        

 

Allah

 ّﷲ

 

 sözündən  əvvəl (vəsləli)tək “Əlif”yazılmışsa,o 

zaman“Allah”sözündəki“ləm” həfi  qalın “a” saiti ilə 

oxunur.  Məsələn:  Allahi   

 ِ ّﷲ

    

         

                   Ra hərfinin hökmləri 

Ra  hərfi  qalın, titrəyişli tələffüz olunan samitdir. Ra 

hərfi fəthəli 

 َر

 və zəmməli

 ُر


 olduqda qalın-təfxim, kəsrəli 

 ِر


 

olduqda  isə incə-tərqiq ilə  tələffüz olunur.Deməli,  Ra 

hərfi   qalın hərf olmağına baxmayaraq, bəzi hallarda 

qalın, bəzi  hallarda incə, bəzi hallarda isə həm qalın, həm 

də incə səslənir.   

Ra hərfinin  bu üç halı aşağıdakılardır: 

1-ci. Ra  hərfi beş yerdə qalın oxunur: 

1. Ra hərfinin hərəkəsi fəthə  (ə)  və ya zəmmə (u 

)olduqda, qalın oxunur.Rabbəhum, Ərrahmən, Ərruhi 

 

 



حوﱡرلَا           ُنَم ْحﱠرلَا

                

      مِھﱢبَر

                



 

2. Ra hərfi sakın,  (sukunlu )özündən  əvvəlki hərfin 

hərə-kəsi  fəthə  (ə) və ya zəmmə (u ) olduqda, qalın 

oxunur.Qaryəti         

 ًةَي ْرَق

 

  3.Ra  hərfi də  və Ra hərfindən    əvvəlki    hərf də sakın, 



daha  əvvəlki hərfin hərəkəsi   isə    fəthə    ya zəmmə   

olduqda, qalın oxunur.       Əlqadr, xusra

 

 َا

 ُخ           ْرْدَقل

     ْرْس

          

                   

  

 ِضْرَ ْلأا

 

 21 

4.Ra hərfi sakın (sukunlu) özündən  əvvəlki hərfin 

hərəkəsi də arizi, yəni keçici kəsrə (i) olarsa qalın oxunur. 

Rabbəhum. 

 ِنَمِل

 ْمُتْبَتْر ا ِنِا      ىَضتْرا

                             

 

5.Ra   hərfi sakın, özündən  əvvəlki  hərfin  hərəkəsi 

kəsrə  olarsa, lakin “Ra” dan sonra istila(qalın)  hərflər:

  

خ

xa,  

 

 

ص

sad,  

ض

  dad,

  

غ

  

 ğayn,

ط

     ta, 

ق

   qaf,

   


ظ

  

za 



hərflərindən  biri  gələrsə və  bu qalın  hərflərin  hərəkəsi  

   fəthə ( ə)  və ya zəmmə (u)  olarsa, bu zaman  “Ra” 

hərfi qalın səslənir.   

                                اًداَص ْرِم       ًةَق ْرِف 

2-ci. Ra hərfi 4 yerdə incə oxunur. 

a)    Ra      hərfinin hərəkəsi kəsrə (i) saiti olarsa incə 

oxunar.  

                      

  ْمِھِراَصْبَأ    ْمِھِروُنِب ُ ﱠﷲ  يِر ْجَت ٍتاﱠن َج 

b)Ra hərfi sakın,    əvvəlki hərfin hərəkəsi    kəsrə    (i  ) 

olarsa, incə oxunur.vəsbir,vəstəğfir. 

    ْرِبْصاَو

   

 ُه ْرِفغَتْساو

  

 

v) Ra hərfi sakin,  özündən əvvəl gələn  hərf də  sakin, 

ondan da əvvəl  gələn  hərfin  hərəkə    kəsrə  (i ) olarsa, 

incə oxunur.  bisabir 

 

                                            ْريِصَب  

q) Ra hərfi sakın olub, özündən əvvəl gələn hərf”Lin” 

hərflərindən “Yə” olarsa incə oxunur.    seyir

Yüklə 0,55 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin