Bağışlayan və mərhəmətli Allahın adı ilə. Oldurən sən, dirildən sən, saxlayan sənsən, həkim



Yüklə 0,55 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/7
tarix21.04.2017
ölçüsü0,55 Mb.
#15172
1   2   3   4   5   6   7

  

مُكُنِيِد ْمُكل

  

 

 ْمُھْظِع َو   ِنيِد َىِلَو

   

  

 ْمُھَل ْلُقَو

                 

                 

 

Suallar:”Nun” sakın və  tənvin “nun”un hökmləri 

hansılardır? İdqam nədir və növləri hansılardır? Ğünnəli 

idğam hərfləri hansılardır və onlar necə  tələffüz 

olunmalıdır?

 

Ğünnəsiz idğam hərfləri hansılardır?  

“Nun”sakın və tənvin “nun”hansı hərflərə çatdıqda  izhar 

tələffüz olunur?Hansı  hərflərə çatdıqda ixfa olur və necə 

tələffüz olunur.Hansı hərfə çatdıqda necə iqlab baş verir? 

“İdqam məəl  ğünnə”,

 

“İdğam bila ğünnə”

 

“İdğam 

misleyn”

 

nə deməkdir, nə vaxt və necə baş verir? “İdğam 

mütacaniseyn”necə və hansı hərflərlə də baş verir? 

“İdğam mutaqaribeyn”necə və hansı hərflərlə  baş verir?  

“Mim” sakının hökmləri hansılardır və hansı  halda izhar, 

ixfa iqlab ilə oxunur? 

                    

                  

 

ل ا 

  “Əlif-ləm”in  oxunuşu. 

Əlifbadakı 28 hərfdən 14 ədədi 

qəməri,

  14 ədədi isə 

şəmsiyyə

  hərfləridir. Qəməriyə  hərfləri kəlmənin 

əvvəlində  gələn 

ل  ا

  -dən sonra gələrsə 

ل  ا

 izhar (açıq)  

oxunur.Lakin 

ل  ا

  şəmsiyyə  hərflərində sonra gələrsə   

ل  ا

  

idğam olunur. 

Beləliklə  kəlmələrin  əvvəlində  gələn  və müəyyənlik 

bildirən 

ل  ا

 -in iki cəhəti vardır:

qəməriyyə  -izhar

 



  

şəmsiyyə‐idğam 

 

1- 

Qəməriyyə‐izhar:

 

ل  ا

 

  dən sonra qəməriyyə    hərfləri 

gələrsə, 

ل ا

 

  izhar-açıq  oxunur. Bildiyimiz kimi qəmər ay 

deməkdir və 

ل  ا

 -in arxasında gizləndiyi üçün  ay-qəməri 

hərflləri  adlanırlar.Qəməri hərfləri aşağıdakılardır:   

   

و ه ي ب   ا   م ك   ج ح خ  ع غ ف ق

        

 

  

                         

Əgər  

ل  ا

    -dən  əvvəl gələn hərfin saiti  

ل

      hərfinə ilə 

birləşərək oxunarsa, bu zaman   

ا

  oxunmaz,  

ل

   

 

    isə  

sukunla oxunar.

 

 َنوُحِلْفُمْلا ُمُھ , 

 ْلا َكِل َٰذ

ا  ُباَتِك

,    ُة

َرا َجِحْلاَو,   ﱠقَحْلا,  َباَتِكْلا  َ◌,  

 

 29 

2‐Şəmsiyyə‐idğam

: “Əlif ləm” 

ل  ا

   

      dən sonra şəmsi 

hərflərindən  biri gələrsə 

ل  ا

  idqam (bir-biri ilə 

birləşdirilır) edilir. Yəni 

ل ا

  

   oxunmur və 

ل ا

  

 -dən qabaq  

gələn hərfin saiti ilə  şəmsiyyə  hərfinin özü  birləşərək 

təşdidlə oxunur. Burada artıq  şəmsi-günəş  hərfləri  əlif-

ləmin arxasında gizlənməyib, günəş kimi doğaraq özləri 

 ا

ل

 –mi idğam edirlər. Bu səbəbdən də  şəmsiyyə  hərflrinə 

“Şəmsiyyə‐idğam” hərfləri deyilir.  

