Mövzu Oxu sənətinin tarixi Plan: İfadəli oxu sənətinin tarixi

---

Mövzu 3. Oxu sənətinin tarixi 
Plan:
 
1.İfadəli oxu sənətinin tarixi
2.Yunanıstan və Romada natiqlik sənəti 
3. Azərbaycan filosof və sənətkarları sözün təsiri haqqında 
 
Oxu sənətinin tarixi, ədəbi-bədii əsərlərin səslənən sözlə çatdırılmasının 
tarixi çox qədimdir. Pedaqogika tarixində elə bir məktəb olmayıb ki, orada 
şagirdlərə ədəbi mətnləri oxumağı, bədii qiraət vərdişlərini öyrətməsinlər. Bu 
mənada oxu sənətinin yaranma tarixi məktəbin tarixindən başlayır. İfadəli oxunun 
tarixi Şərqdə oxu sənətinin tarixi, şifahi xalq ədəbiyyatı ilə sıx bağlıdır. Qədim 
zamanlardan bədii sözün gücünə inanan müdrik babalar, nənələr uşaqlara milli-
mənəvi dəyərləri aşılamaq məqsədilə ifadəli şəkildə bayatılar, nəğmələr, nağıllar, 
dastanlar 
söyləmiş, 
onlara 
mənəvi-əxlaqi 
keyfiyyətlər, 
nəcib 
hislər 
aşılamışlar.Folklor nümunələri-nağıllar, atalar sözləri və məsəllər, nəğmələr, təmsil 
və tapmacalar, yanıltmaclarda dilimizin zənginliyi öz əksini tapmış, hər biri 
özünəməxsus ifadə, deyim tərzinə malik olan bu əsərlər uşaqda kiçik yaşlarından
bədii duyumu, doğma dilə məhəbbəti inkişaf etdirmişdir. İfadəli oxunun kökləri 
ibtidai insanların əmək nəğmələrinə gedib çıxır. İbtidai icma dövrlərində əmək 
mərasimləri, görülən işlərin ahəngi bu işi yerinə yetirənlərin əhval-ruhiyyələri, 
onların melodik səsləri, sözləri ilə müşayiət olunmuşdur. Sözlər zaman-zaman 
cilalanmış, poetik məna kəsb etməyə başlamış və ilk nəğmələrə çevrilmişdir. 
Əmək nəğmələrinin ən qədim növləri ovçuluq nəğmələridir. Ovçuluq 
nəğmələrində sözün melodik-magik gücünün ovu ələ keçirməyə qadir olduğuna 
inanılmışdır. Əmək nəğmələrinin bitkin və geniş yayılmış nümunələri əkinçiliklə 
bağlı holavarlardır. Bu nəğmələri əkin zamanı cütçülər xüsusi avazla, melodik 
səslə oxumuşlar. Bu nəğmələrin məzmunu görülən işin, fərdi və ictimai əhvalın 
necəliyi ilə şərtlənmiş, musiqi, avaz isə cütə qoşulmuş heyvanların hərəkət ritminə 
uyğun olmuşdur. Zaman keçdikcə azmisralı, azhecalı mətnlər olan holavarlar ilkin
şəklini tədricən dəyişmiş və bayatı formasına düşmüşdür. Burada da sözün-
nəğmənin sehrli gücünə, uğur, bolluq gətirə bilmək qabiliyyətinə inam vardır. 
Şərqdə ilk peşəkar bədii söz ustaları nağılçılar, ozanlar olmuşdur. Qədim 
dövrlərdə nağılçılar insanların toplaşdığı yerlərdə gəzib dolaşır və nağıl 
danışırdılar. Ozanlar isə el şənliklərində dastan söyləyir, xalqın arzu və 
istəklərindən, tarixi hadisələrdən söhbət açırdılar. Bu zaman ifaçının bədii sözü 
ifadəli çatdırmaq bacarığı dinləyicilər tərəfindən yüksək qiymətləndirilirdi. Oxu 
sənətinin ilk mənbəyi şifahi xalq yaradıcılığıdır. Deməli, nağılçılar (nağıl 
söyləyənlər), həmçinin aşıqlar, onlardan əvvəl isə ozanlar, müəyyən mənada, şərti 
olaraq ilk bədii söz ustaları hesab edilməlidirlər. Etiraf olunmalıdır ki, bu cür 
nağıletmələr, dastan söyləmələri Şərqdə, o cümlədən Azərbaycanda daha geniş 
yayılmışdır. Lakin bütün bunlara baxmayaraq bədii oxu müstəqil sənət sahəsinə 
çevrilməmiş, aşıq sənətinin tərkibində özünü göstərmişdir. Deməli, bədii oxunu 
özünün sənətinə çevirən, onu nəzəri və praktik cəhətdən zənginləşdirən peşəkar 
bədii söz ustası əvəllər yetişməmişdir. Qədim Azərbaycanda yaşayan xalqların 
dini-fəlsəfi, mənəvi-əxlaqi, ictimai-siyasi görüşlərini əks etdirən “Avesta”da sözün 

---

gücünə böyük dəyər verilir, vəhdətdə götürülən xeyir düşüncə, xeyir söz, xeyir 
əməl insan xöşbəxtliyinin mühüm amili kimi irəli sürülürdü. “Kitabi-Dədə 
Qorqud” dastanında Dədə Qorqud xeyirdə-şərdə xalqa üz tutub qafiyəli nəsrlə, 
ifadəli bədii sözlə boyları söyləyir, hadisələri qopuzun ifası ilə dinləyicilərə 
çatdırır, onları təsirləndirərək, emosional vəziyyət yaradırdı. Müqəddəs kitab olan 
“Qurani Kərim” də ifadəli oxunun geniş yayılmasında mühüm rol oynamışdır. 
“Quran” ərəbcə iqra sözündən olub mənası oxumaq, qiraət etmək , tələffüz 
etməkdir. Məlumdur ki, VII əsrdə ərəb xilafətində şeir, natiqlik sənəti inkişaf 
etmiş, fəsahət (gözəl, aydın danışma; gözəl yazı qabiliyyəti) və bəlağət (fikri incə,