Bakı Texniki Kollecinin müəllimi Hüseynli

Şəkil 16.1 Insana təsir edən qüvvənin P, 
avtomobilin qabaq hissəsinin deformasiyası 
və zərbədən qabaq sürətin-dən 
0
В
 asılılığı. 

---

törətmir. Böyük təcillərdə isə (0,4–0,5g) sarğac kəməri bloklayır. 
YNH nəticəsində xəsarətlərin və ölüm hallarının əksəriyyəti qabaq külək 
şüşəsi ilə əlaqədardır. Şüşə elastiki olmalı və zərbə nəticəsində deformasiya 
olunmalıdır ki, beyin sümüklərinin sınması halı aradan çıxsın. Şüşə sındıqda iti 
ucları olan qəlpələr əmələ gətirməməlidirlər. Hal-hazırda, üç növ şüşələrdən 
istifadə olunur: birqat və üçqat şüşələr. 
Birqat
şüşələrin qalınlığı 4 mm olur. Sındıqda sərtləşdirilmiş şüşə iti 
olmayan uclu qəlpələr əmələ gətirir. Şüşənin sərtləşdirilməsi onun möhkəmliyini 
artırır. Ancaq bu halda şüşədə qalan qalıq deformasiyası nəticəsində hətta kiçik 
zərbələrdə belə, şüşədə çat şəbəkələri yaranır və ətrafı görünməz edir. Şüşə nə 
qədər qalın olarsa görünmə də o qədər pis olur ki, bu da avtomobilin böyük sürətlə 
hərəkəti zamanı çox təhlükəlidir. Bu çatışmazlığı aradan qaldırmaq üçün ancaq bir 
neçə yeri sərtləşdirilmiş şüşədən istifadə olunur. 
Qabaq külək şüşəsi çöl tərəfdən metal oksidləri və xlor maddələrindən ibarət 
qatla emal olunur. Tərkibində metal olan təbəqədən elektrik cərəyanı buraxmaq 
olur ki, bu da şüşəni şaxtalı havada qızdırmağa imkan verir. Birqat şüşə xaricdən 
zərbəyə məruz qalarsa o partlayışla dağılır və zərbə vuran əşya salona daxil ola 
bilər. 
Üçqat
şüşələr bir-birinə yapışdırılmış şəffaf plastik kütlədən hazırlanmış və 
qalınlığı 2-3 mm olan ikiqat şüşədən ibarətdir. Zərbə nətiəsində belə şüşələrdə 
çatlar ancaq radial istiqamətlərdə olur və şüşə şəffaflığını itirmir. Bundan başqa 
şüşə çərçivədən çıxmır. Çünki onu elastik qat saxlayır. Bununla belə, üçqat şüşələr 
birqat şüşələrə nisbətən sərtdir və zərbənin kinetik enerжisini az söndürür. Ona 
görə də belə şüşələrə başla zərbə endirdikdə beyin silkələnməsi və kəllə 
sümüklərinin sınması baş verir. Üçqat şüşələr sındıqda iti uclu qəlpələr yaranır ki, 
bu da dərin kəsintilər yarada bilir. Üçqat külək şüşələri birqat şüşələrə nisbətən 
baha olub, onlardan 3-5 kq ağırdır. 
Insanların təhlükəsizliyində şüşənin aralıq qatının qalınlığının böyük 
əhəmiyyəti vardır. Kaliforniya universitetinin əməkdaşları avtomobillərin 1000 
toqquşma halını tədqiq edərək müəyyənləşdirmişlər ki, qalınlığı 0,38 mm olan 
araqatına malik külək şüşələrinə zərbələr nəticəsində 175 sürücü və sərnişin ciddi 
yaralanmışlar. Araqatın qalınlığı 0,76 mm olduqda isə 156 adam çox da ağır 
olmayan xəsarətlər almışlar. 
Çox böyük zərbələrdə insan başı ilə şüşəni tamamilə deşə bilər. Elastiki qat 
xarici və daxili qatların qəlpələrini boğaz səviyyəsində saxlayır və geriyə qayıtma 
zamanı onlar dərin kəsintilər yaradır. Bu halda başı geri çəkmək mümkün olmur və 
hadisə ölümlə nəticələnir. 
Zərbə nəticəsində qüvvə impulsu şüşənin üçüncü qatının qalınlığının kubu ilə 
düz mütənasibdir. Qalınlıq 5 mm-dən 6,6 mm-ə qədər artdıqda kəllə qutusuna təsir 
edən impuls təxminən 2,5 dəfə artır. 
Sərtləşdirilmiş və üçqat şüşələrin müsbət cəhətlərini nəzərə almaqla, xarici 
qatların qalınlığını azaltmaq və onları mexaniki emal etməklə səthi möhkəmliyini 
artırmaq məqsədəuyğundur. Xarici qatı qalın olan şüşələrdən daha çox istifadə 
olunur. Belə şüşələrə başla zərbələr endirildikdə əvvəlcə xarici qat dağılır, nazik 
araqatı isə deformasiya olunaraq zərbəni söndürür.

---

Yaponiyada üçqat şüşənin polimer qatını volfram, nikel və mis məftildən 
hazırlanmış şəbəkə ilə əvəz edirlər ki, bu da şüşənin qızdırılmasını təmin edir. 
Məftillərin diametri nə qədər az olsa da (20-40 mkm) onlar şüşədə hiss olunurlar. 
Külək şüşələrinin təhlükəsizliyini artırmaq üçun onları elastiki araqatı 
üzərində oturdurlar. Məhz bu səbəbdən də bəzən toqquşmalar zamanı qabaq külək 
şüşəsi yerindən çıxır və bununla da insana xəsarət yetirmir. Ancaq, sürücü və 
sərnişinlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün araqatları zəiflədilir və nəticədə 
şüşə yerindən daha tez çıxır. Bunun nəticəsində isə, nəinki, qəfil tormozlamalar 
zamanı, həmçinin nahamar yolda hərəkət zamanı şüşə yerindən çıxır. Belə hallarda 
təhlükəsizlik kəmərləri taxmış şəxslər külək şüşəsinin boş yerindən çölə atıla 
bilərlər. 
Qapı şüşələrinə təhlükəsizlik tələbləri nisbətən azdır. Bu şüşələr zərbə 
zamanı iti uclu və iti tərəfli qəlpələr yaratmamalıdır.
Hal-hazırda, hansı şüşənin daha təhlükəsiz olması haqqında yekdil bir fikir 
yoxdur. Məsələn, Avropada əsasən, birqat sərtləşdirilmiş şüşədən, ABŞ-da isə 
ancaq üçqat şüşədən istifadə olunur. Bu şüşələrin müxtəlif kombinasiyaları da 
hələlik lazımi nəticələr vermir.
Avtomobil aşdıqda irnsanların xəsarətini azaltmaq məqsədilə kuzov və 
damın dayaqlarını gücləndirirlər.