Şəmsiyyə-idğam 

hərfləri aşağıdakılardır:

 

س  ل  ت ن م  ط ذ ص

 

 



ر

   

 

ط

  

ن

      

د    

   

ث

   

ض

  

 ميِح َّرلا ِن َٰم ْحَّرلا ِ َّﷲ ِمْسِب,

 

 ِنيِّدلا ِم ْوَي

 

 ,  َنيِّلا



َّضلا  َلا َو 

Əgər şəmsiyyə hərflərindən əvvəl gələn 

 

 

ل ا

 -in

 ا

 “əlif”i 

ilə birləşərsə, onda  şəmsiyyə hərfləri  

 

ل

  ilə deyil, 

ا

  “əlif”  

ilə birləşərək təşdidlə oxunur.  

Daha  yaxşı yadda qalmaq üçün belə demək olar ki, 

“qəməri hərf”ləri “əlif-ləm”in arxasında gizlənir və bu 

zaman 

ل  ا

   

    açıq-aydın, qəməri hərf isə sukunla tələffüz 

olunur.Bəzən isə  

ل ا

 –in  

  

ل

 ilə sukunla oxunur. 

Şəmsiyyə  hərflər isə  “əlif-ləm” dən  əvvəl gələn hərfin 

saiti ilə birləşərək özü açıq-aydın təşdidlə  oxunur və bu 

zaman 

ل  ا

   

 oxunmur.Bəzən isə

ل  ا

   

 -in  

ا

  “əlifi” ilə 

birləşərək təşdidlə oxunur.  

Suallar:

 

 ا

ل

 

Sözlərin əvvəlində gələ

 

nə vaxt aşkar oxunur?

                       

 

ل

 

 ا

 

nə vaxt aşkar oxunmur? Qəməri  hərflər hansılardır?  

Şəmsiyyə hərfləri hansılardır?                           

 

                         

             Məd və onun növləri haqqında 

Mədlər təbii, muttəsil, münfəsil, lazım, ariz,  lin 

olmaqla altı hissəyə bölünür.                                    

                               1.Mədd təbii  

Bildiyimiz kimi  üç dənə  

ا  و

 َ◌

  ى

  məd hərfi vardır.Bir 

kəlmədə yalnız hərfi məddən hər hansı biri olarsa, təbii 

olaraq uzatmaya “

Təbii    mədd” 

deyilir və

 

    bir-iki  əlif  

arası miqdarında  uzadılır.                                             

          

 اَن

    

 َلاَق

  

  

 ُون

  

اھ

     يِف   وُي  اَدُھ  اَھْنِم   يِنَب اَي 

 30 

“Təbii  mədd”

  hərflərindən  sonra gəlib, uzatması vacıb 

olan hərfi daha çox uzadaraq oxutana 

“səbəb‐məd”

 

deyilir. 

“Səbəb    məd”

 in  bu iki növünün “təbii məd” 

hərfləri olan 

ا    و

 َ◌

  ى

      ilə birləşməsi nəticəsində  “

vacibi 

məd”

 ortaya çıxır.  

“Səbəb    məd”

  in    həmzə  və sukun 

olmaqla iki növü vardır. Həmçinin

  “Səbəb    məd”in

 biri  

olan həmzə  vasitəsilə  əmələ  gələn məd  də iki 

növdür:“Məd  muttəsil” və “məd münfəsil.”                                                            

                                

2.Mədd müttəsil 

“Səbəb    məd”in

 biri  olan həmzə  vasitəsilə əmələ gələn 



Mədd  müttəsil”

  bitişik uzatmaq deməkdir. Yəni hərfi 

məddən sonra səbəb məd olan  həmzə eyni kəlmədə  yan-

yana gələrsə “mədd muttəsil” olur. 

