Baki slavyan universiteti Fakültə Məktəbəqədər təlim tərbiyə və ibtidai təhsil

Feili bağlamalar

Həm feilin, həm də zərfin xüsusiyyətlərini daşıyan sözlərə feili bağlama deyilir.

Feili bağlamanın feilə aid xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:

• 
  Feillə eyni leksik məna daşıyır, leksik məna dəyişmir.
  
• 
  Təsirli və təsirsiz olur: al-ıb (təsirli), otur-anda (təsirsiz)
  
• 
  Təsdiq və ya inkar olur: al-dıqda, al-ma-dıqda
  
• 
  Məna növlərində (məlum, məchul, qayıdış və s.) olur
  
• 
  Ətrafına söz toplaya bilir (səni görəndə, məktubu alanda)
  

Zərfə aid olan xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:

1. 
   Hərəkətin tərzini, zamanını, səbəbini və s. bildirir.
   
2. 
   Zərfin suallarına (necə? nə zaman? nəyə görə? və s.) cavab olur.
   
3. 
   Əlaqəyə girdiyi sözlə birlikdə cümlənin zərfliyi olur.
   

Feili bağlama şəkilçiləri:

• 
  –ıb². Bu şəkilçi ilə düzələn feili bağlamalar işin əsas feildəki işdən əvvəl icra olunduğunu, eyni zamanda hərəkətin tərzini və səbəbini bildirir. Məsələn: Süleyman ali məktəbi bitirib, Zəngilan və Cəbrayıl rayonlarında bir neçə il işləmişdi. O, bardaş qurub taxtda oturdu və s.
  
• 
  –araq². Bu şəkilçi ilə düzələn feili bağlamalar mənasına görə –ıb⁴ şəkilçisi ilə düzələn feili bağlamalara oxşardır. Hirslən-ərək, gül-ərək, yan-araq və s.
  
• 
  –a², -a². Eyni formanın təkrarı ilə düzələn belə feili bağlamalar daha çox tərz mənası bildirir. Məsələn: danış-a – danış-a, gör-ə – gör-ə və s.
  
• 
  –madan². Bu şəkilçi ilə düzələn feili bağlamalar hərəkətin tərzini bildirir. Məsələn: hazırlaş-madan, düşün-mədən və s.
  
• 
  -mamış². Bu şəkilçi -madan² şəkilçisinin sinonimi kimi çıxış edir və daha çox əsas feili şərt baxımından izah edir: Oxumamış (oxumadan) getmə
  
• 
  –anda². al-anda, oxu-yanda, qal-anda, ver-əndə,yaz-anda;
  
• 
  –dıqda². al-dıqda, gəl-dikdə, gör-dükdə;
  
• 
  –arkən². al-arkən, gəl-ərkən,
  
• 
  –ınca². al-ınca, gəl-incə
  
• 
  –dıqca². Al-dıqca, gəl-dikcə
  
• 
  –ar...-maz². Qoşa işlənən feilin biri –ar² (təsdiq), digəri –maz² (inkar) şəkilçisi ilə işlənmiş olur. Məsələn: oxu-yar – oxu-maz, yat-ar – yat-maz və s.
  

Feili bağlama və onunla əlaqəyə girən söz feili bağlama tərkibi əmələ gətirərək cümlənin mürəkkəb üzvü olur. Məsələn: Məhinbanu dayananda Məmmədrəfi otaqdan çıxmışdı.

Feili bağlama cümlənin həmcins xəbəri olduqda ondan sonra vergül qoyulmalıdır. Məsələn: Anam qapını açıb, həyəcanla içəri daxil oldu.