Bakı Texniki Kollecinin müəllimi Hüseynli

XÜSUSİ MARŞRUTLAŞMA 

---

 
KƏSIŞMƏLƏRDƏ HƏRƏKƏTIN TƏŞKILI 
Yolların və ya beləliklə də nəqliyyat və piyada axınlarının eyni səviyyədə 
kəsişdiyi yerlər kəsişmələr və ya yol ayrıcları adlanır (bəzi hallarda nəqliyyat 
düyünləri, açılmalar, meydanlar və s. anlayışlarından da istifadə edilir). 
Nizamlamanın olması və onun yerinə yetirilməsi xarakterindən asılı olaraq 
kəsişmələr nizamlanan və nizamlanmayan olurlar. Svetoforların tətbiq olunduğu 
yol ayrıcları nizamlanan yol ayrıcları adlanır. Tənzimləyici şəxsin idarə etdiyi 
kəsişmələr müvəqqəti nizamlanan yol ayrıcları adlanır. Nizamlanmayan yol 
ayrıclarının 3 növü vardır: 
- hərəkəti təşkil olunmamış; 
- üstünlüyün tətbiq olunduğu; 
- dairəvi hərəkət sistemli. 
Intensivliyin çox kiçik olduğu ikinci dərəcəli küçə və yolların təşkilində 
hərəkəti təşkil olunmayan yol ayrıcları tətbiq edilir. Bu yol ayrıclarında hərəkət 
üstünlüyü məşhur “sağdan maneənin olmaması” prinsipinə əsaslanır. Belə yol 
ayrıclarında hərəkət sürəti əsasən yandan görünmə məsafəsindən asılı olur. Bu 
məsafənin və təhlükəsiz hərəkət sürətlərinin qiymətləri 35.1 saylı cədvəldə 
verilmişdir. 
Cədvəl 35.1
Yandan görünmə məsafəsi 20 m-dən az olan yol ayrıclarına xüsusi diqqət 
yetirilməlidir. Belə yol ayrıclarında hökmən üstünlükverici nişanlar tətbiq 
edilməlidir. 
Iki küçənin düz bucaq altında kəsişmələri nisbətən sadə kəsişmələrdir. Ikidən 
çox küçənin kəsişmələrində piyada və nəqliyyat axınlarının hərəkətinin təşkili, 
svetofor nizamlanmasının tətbiqi işi çətinləşir, nəqliyyat ləngimələri və hərəkətin 
təhlükəlilik dərəcəsi artır. Bəzi hallarda belə kəsişmələrdə, müxtəlif ciddi çatışmaz-
lıqlara malik olmasına baxmayaraq, öz-özünə nizamlanan dairəvi hərəkət tətbiq 
edilir. 
Orta mürəkkəb və mürəkkəb yol ayrıclarında sağa və sola dönmələr birlikdə 
tətbiq edilir. Hərəkət intensivliyi böyüdükcə sağa və ya sola dönmələri ləğv 
etməklə sadə kəsişmələrə keçmək lazım gəlir. Kiçik intensivliklərdə sağa dönmələr 
yol ayrıcının ümumi işinə o qədər də maneçilik törətmir. Piyada intensivlikləri və 
sağa dönən nəqliyyat vasitələrinin intensivliyi böyüdükdə (120 avt/saat-dan yüksək 
olduqda) sağa dönmələr svetoforun əlavə seksiyaları ilə idarə olunur və onlar üçün 
xüsusi hərəkət zolağı nəzərdə tutulur. Sağa dönmələrin intensivliyi göstərilən 
qiymətdən kiçik olduqda onları piyadalarla mübahisəli vəziyyətdə buraxmaq olar. 
Sola dönmələrin intensivliyi kiçik olduqda (

120 avt/saat) onları qarşıdan 
Yandan görmə 
məsafəsi, 
m
12 
21 
32 
45 
62 
76 
100 
Buraxıla bilən 
sürət,
 km/saat
20 
30 
40 
50 
60 
70 
80 