                         

  

 َء ُوس    َءىيِج       َءآج

   

ءآش

         

Məddi muttəsili tənii məddən artıq, 3-5 əlif qədər 

uzatmaq lazımdır. Qeyd: Məddi müttəsilin  həmzəsi, 

həmzə  işarəsi ilə 

ء

    yazılır və  hərfi məd ilə  həmzə bir 

kəlmədə olur.

 

                          3.

Məddi münfəsil

 

“Səbəb    məd”in

 biri  olan həmzə  vasitəsilə əmələ gələn 



Məddi    münfəsil

”bir-birindən aralı, ayrı-ayrı uzatmaq  

deməkdir. Yəni,  hərfi  məd ilə  səbəb məd  olan  həmzənin  

ayrı-ayrı    kəlmədə    olması    deməkdir. Bir  kəlmənin  

sonunda  hərfi  məd, onun ardından  gələn  kəlmənin  

əvvəlində    də    səbəb  məddən  həmzə    gələrsə    məddi-

münfəsil olur. Məddi  munfəsili də 3-5 əlif qədər uzatmaq 

lazımdır.

         

 

 

            

 ُفا َجَا ىّنِا اَھﱡيَا آَي

 

  

ا ُوب ُوت

 ِ ﱠﷲ ىَلِا

  

    َكيَرْدَا آَمَو

 

Qeyd: Məddi munfəsilin həmzəsi uzun 

ا

  “əlif”,yəni 

“həmzə  əlif”  şəklində    yazılır və  hərfi mədlə ayrı-ayrı 

kəlmələrdə olur. 

 

Rum surəsinin 10-cu ayəsində olan 

ىآَوﱡسَا

 

olan həmzə kimi. 

Eyni  şəkildə  məddi munfəsilin həmzəsi  də  bəzən 

ء  ا

 

həmzə-əlif  şəklində yazılır.    

اَذِاَءآوُلاَق

         

 

 َلْيَواَي

دِلَاَء ىَت

 ُ◌


 

                                  

 31 

 

Hərfi  məddi  muqəddər

, yəni gizli olması: Bəzən  hərfi  

məd muqəddər olur.Yəni  hərfi  məddən “vav” ilə “yə” 

bəzən yazılışda olmasada oxunuş da ortaya çıxır ki, buna 

da gizli  hərfi  məd deyilir. 

                       

 

 َّلاِا   هِمْلع   ْنِم   َهَدَل ْخَا  ُهَلَام  َّنَا

                                   

Burada, birinci kəlmədə

  

ـھ



  

 hərfindən sonra

 

 



,

)

u

-

uzu

 (

"

u

"

u

zun

         

  و

ikinci kəlmədə  eyni “hə” hərfindən sonra 

uzun “yə



 

ى

 

gizlidir. Yəni oxunuşda vardır yazılışda isə 



yoxdur. 

                              4. 

Məddi lazım

 

“Səbəb    məd”

in  ikincisi olan sukun vasitəsi ilə  əmələ 

gələn məddə “lazım məd” deyilir.                        .                                   

Əgər vəqf gərəksə, vəsil halında uzadılması lazım olan 

məd deməkdir. Bir kəlmədə  hərfi məddən sonra “səbəb–

məd”  olan sukun gələrsə mədd lazım olar. Məd lazımı 3-5 

əlif miq-darı uzatmaq lazımdır. Məd lazım dörd cürədir:

 

kəlmeyi    musəqqalə,

 

kəlmeyi  muhəffəfə,

 

hərfi  musəqqal, 

hərfi muhəffəfə. 

                                                                                           

 

1)Məd–lazım  

kəlmeyi    musəqqalə  (ağır)

: Səbəbi  məd  

olan  sukun lazım təşdidli olarsa, kəlmeyi-musaqqalə olur. 

