Baho va bahoning shakllanishi : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qollanma

lak. De -
\ b P \ P \ x m f o i z
~ АР: P '
Taklif hajmi bilan baho darajasi o ‘rtasida to^g'ri mutanosiblik 
boiganligidan (baho k o ‘tarilsa, taklif ham ko‘payib boradi 
va aksincha) 
Так. be
hamisha musbat bofiadi 
{Tbe
hamisha 
manfiy b o ‘lishini eslaylik) va shu sababdan ham xuddi 
Tbe
misolidagidek, 
Так. be
ishorasini shartli ravishda o ‘zgartirishga 
zaruriyat qolmaydi.
Talabning baho b o ‘yicha elastikligini belgilab beruvchi 
eng m uhim omillar tovarning uzoq saqlab q o ‘yishga chi- 
damliligi, saqlanishining qiymati, ishlab chiqarishni ken- 
gaytirish va diversifikatsiyalashda ishlab chiqaruvchining
56

---

imkoniyatlari va shubhasiz, vaqt omili, ya’ni baholar o ‘z- 
garishiga ishlab c h iq a ru v c h in in g n e c h o g ‘lik tez e ’tibor 
berishidir.
Elastiklik ko‘rsatkichi uchun yana ikki xil vaziyat ham 
xarakterli. Birinchidan, baho har qancha o ‘zgargani bilan 
taklif hajmi o fczgarmaydi, y a’ni 
Так. be
0 boNadigan holat 
(masalan, nodir va o ‘z sirasida yakka-yagona hisoblanadigan 
tasviriy san ’at asarlari). Ikkinchidan, taklif hajmi har qancha 
o ‘zgargani bilan tovar bahosi o ‘zgarmay qolaveradigan, ya’ni 
Так. beb'w
xil b o ‘ladigan holat. Resurslarning cheklanganligi 
hisobga olinadigan b o ‘lsa, bunday vaziyatning roky berish 
ehtimoli kam, lekin b a’zi bir vaqtlarda u uchrab qoladi (bu 
gap odatda doim kam xarajat qilinadigan gugurt, to ‘g‘noglich 
va boshqalar singari tovarlarga taalluqlidir). Birinchi holni 
m utlaqo elastikmas taklif deb yuritilsa, ikkinchisi mutlaqo 
elastik taklif deyiladi.
5 .4 . Turli tovarlar bo'yicha talabning egiluvchanligini
aniqlovchi omillar
Iste’molchilar — xaridor, ishlab chiqaruvchilar (korxona, 
firmalar) sotuvchi boNib maydonga chiqadigan iste’mol bozori 
bilan bir qatorda ishlab chiqarish bozori yoki ishlab chiqarish­
ni ng iqtisodiy resurslari bozorida talab funksiyalaridan foy­
dalaniladi.
Xaridorning daromadi ortgan sayin aniq bir tovarga b olgan 
talab ham ortib boradigan b o ‘lgani kabi milliy daromad o'sgan 
sayin umumiy talab ham xuddi shu tariqa ortib boradi. Shu 
m unosabat bilan milliy daro m ad (MZ))ning o ‘zgarishiga 
nim alar t a ’sir o ‘tkazishini bilish muhim. Milliy daromad 
m iq d o ri ta k lif etilg an p u lla r su m m a si 
{Mp)
yoki shu 
p u lla rn in g o b o ro t tezligi, y a ’ni aylanish tezligi 
(Cho)
o ‘zgargan taqdirdagina ko‘payishi mumkin. Milliy daromad
57

---

ortib bo га r ekan, u holda har bir baholar darajasida umumiy 
talab ham ortadi, bordi-yu milliy darom ad pasaysa, umumiy 
talab ham pasayadi.
Um um iy talab darajasiga boshqa omillar (pulning kel- 
gusidagi qadrsizlanishi, o^rinbosar tovarlar bahosi va bosh­
qalar) ning ta'siri pirovard natijada 
Mp
bilan 
Cho
laming 
o bzgarishlaridan iborat b o iad i.
Baholarni bashorat qilishda talabning turli funksiyalaridan 
foydalaniladi. Bularga pirovard darajadagi talab funksiyasi, 
talab bahosi liniyasi, individual talab liniyasi kabilar kiradi. 
Baholami belgilashda, bashorat qilishda talab va taklif qonuni 
asosiy o ‘rin tutadi. Baho, talab va taklifning harakati talab va 
taklif qonunini aks ettiradi. Talab va taklif o ‘rtasidagi nisbatlar 
ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarish vositalari va 
iste’mol buyumlari bilan, mehnat unumdorligining o ‘sishi va 
aholining daromadi nisbati bilan baholarning umumiy darajasi 
va ayrim tovarlarning baholari bilan b o g liq b o ‘ladi.
Firma yoki korxona tom onidan belgilangan baho tovarga 
b o lg a n talab darajasini aks ettiradi. Baho va talab darajasi 
o ‘rtasidagi bogliqlik talab egiluvchanligini (egri ch izig ln i) 
aks ettiradi. Egiluvchanlik aniq vaqt ichida qancha tovar bozorda 
sotilishini koTsatib beradi. Oddiy vaziyatda talab va baho 
qarama-qarshi proporsional bog‘liqlikda b o ia d i, y a’ni baho 
qancha yuqori b o ls a , talabning shuncha kamligi kuzatiladi.