---

gələn düz istiqamətli hərəkətlə mübahisəli vəziyyətdə buraxmaq olar. Düz 
istiqamətdə hərəkət intensivliyi böyüdükcə, bu axında kəsilmənin yaranması 
ehtimalı azaldığından, sola dönən avtomobillərin hərəkət şəraiti çətinləşir. Bu halda 
sola dönmələri təşkil etmək üçün əlavə nizamlama fazası təşkil edilməlidir. 
Sağa və sola dönmələr üçün xüsusi zolağın nəzərdə tutulması nəticəsində yol 
ayrıcının ümumi buraxma qabiliyyətindən istifadə əmsalı azalır. Ona görə də bəzi 
hallarda yol ayrıcındakı sola dönmələr ləğv edilir və ya onlar yol ayrıcından kənara 
köçürülür (sağa və geriyə dönmələr vasitəsilə). 
Küçə və yolların kəsişmə bucaqları hərəkətin təhlükəsizliyinə böyük təsir 
göstərir. Ayrılma və qovuşmalar 10–30
0
, kəsişmələr isə 90
0
bucaq altında olduqda 
uyğun manevrləri yerinə yetirmək sadələşir. 
Iki küçə kəsişməsində meydan təşkil olunduqda hərəkət şəraiti yüngülləşir. 
Belə meydanlarda adətən düz bucaq altında kəsişmələr aradan qaldırılır. 
Yol ayrıclarında mübahisəli nöqtələrin sayının və təhlükəlilik dərəcəsinin 
azaldılması üsullarından biri də kanallaşdırılmış hərəkətin təşkilidir. Hərəkətin 
kanallaşdırılması dedikdə nəqliyyat axınlarının ayrılması və müxtəlif texniki 
nizamlama vasitələri tətbiq etməklə ən təhlükəsiz hərəkət trayektoriyalarının 
müəyyən edilməsi başa düşülür. Hərəkətin kanallaşdırılması nəticəsində mürəkkəb 
yol ayrıclarında sürücülərin qarşılıqlı təsirləri yüngülləşir və sürücü öz hərəkət 
istiqamətini düzgün müəyyənləşdirir. Belə hərəkəti təşkil etmək üçün istifadə 
olunan texniki nizamlama vasitəsi hərəkət hissəsinin nişanlama xətləri və 
istiqamətləndirici quruluşlardır. 
Kanallaşdırılmış hərəkətə ən sadə misal geniş hərəkət hissələrində hərəkət 
zolaqlarının işarə edilməsidir. Bunların tətbiqi ilə hərəkət qaydaya düşür, yolun 
buraxma qabiliyyəti və hərəkət təhlükəsizliyi yüksəlir. 
Istiqamətləndirici quruluşlar stasionar və müvəqqəti ola bilər. Stasionar 
quruluşlara misal olaraq adacıqları, işıqlanan mayakları və çəpər dirəklərini 
(körpülərdə və yol keçidlərində qarşılıqlı axınları ayırmaq üçün tətbiq edilir) 
göstərmək olar. Müvəqqəti istiqamətləndirici quruluşlara isə rezin və plastik 
kütlədən hazırlanmış konusları misal göstərmək olar. 
Hərəkət kanallaşdırıldıqda avtomobilin təhlükəli hərəkət trayektoriyasının 
ehtimalı kəskin surətdə azalır. Hərəkəti kanallaşdırmaq üçün istifadə edilən 
adacıqlarda çox zaman svetofor və yol nişanlarının dirəkləri yerləşdirilir. 
“Kanallar” daxilində hərəkət zamanı yol daraldığından avtomobilin hərəkət sürəti 
məcburi olaraq azaldılır ki, bu da kəsişmələrdə hərəkət təhlükəsizliyinin əsas 
şərtidir. Kanallaşdırılmış hərəkətin tipik nümunəsi 35.1 saylı şəkildə göstərilmişdir. 

---