Məsələn:  

 َنيّلآّضلاَلأ َو

      Bu  kəlmədəki 

ل

  -in təşdidi 



(şəddəsi),

 

ةّقآحل َ◌

  kəlmədəki 

ق

–ın  şəddəsi  və

   َنيل

ّرآضِب

  

kəlməsindəki

    ر

 –nın  şəddəsi    kəlmənin”  kəlməyi  

musəqqalə” olmasına səbəb olur.                                          

2)Məd-lazım“

kəlmeyi  muhəffəfə”  (yüngül)

: Sukun 

lazımın üzərində sukun işarəsi olarsa “kəlmə muhəffəfə”  

olur. 

Məsələn: 

نَلاآ

 

 ِ◌

 

kəlməsindəki   

ل

  -in  sukunlu olması 



kimi.

 

   3)Məd-lazım “

hərfi musəqqalə” (ağır)

:  

   Təşdidli kəlmə və hərflərin oxunuşları ağır olduğundan  

musəqqələ,

 sukunlu kəlmə  və  hərflərin oxunuşları isə 

nisbətən rahat olduğu üçün bunlara 

muhəffəfə

  hərflər 

deyilmişdir. 

 32 

4) Məd lazım “

hərfi  muhəffəfə” 

xəfif-yüngül  hərflər 

deməkdir.

 

Qurani-Kərim də  bəzi surələrin  əvvəlində    gələn 

müqəttəə hərfləri adlanan hərflərdə olur.                                          

                   

                           6. Məddi ariz 

Dayanmaq məddi olub, kəlmələrin arasında 

dayandıqda, yəni kəlmələri vəqf etdikdə meydana gələn 

məd geməkdir. 

Bir kəlmədə  təbii məd hərfindən sonra səbəbi-məddən 

sukun ariz gələrsə, məd ariz olur. Quran oxunan zaman 

kəlmələrin və ayələrin sonunda vəqf (dayandıqda) 

oxunmayan hərəkələrin yerinə  gələn sukuna “arizə 

sukun” deyilir. Sukun ariz kəlməni vəqf etdikdə var olan, 

keçildiyində isə yox olan sukundur. 

 ِنيﱢدلا ِمْوَي   َنوُمَلْعي

 

 

,

 

اَصْبلاَا  ٌميِحَر   ُنيِعَتْسَن

 

 َ◌ِر

  

 

 َنوُدِلا َخ

  

                                              

                             

                              4.

Məddi - lin

  

Məddi –lin, ağır olmayan və rahat uzadıla bilən yumşaq 

məd deməkdir.Bir kəlmədə hərfi “Lin”-dən  sonra sukun 

lazım və ya sukun ariz gələrsə məddi-lin olur. 

Bildiyimiz kimi hərfi Lin hərfləri  

و

  “vav” ilə     

ى

 “yə” 

sakın, yəni sukunlu olub  özlərindən  əvvəlki hərfin 

hərəkəsi  fəthə  olarsa, onda  bu “Lin”  hərflərindən  

sonra  sukun-lazın, ya sukun-arız  gələrsə məddi-Lin olur. 

   

  َمْوَيْلَا          

 َلاَو

 َنيﱢلآﱠضا

   


 

       َبْيَغْلا

  

            

Qeyd:Quranın oxunuşunu gözəlləşdirmək üçün “tənii 

məd”dən və “səbəb məddən”  əlavə  hərflərin üzərində              

“vacibi məd” adlanan  bu (

~

)  işarədən də istifadə olunur. 

Bu məd hərflərinin daha artıq 5-7 əlif miqdarı uzadılaraq 

oxunma-sına  səbəb olur.   

اَنُؤاَبآ

      

اَھﱡيَا آَي

  

 

Suallar:Təbii məd nədir,hansılardır və neçə əlif uzadılır? 

