Bağışlayan və mərhəmətli Allahın adı ilə. Oldurən sən, dirildən sən, saxlayan sənsən, həkim
َكِئَٰلوُأ ِةَكِئ َلاَمْلِل
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
َكِئَٰلوُأ ِةَكِئ َلاَمْلِل Qeyd: Əvvəllər mövcud olan ərəb qrafikasında “həmzə” nin xüsusi forması olmamışdır və bu əlamət ء ərəb əlifbasına hicri qəməri tarixi ilə ikinci əsrin axırlarında Xəlil ibni Əhməd Fərahidi tərəfindən daxil edilmişdir. Bu əlamət olmadıqda iki əlifin təkrarlanması 15 baş verirdi. Bunun qarşısını almaq üçün “əlif”lərdən birini yazmırdılar.Həmzə işarəsi təyin edildikdən sonra mövcud olan əlifdən sonra yazdılar. ”Kiçik əlif” ( ` )işarəsi də elə o vaxtdan saitlərin yanına əlavə edildi. Bunu da qeyd edək ki, bütün saiti olan hərflərə də həmzə deyirlər. “Əlif”in hökmləri Uzun “ə“saitini tanımaq üçün “Əlif” hərfinin hökmlərini bilməliyik. 1.Qurani-Kərimdə yalnız müqəttəə adlanan hərflərdə əgər “əlif” hərfi yazılmışsa, o zaman olduğu kimi “əlif” deyilərək tələffüz olunur. Qalan vaxtlarda isə heç vaxt “əlif “deyilərək tələffüz olunmur. 2.Orfoqrafik işarəsi, yəni “Əlif” samitinin üstündə və ya altında heç bir sait olmadıqda, bu zaman “Əlif” özü uzun “ə”saitini bildirir və ona “Əlif məd”deyilir. “Əlif-məd” hər hansı saiti olan hərfdən sonra gəldikdə həmin hərfin saiti iki dəfə artıq uzadılaraq oxunur. Qısa saitlərdən fərqli olaraq uzun saitlər 1-2 əlif daha artıq uzadılaraq tələffüz olunur. Bu əlif özündən əvvəl gələn hərfin saitinin qalın və incə olmasında asılı olaraq tələffüz olunur. Yəni, ”əlif məd” incə hərflərdən sonra gəldikdə “ə” saiti ilə incə, qalın tələffüz olunan hərflərdən sonra gəldikdə isə qalın “a” saiti ilə uzadılaraq oxunur. 3. “Əlif” həmçinin sözün içərisində və ya sonunda həmzə, vəslə, mədd, tənvin, fəthə, kəsrə, zəmmə işarələri üçün, həmçinin bütün köməkçi oxu işarələri üçün dayaq vəzifəsini də yerinə yetirir. Sözün əvvəlində gələn həmzə daim əliflə yazılır ki, buna da həmzə əlif deyilir. اَتِكْلا َ◌ ني ِذﱠلاَو يِنَب اَي َو اَمَو َكْيَلِإ َلِزْنُأ اَمِب َنيِذﱠلا Qeyd : Hərəkəsi olan hərflərə mütəhərriq və ya “həmzə hərf” deyilir. Əslində Ərəb dilində olan 28 samit hərfin altında və ya üstündə sait varsa, yəni bütün hərəkəsi olan hərflərə həmzə hərflər deyilir. Hərflərin hərəkətsiz və 16 sukunlu vəziy-yətinə sakın deyilir. Yəni samitlərin hərəkələri yoxsa həmin hərflərə sakın hərflər deyilir. Bəzi saitlərin tələffüzcə dəyişməsi Diftonq Lin hərfləri “vav” و ilə “yə” ي olmaqla iki dənədir. 1. “yə” hərfinin üzərində sukun, özündən əvvəl gələn hərfin hərəkəsi isə fəthə (ə) olduqda “Lin hərfi” olur, yəni (i) hərfi “e” hərfinə çevrilir və bu hərflər yumşaq tələffüz olunur. ٍء ْيَش مِھْيَلَع ْمُكْيَلَع Yalnız qalın hərflərin: qaf ق , sad ص , za ظ , ta ط , dad ض kimi həflərlə bir hecaya düşərsə “ə”saiti “e” saitinə çevrilmədən olduğu kimi tələffüz olunar. ِبْيَغْلاِب َر َبْي 2. “Vav” hərfinin üzərində sukun olub, özündən əvvəl gələn hərfin hərəkəsi “ə” saiti olarsa “vav” hərfi də dəyişərək “yo”kimi tələffüz olunur. ِم ْوَي ِت ْوَمْلا ُنِم ْؤُن َ◌ َنيِنِم ْؤُمِب Adətən qiraət zamanı “Lin hərf”lərini bildirmək üçün bu hərflərin üzərinə təbii məd (balaca əlif) işarəsi qoyurlar. ىي ْحي ىسيع ىس وُم ' ٰىَلَعَو ٰىَبَأ Təşdid-şəddə Təşdid işarəsi hər hansı bir hərfin üzərində olarsa, həmin hərf özündən əvvəl gələn hərfin saiti ilə bir dəfə sukunlu, bir dəfə də öz hərəkəsi (saiti) ilə oxunur. Beləliklə həmin hərf iki dəfə oxunur. Təşdidli hərflərin üzərində qoyulan bu işarə ـس “şəddə” kəlməsinin əvvəlində olan “şim” hərfindən götürül- müşdür. Təşdidli “nun” və “mim” hərflərinin tələffüzü digər təşdidli hərflərin tələffüzündən fərqlidir. Çünki bu iki hərf burun boşluğunda ğünnəli tələffüz oldüğündan, təşdid zamanı da “nun” və “mim” hərfləri sanki bir az burunda tutularaq tələffüz olunur. 17 اَّمِم
Tənvin Tənvinin lüğəti mənası nunlamaq, yəni kəlmənin sonunu sakın nun ilə oxumaqdır. Tənvin yalnız kəlmələrin sonunda yazılır və sözün sonuncu hərfinin üstündə yazılmış (=) iki fəthə,= iki kəsrə və iki ( ٌ◌ ) zəmmə işarəsi ilə göstərilir. Tənvinlərlə işarə edilən (ən, in, un) səs birləşmələri qeyri –müəyyənlik bildirir, yəni mətndə ilk dəfə adı çəkilən, haqqın-da hələ məlumat verilməyən deməkdir. 1.Kəlmənin sonunda olan iki fəthə (= ) incə hərfin üzərində olanda, (ən) deyə oxunur, qalın hərfin üzərində olanda isə (an) deyə oxunur. 2.Kəlmənin sonunda iki kəsrə (=) incə hərfin altında olanda (in) deyə oxunur, qalın hərfin altında olanda isə (ın) deyə oxunur. 3.Kəlmənin sonunda iki zəmm ( ٌ◌ ) hərfin üstündə olanda (un) deyə oxunur. ًدُھ اًعيِمَس اًريِصَب اًروُفاَك اًريِبَك اًريِذَن ٍسْفَن ٌغ َلا َب ٌدِحاَو ٌهَٰلِإ ٌميِظَك ٍم ْوَق ٍتاَرَقَب ٍت َلاُبْنُس ٍر ْضُخ ٌعْبَس ٌفا َجِع ٌةَوْسِن َلاَض ٍنيِبُم ٍل ٌليِم َج ٌرْبَصَف Sakın “nun” Sakın”nun”hərəkəsi olmayan nun hərfinə deyilir. Bu da yəqin “nun” hərfinin burunda bir az tutularaq tələffüz olun-masından irəli gəlir ki, bu zaman “nun” hərfinin üzərində heç bir işarə qoyulmur. Yəni qiraət zamanı kəlmədə heç bir hərəkəsi olmayan “nun” hərfinə rast gəldikdə onu sukunlu, (hərfin öz hökmünə uyğun olaraq) burunda bir az tutaraq ğünnəli tələffüs etməliyik . َنوُقِفْنُي مُتْنُك ْنِم ْمُھ ْرِذْنُت ْمُھَت ْرَذْنَأ َ◌ ْمُھَسُفْنَأ َلَزْنَأَو Suallar:Neçə qlsa sait vardır və hansılardır? Əlifin hansı hökmləri vardır?Həmzənin hansı hökmləri vardır?Sukun nə deməkdir?Hərflərə hansı halda sakın 18 deyilir? Hansı halda hərflərə həmzə deyilir? Lin hərflərini bildirən işarə? Neçə lin hərfi vardır? Təşdid nədir və bu halda hərflər necə oxunmalıdır?Tənvin nədir və nəyi bildirir? Sakın “nun” necə oxunur? Məd hərfləri Ağız boşluğundan ا əlif, و vav, ي yə hərfi mədlər- yəni uzun saitlər tələffüz olunur. Bu hərflər oxunuş zamanı özün-dən əvvəlki hərfin oxunuşuna tabe olarlar. 1 . Uzun “ə”saiti -məd hərfi “Əlif” Ərəb dilində üç qısa sait olduğu kimi (ə, i, u,) üç dənə də uzun sait vardır.Əlifbanın özündən götürülmüş ا و َ◌ ى hərflərinə, məd və ya təbii‐məd hərfləri deyilir. Məd sözü lüğətdə səsi uzatmaya deyilir, yəni məd hərflərinin tələffü- zündə səsin öz təbii miqdarından çox uzadılmasına deyilir. Daha aydın olsun deyə, Azərbaycan dilinin kiril qramatikasın da yazı zamanı uzun saitlətləri bildirmək üçün istifadə olunan burğu(`) işarəsini xatırladır. A`lım, A`rif, mö`təbər Məd hərfləri də üç dənədir: 1.Uzun “ə” saiti-məd hərfi “Əlif” Əlif–sakın, yəni hərəkəsiz “əlif” uzun “ə” saitini bildirir. Hərəkəsiz “Əlif”in özündən əvvəlki hərf fəthəli, yəni ”ə” saitli olarsa, həmin hərfin özü əgər incə olsa “ə” ilə incə, qalın olsa “a” ilə qalın 1-2 sait (əlif) uzadılaraq oxunur. Uzun saitlərə hərfi və ya təbii məd deyilir. Qısa saitlə müqayisədə uzun saitlərin tələffüzünə iki dəfə artıq vaxt sərf olunur. Cəə, yəə, qaa, xaa, həə, səə, kəə اَك اَث اَھ ا َخ اَق اَي ا َج 2. Uzun “u”saiti- məd hərfi “Vav” Məd hərflərindən biri də uzun “u” saitini bildirən “ و “ hərfinin işarəsidir. Bu “vav” işarəsi sakın ( yəni hərəkəsiz) olduqda və özündən əvvəl gələn hərfin saiti zəmmə olduqda, həmin hərf 1-2 sait(əlif) uzadılaraq oxunur. 19 Uzun “vav” işarəsini bildirən “ و “ hərfi bəzən uzun əlif əvəzində də yazılır və bu zaman onun üzərinə balaca əlif işarəsi qoyulur. Huu, ruu, buu, su . u mu وُس وُت وُب وُر ِ◌ وُھ وُھ وُم 3.Uzun “i”saiti- məd hərfi “Yə” 1. Məd hərflərindən “yə” hərfi özü sakın, yəni hərəkəsiz olub, özündən əvvəlki hərf kəsrəli (i) olarsa, bu zaman həmin hərf 2-3 sait uzadılaraq tələffüz olunar. Məd “yə” hərfindən əvvəl gələn hərf incə olsa, hərf incə “i”saiti ilə, qalın hərf olsa,”ı” saitinə bənzər səslə uzadılıaraq oxunur. Məd “i” saitinin işarələri ortada “ ـيـ “ və sərbəst şəkillərində yazılmış ” ى “ “Yə” hərfidir. Həmçinin “Yə” hərfi açıq hecada (hərfin saiti ilə oxunduqda) əliflə, qapalı hecada (hərfin özü, samit ilə oxunduqda) isə balaca əlif ilə işarə olunur.Nii, hii, qıilə, əlləzii, əlləziinə. ىِذﱠلَا َنيِذﱠلا َليِق ىِھ ىِن Kiçik “əlif” ”Əlif məmdudə”dən, yəni uzun əlifdən fərqli olaraq bala-ca əlif“əlif məqsura”qisa və ya qısaldılmış “əlif” adlanır. Qurani-Kərimdə məhdud qrup sözlər vardır ki, balaca “əlif” işarəsi saiti olan hərfin üstündə yazılır. Bu balaca “əlif” işarəsinə təbii uzatma-təbii mədd işarəsi deyilir.Üzərində olan hərfin incəliyinə görə incə, qalınlığına görə qalın saitlə 1-2 sait uzadılaraq tələffüz olunur və uzun “ə” saiti olduğunu bildirir. Qurani-Kərimdə bəzən uzun“ə” saiti həmişə “Əlif” işarəsi ilə deyil, əlifin hökmünü yerinə yetirə biləcək “yə” ى və “vav” و işarəsi ilə də əvəz olunur ki, yenə də qalın hərf qalın”a” saiti ilə, incə hərf incə”ə” saiti ilə 1-2 əlif uzadılaraq tələffüz olunur. Bu zaman oxumanı daha rahat etmək üçün bu hərflərin üzərinə “təbii uzatma” (`) balaca əlif işarəsi qoyulur. ٰىَلَع ٰىَسوُم ٰىَنْدَأ َكُت َلاَصَأ 20 Ləfzicəlal-Allah sözünün oxunuşu. Allah sözü iki cürə oxunur: 1. Allah sözündən əvvəl gələn hərfin hərəkəsi fərhə (ə ) və ya zəmmə (u ) saiti olduqda Allah
ّﷲ ləfzinin “Ləm” ل
hərfi qalın “a “ saiti ilə oxunur.İnnəllahə, yuxalləqullahu, Allahu. َﱠﷲ ﱠنَا ٌ ّﷲ ُقُل ْخَي ٌّﷲ 2.Allah sözü
ّﷲ ləfzindən əvvəlki hərfin hərəkəsi kəsrə (i) olduqda isə Allah ّﷲ ləfzinin Ləm ل hərfi (ə) saiti ilə incə oxunur.Bismilləhi, Billəhi, Lilləhi ِ ّﷲ ِمْسِب ِ ّ اِب ِﱠ ِ Allah ّﷲ sözündən əvvəl (vəsləli)tək “Əlif”yazılmışsa,o zaman“Allah”sözündəki“ləm” həfi qalın “a” saiti ilə oxunur. Məsələn: Allahi ِ ّﷲ Ra hərfinin hökmləri Ra hərfi qalın, titrəyişli tələffüz olunan samitdir. Ra hərfi fəthəli َر və zəmməli ُر
olduqda qalın-təfxim, kəsrəli ِر
olduqda isə incə-tərqiq ilə tələffüz olunur.Deməli, Ra hərfi qalın hərf olmağına baxmayaraq, bəzi hallarda qalın, bəzi hallarda incə, bəzi hallarda isə həm qalın, həm də incə səslənir. Ra hərfinin bu üç halı aşağıdakılardır: 1-ci. Ra hərfi beş yerdə qalın oxunur: 1. Ra hərfinin hərəkəsi fəthə (ə) və ya zəmmə (u )olduqda, qalın oxunur.Rabbəhum, Ərrahmən, Ərruhi
حوﱡرلَا ُنَم ْحﱠرلَا مِھﱢبَر
2. Ra hərfi sakın, (sukunlu )özündən əvvəlki hərfin hərə-kəsi fəthə (ə) və ya zəmmə (u ) olduqda, qalın oxunur.Qaryəti ًةَي ْرَق
daha əvvəlki hərfin hərəkəsi isə fəthə və ya zəmmə olduqda, qalın oxunur. Əlqadr, xusra َا ُخ ْرْدَقل ْرْس ِضْرَ ْلأا 21 4.Ra hərfi sakın (sukunlu) özündən əvvəlki hərfin hərəkəsi də arizi, yəni keçici kəsrə (i) olarsa qalın oxunur. Rabbəhum. ِنَمِل ْمُتْبَتْر ا ِنِا ىَضتْرا 5.Ra hərfi sakın, özündən əvvəlki hərfin hərəkəsi kəsrə olarsa, lakin “Ra” dan sonra istila(qalın) hərflər: خ xa, ص sad, ض dad, غ ğayn, ط ta, ق qaf,
ظ
hərflərindən biri gələrsə və bu qalın hərflərin hərəkəsi də fəthə ( ə) və ya zəmmə (u) olarsa, bu zaman “Ra” hərfi qalın səslənir. اًداَص ْرِم ًةَق ْرِف 2-ci. Ra hərfi 4 yerdə incə oxunur. a) Ra hərfinin hərəkəsi kəsrə (i) saiti olarsa incə oxunar. ْمِھِراَصْبَأ ْمِھِروُنِب ُ ﱠﷲ يِر ْجَت ٍتاﱠن َج b)Ra hərfi sakın, əvvəlki hərfin hərəkəsi kəsrə (i ) olarsa, incə oxunur.vəsbir,vəstəğfir. ْرِبْصاَو ُه ْرِفغَتْساو v) Ra hərfi sakin, özündən əvvəl gələn hərf də sakin, ondan da əvvəl gələn hərfin hərəkə də kəsrə (i ) olarsa, incə oxunur. bisabir ْريِصَب q) Ra hərfi sakın olub, özündən əvvəl gələn hərf”Lin” hərflərindən “Yə” olarsa incə oxunur. seyir Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|