Bağışlayan və mərhəmətli Allahın adı ilə. Oldurən sən, dirildən sən, saxlayan sənsən, həkim
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
مُكُنِيِد ْمُكل ْمُھْظِع َو ِنيِد َىِلَو ْمُھَل ْلُقَو Suallar:”Nun” sakın və tənvin “nun”un hökmləri hansılardır? İdqam nədir və növləri hansılardır? Ğünnəli idğam hərfləri hansılardır və onlar necə tələffüz olunmalıdır? Ğünnəsiz idğam hərfləri hansılardır? “Nun”sakın və tənvin “nun”hansı hərflərə çatdıqda izhar tələffüz olunur?Hansı hərflərə çatdıqda ixfa olur və necə tələffüz olunur.Hansı hərfə çatdıqda necə iqlab baş verir? “İdqam məəl ğünnə”, “İdğam bila ğünnə” “İdğam misleyn” nə deməkdir, nə vaxt və necə baş verir? “İdğam mütacaniseyn”necə və hansı hərflərlə də baş verir? “İdğam mutaqaribeyn”necə və hansı hərflərlə baş verir? “Mim” sakının hökmləri hansılardır və hansı halda izhar, ixfa iqlab ilə oxunur? ل ا “Əlif-ləm”in oxunuşu. Əlifbadakı 28 hərfdən 14 ədədi qəməri, 14 ədədi isə şəmsiyyə hərfləridir. Qəməriyə hərfləri kəlmənin əvvəlində gələn ل ا -dən sonra gələrsə ل ا izhar (açıq) oxunur.Lakin ل ا şəmsiyyə hərflərində sonra gələrsə ل ا idğam olunur. Beləliklə kəlmələrin əvvəlində gələn və müəyyənlik bildirən ل ا -in iki cəhəti vardır: qəməriyyə -izhar və şəmsiyyə‐idğam 1- Qəməriyyə‐izhar: ل ا dən sonra qəməriyyə hərfləri gələrsə, ل ا izhar-açıq oxunur. Bildiyimiz kimi qəmər ay deməkdir və ل ا -in arxasında gizləndiyi üçün ay-qəməri hərflləri adlanırlar.Qəməri hərfləri aşağıdakılardır: و ه ي ب ا م ك ج ح خ ع غ ف ق Əgər ل ا -dən əvvəl gələn hərfin saiti ل hərfinə ilə birləşərək oxunarsa, bu zaman ا oxunmaz, ل isə sukunla oxunar. َنوُحِلْفُمْلا ُمُھ , ْلا َكِل َٰذ ا ُباَتِك , ُة َرا َجِحْلاَو, ﱠقَحْلا, َباَتِكْلا َ◌, 29 2‐Şəmsiyyə‐idğam : “Əlif ləm” ل ا dən sonra şəmsi hərflərindən biri gələrsə ل ا idqam (bir-biri ilə birləşdirilır) edilir. Yəni ل ا oxunmur və ل ا -dən qabaq gələn hərfin saiti ilə şəmsiyyə hərfinin özü birləşərək təşdidlə oxunur. Burada artıq şəmsi-günəş hərfləri əlif- ləmin arxasında gizlənməyib, günəş kimi doğaraq özləri ا ل –mi idğam edirlər. Bu səbəbdən də şəmsiyyə hərflrinə “Şəmsiyyə‐idğam” hərfləri deyilir. Şəmsiyyə-idğam hərfləri aşağıdakılardır: س ل ت ن م ط ذ ص
ر ط ن د ث ض ميِح َّرلا ِن َٰم ْحَّرلا ِ َّﷲ ِمْسِب, ِنيِّدلا ِم ْوَي
َّضلا َلا َو Əgər şəmsiyyə hərflərindən əvvəl gələn ل ا -in ا “əlif”i ilə birləşərsə, onda şəmsiyyə hərfləri ل ilə deyil, ا “əlif” ilə birləşərək təşdidlə oxunur. Daha yaxşı yadda qalmaq üçün belə demək olar ki, “qəməri hərf”ləri “əlif-ləm”in arxasında gizlənir və bu zaman ل ا açıq-aydın, qəməri hərf isə sukunla tələffüz olunur.Bəzən isə ل ا –in ل ilə sukunla oxunur. Şəmsiyyə hərflər isə “əlif-ləm” dən əvvəl gələn hərfin saiti ilə birləşərək özü açıq-aydın təşdidlə oxunur və bu zaman ل ا oxunmur.Bəzən isə ل ا -in ا “əlifi” ilə birləşərək təşdidlə oxunur. Suallar: ا ل Sözlərin əvvəlində gələ nə vaxt aşkar oxunur? ل ا nə vaxt aşkar oxunmur? Qəməri hərflər hansılardır? Şəmsiyyə hərfləri hansılardır? Məd və onun növləri haqqında Mədlər təbii, muttəsil, münfəsil, lazım, ariz, lin olmaqla altı hissəyə bölünür. 1.Mədd təbii Bildiyimiz kimi üç dənə ا و َ◌ ى məd hərfi vardır.Bir kəlmədə yalnız hərfi məddən hər hansı biri olarsa, təbii olaraq uzatmaya “ Təbii mədd” deyilir və bir-iki əlif arası miqdarında uzadılır. اَن َلاَق ُون اھ يِف وُي اَدُھ اَھْنِم يِنَب اَي 30 “Təbii mədd” hərflərindən sonra gəlib, uzatması vacıb olan hərfi daha çox uzadaraq oxutana “səbəb‐məd” deyilir. “Səbəb məd” in bu iki növünün “təbii məd” hərfləri olan ا و َ◌ ى ilə birləşməsi nəticəsində “ vacibi məd” ortaya çıxır. “Səbəb məd” in həmzə və sukun olmaqla iki növü vardır. Həmçinin “Səbəb məd”in biri olan həmzə vasitəsilə əmələ gələn məd də iki növdür:“Məd muttəsil” və “məd münfəsil.” 2.Mədd müttəsil “Səbəb məd”in biri olan həmzə vasitəsilə əmələ gələn “ Mədd müttəsil” bitişik uzatmaq deməkdir. Yəni hərfi məddən sonra səbəb məd olan həmzə eyni kəlmədə yan- yana gələrsə “mədd muttəsil” olur. َء ُوس َءىيِج َءآج ءآش Məddi muttəsili tənii məddən artıq, 3-5 əlif qədər uzatmaq lazımdır. Qeyd: Məddi müttəsilin həmzəsi, həmzə işarəsi ilə ء yazılır və hərfi məd ilə həmzə bir kəlmədə olur. 3. Məddi münfəsil “Səbəb məd”in biri olan həmzə vasitəsilə əmələ gələn “ Məddi münfəsil ”bir-birindən aralı, ayrı-ayrı uzatmaq deməkdir. Yəni, hərfi məd ilə səbəb məd olan həmzənin ayrı-ayrı kəlmədə olması deməkdir. Bir kəlmənin sonunda hərfi məd, onun ardından gələn kəlmənin əvvəlində də səbəb məddən həmzə gələrsə məddi- münfəsil olur. Məddi munfəsili də 3-5 əlif qədər uzatmaq lazımdır. ُفا َجَا ىّنِا اَھﱡيَا آَي ا ُوب ُوت ِ ﱠﷲ ىَلِا َكيَرْدَا آَمَو Qeyd: Məddi munfəsilin həmzəsi uzun ا “əlif”,yəni “həmzə əlif” şəklində yazılır və hərfi mədlə ayrı-ayrı kəlmələrdə olur. Rum surəsinin 10-cu ayəsində olan ىآَوﱡسَا olan həmzə kimi. Eyni şəkildə məddi munfəsilin həmzəsi də bəzən ء ا həmzə-əlif şəklində yazılır. اَذِاَءآوُلاَق َلْيَواَي دِلَاَء ىَت ُ◌
31 Hərfi məddi muqəddər , yəni gizli olması: Bəzən hərfi məd muqəddər olur.Yəni hərfi məddən “vav” ilə “yə” bəzən yazılışda olmasada oxunuş da ortaya çıxır ki, buna da gizli hərfi məd deyilir. َّلاِا هِمْلع ْنِم َهَدَل ْخَا ُهَلَام َّنَا Burada, birinci kəlmədə
hərfindən sonra
, ) u - uzu ( " u " u zun و ikinci kəlmədə eyni “hə” hərfindən sonra uzun “yə ” ى
yoxdur. 4. Məddi lazım “Səbəb məd” in ikincisi olan sukun vasitəsi ilə əmələ gələn məddə “lazım məd” deyilir. . Əgər vəqf gərəksə, vəsil halında uzadılması lazım olan məd deməkdir. Bir kəlmədə hərfi məddən sonra “səbəb– məd” olan sukun gələrsə mədd lazım olar. Məd lazımı 3-5 əlif miq-darı uzatmaq lazımdır. Məd lazım dörd cürədir: kəlmeyi musəqqalə, kəlmeyi muhəffəfə, hərfi musəqqal, hərfi muhəffəfə. 1)Məd–lazım kəlmeyi musəqqalə (ağır) : Səbəbi məd olan sukun lazım təşdidli olarsa, kəlmeyi-musaqqalə olur. Məsələn: َنيّلآّضلاَلأ َو Bu kəlmədəki ل -in təşdidi (şəddəsi), ةّقآحل َ◌ kəlmədəki ق –ın şəddəsi və َنيل ّرآضِب kəlməsindəki ر –nın şəddəsi kəlmənin” kəlməyi musəqqalə” olmasına səbəb olur. 2)Məd-lazım“ kəlmeyi muhəffəfə” (yüngül) : Sukun lazımın üzərində sukun işarəsi olarsa “kəlmə muhəffəfə” olur. Məsələn: نَلاآ ِ◌ kəlməsindəki ل -in sukunlu olması kimi. 3)Məd-lazım “ hərfi musəqqalə” (ağır) : Təşdidli kəlmə və hərflərin oxunuşları ağır olduğundan musəqqələ, sukunlu kəlmə və hərflərin oxunuşları isə nisbətən rahat olduğu üçün bunlara muhəffəfə hərflər deyilmişdir. 32 4) Məd lazım “ hərfi muhəffəfə” xəfif-yüngül hərflər deməkdir. Qurani-Kərim də bəzi surələrin əvvəlində gələn müqəttəə hərfləri adlanan hərflərdə olur. 6. Məddi ariz Dayanmaq məddi olub, kəlmələrin arasında dayandıqda, yəni kəlmələri vəqf etdikdə meydana gələn məd geməkdir. Bir kəlmədə təbii məd hərfindən sonra səbəbi-məddən sukun ariz gələrsə, məd ariz olur. Quran oxunan zaman kəlmələrin və ayələrin sonunda vəqf (dayandıqda) oxunmayan hərəkələrin yerinə gələn sukuna “arizə sukun” deyilir. Sukun ariz kəlməni vəqf etdikdə var olan, keçildiyində isə yox olan sukundur. ِنيﱢدلا ِمْوَي َنوُمَلْعي
َبْيَغْلا Qeyd:Quranın oxunuşunu gözəlləşdirmək üçün “tənii məd”dən və “səbəb məddən” əlavə hərflərin üzərində “vacibi məd” adlanan bu ( ~ ) işarədən də istifadə olunur. Bu məd hərflərinin daha artıq 5-7 əlif miqdarı uzadılaraq oxunma-sına səbəb olur. اَنُؤاَبآ اَھﱡيَا آَي Suallar:Təbii məd nədir,hansılardır və neçə əlif uzadılır? Səbəb məd nədir və neçə əlif uzadılır? Vacıbı məd nədir və neçə əlif uzadılır? Təbii məd ilə səbəb məd arasında fərq? Səbəb məddin növləri hansılardır? Məddi müttəsil 33 ilə məddi münfəsil səbəb məddin hansı növü vasitəsi ilə baş verir və nə deməkdir? Lazım məd və məd arizə səbəb məddin hansı növü vasitəsi ilə baş verir?”Məd lazım” nədir və növləri hansılardır.Məd ariz nədir və nə vaxt meydana gəlir? Məddi–lin nə vaxt baş verir və hansı hərflərdir? Vəslin hökmləri Vəsl–davam etmək, lüğətdə birləşdirmək deməkdir. Quran oxunan zaman bir kəlməni özündən sonra gələn kəlməyə, səsi və nəfəsi kəsmədən birləşdirərək oxumaq deməkdir. Vəsl, vəqfin ziddidir. Vəsliyyə həmzəsi Ərəb dilində ilk hərfi sakın və təşdid olan kəlmələrin tələffüzü çətin və ya qeyri-mümkün olduğundan, bu kəlmələrin tələffüzünü asanlaşdırmaq üçün“vəsl həmzəsi” adlanan “birləşdirici həmzə” dən istifadə olunur. Bu “birləşdirici vəsl həmzəsini” bildirən işarə əlifin üzərində qoyulmuş, sözün əvvəlində gələn balaca “sad” ـص hərfinin işarəsidir: İki kəlmənin arasında ”vəsl həmzəsi” işarəsi olarsa bu işarə özü tələffüz olunmaz,lakin bu iki kəlməni bir-birinə birləşdirərək kəlmələr arasında əlaqə yaradar. َنيِذَّلا َّنِإ اوُعَك ْراَو وُرُكْذا و ُ◌ Vəsil –(davam etmək) zamanı həmzəli-əlif kəlmənin başında yazılan, özü ilə başlanınca oxunan, lakin özündən əvvəl məd hərflərindən biri gələrək özündən sonrakı hərflə birləşərsə, artıq özü oxunmayan həmzəyə (əlifə) deyilir. Bu misaldakı kimi: ُمْوَيْلَا əl`youmə kəlməsi “əlif” ilə başlandıqda,”əlif”in özü ilə oxunur, yox əgər bu sözün əvvəlinə و “vav” hərfi əlavə edilsə, artıq söz “ vav” ilə oxunur. Bu misaldakı kimi: yovmə ` vəl م ْوَيْلاَو Burada “vəsl həmzəsi”nin dayağı-əlif özü oxunmayaraq, “təbii məd” olan“vav”hərfinin daha artıq uzadılaraq oxunmasına səbəb olur. “Vəsl həmzə”si sözünün mənası daha aydın olsun deyə,belə açıqlayaq: əgər kəlmələrin arasında dayanmadan oxunuşu davam etməliyiksə, bu 34 zaman kəlmənin əvvəlində gələn əlifin özü ilə deyil, ondan əvvəl gələn məd hərfləri ilə oxumalıyıq, bu zaman ortada qalan əlifə “vəsl həmzə”si deyilir. Yəni bu zaman əlif- həmzə məd rolunu, həmçinin də vəslə üçün dayaq rolunu oynayaraq, özündən əvvəl gələn məd hərfini daha artıq 2-3- əlif uzadılmasına səbəb olur.Buna görə də belə məddə “səbəb məd” deyilir. Həmçinin bu “əlifə” oxunmayan həmzə deyilir və bu kəlmə-ləri bildirən əlamət, onların ) ləm , əlif ( ا ل
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|