Səbəb məd nədir və neçə  əlif uzadılır? Vacıbı  məd nədir 

və neçə  əlif uzadılır? Təbii məd ilə  səbəb məd arasında 

fərq? Səbəb məddin növləri hansılardır?  Məddi müttəsil 

 33 

ilə  məddi münfəsil səbəb məddin hansı növü vasitəsi ilə 

baş verir və nə deməkdir? Lazım məd və məd arizə səbəb 

məddin hansı növü vasitəsi ilə baş verir?”Məd lazım” 

nədir və növləri hansılardır.Məd ariz nədir və  nə vaxt 

meydana gəlir? Məddi–lin nə vaxt baş verir və hansı 

hərflərdir?                                                                                                  

                

                            

Vəslin hökmləri                                                       

Vəsl–davam  etmək, 

lüğətdə birləşdirmək deməkdir. 

Quran oxunan zaman bir kəlməni özündən sonra gələn 

kəlməyə, səsi və  nəfəsi kəsmədən birləşdirərək oxumaq 

deməkdir. Vəsl, vəqfin ziddidir.

       

                                                                         

                       Vəsliyyə həmzəsi                                                              

Ərəb dilində ilk hərfi sakın  və  təşdid olan kəlmələrin 

tələffüzü çətin  və ya qeyri-mümkün olduğundan, bu 

kəlmələrin tələffüzünü asanlaşdırmaq üçün“vəsl həmzəsi” 

adlanan “birləşdirici həmzə” dən istifadə olunur. Bu 

“birləşdirici vəsl həmzəsini” bildirən işarə  əlifin üzərində 

qoyulmuş, sözün əvvəlində gələn balaca “sad” 

ـص

 

 hərfinin 

işarəsidir:  İki kəlmənin arasında ”vəsl həmzəsi” işarəsi 

olarsa bu işarə özü tələffüz olunmaz,lakin bu iki kəlməni 

bir-birinə  birləşdirərək kəlmələr arasında  əlaqə yaradar.

 

 َنيِذَّلا 

َّنِإ 

اوُعَك ْراَو 

 

وُرُكْذا 

و ُ◌                                  

Vəsil –(davam etmək) zamanı  həmzəli-əlif  kəlmənin 

başında yazılan, özü ilə başlanınca oxunan, lakin özündən 

əvvəl  məd  hərflərindən biri gələrək özündən sonrakı 

hərflə birləşərsə, artıq özü  oxunmayan həmzəyə  (əlifə)  

deyilir.  Bu misaldakı kimi: 

 

 

 ُمْوَيْلَا  əl`youmə

  kəlməsi “əlif” 

ilə başlandıqda,”əlif”in özü ilə oxunur, yox əgər bu sözün 

əvvəlinə   

و  “vav”

  hərfi  əlavə edilsə, artıq söz “

vav” 

ilə 

oxunur. Bu misaldakı kimi:

 

yovmə

  `

vəl

 

م ْوَيْلاَو

 

                                    

Burada “vəsl həmzəsi”nin dayağı-əlif özü oxunmayaraq, 

“təbii məd” olan“vav”hərfinin daha artıq uzadılaraq 

oxunmasına səbəb olur. “Vəsl həmzə”si sözünün mənası 

daha aydın olsun deyə,belə açıqlayaq:  əgər kəlmələrin 

arasında dayanmadan oxunuşu davam etməliyiksə, bu 

 34 

zaman kəlmənin əvvəlində gələn əlifin özü ilə deyil, ondan 

əvvəl gələn məd hərfləri ilə oxumalıyıq, bu zaman ortada 

qalan  əlifə “vəsl həmzə”si deyilir. Yəni bu zaman əlif-

həmzə məd rolunu, həmçinin də vəslə üçün  dayaq rolunu 

oynayaraq, özündən  əvvəl gələn məd hərfini daha  artıq  

2-3- əlif uzadılmasına səbəb olur.Buna görə də belə məddə 

“səbəb məd” deyilir. Həmçinin bu “əlifə” oxunmayan 

həmzə deyilir və bu kəlmə-ləri bildirən əlamət, onların  

  

)

ləm   

,

əlif

 (

ا 

ل

 


Yüklə 0,55 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin