Mövzu Oxu sənətinin tarixi Plan: İfadəli oxu sənətinin tarixi
Yüklə 478,63 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
B.Çobanzadə “Türk dili və ədəbiyyatının tədris üsulu” kitabında diqqəti nitq
inkişafı, orfoepiya məsələlərinə cəlb edir, doğru söyləmə işini zəruri məsələ kimi qaldırır. Ədəbi parçaların oxunmasını bu işdə başlıca amil sayır, doğru söyləmədə məqsədin ədəbi üslub, məntiqi surətdə fikir və duyğuların söylənməsi və yazılması olduğunu bildirir. Tanınmış pedaqoq Ə.Qarabağlı ifadəli oxu ilə bağlı bildirir ki, bədii əsərin dinləyiciyə daha güclü təsir etməsi üçün əsəri oxuyan şəxs həmin əsərdə təsvir edilən hadisənin daxili mənasını, oradakı duyğuları, əhval-ruhiyyəni təsirli səslə, aydın tələffüzlə, məntiqi vurğu ilə ifadə etməyi bacarmalıdır. Əsər elə ifa edilməlidir ki, dinləyici təsvir edilən yerləri, şəxsləri, əşyanı görən kimi olsun və hadisəni daxilən yaşaya bilsin. Əsərdə ifadə olunan istənilən hal-vəziyyət, sevinc və iztirablar dinləyicilərdə eyni təsiri doğursun. Tanınmış pedaqoq B.Əhmədov ifadəli oxu ilə bağlı bildirir ki, ifadəli oxunu əsərlə ilk tanışlıq oxusundan fərqləndirmək lazımdır, əsəri öyrənmək üçün oxumağı ifadəli oxu adlandırmaq doğru deyildir. K.D.Uşinskinin fikrincə, öyrənmək üçün oxu məntiqi oxudur, lakin öyrəndikdən sonra onun məzmun və ideyasını emosional şəkildə başqalarına çatdırmaq məqsədilə olan oxu ifadəli oxudur. Bəzi tədqiqatçılar ilk (ifadəli) oxunun əsərin ideya –məzmununu xüsusi tələffüz vasitələri- intonasiya, pauza, nitqin ahəngdarlığı ilə şagirdlər üçün açmalıdır. Məzmunun möhkəmləndirilməsi məqsədilə aparılan ikinci oxu isə , xüsusən lirik və satirik əsərlərin tədrisi zamanı mətnin izah edilməsi formasında aparılır. Y.Kərimov yazır ki, ifadəli oxu müəllifin əsərdə verdiyi fikrin, hisslərin dinləyiciyə tam aydın, obrazlı şəkildə, ucadan çatdırılmasıdır. İfadəli oxu prosesində oxucu mətnin bədii dünyasına və ideya-məzmununa daxil olmaqla obrazların xarakter xüsusiyyətlərini açmalı, hadisələrə, qəhrəmanların hərəkətlərinə, daxili aləminə müəllifin münasibətini, hisslərini dəqiq göstərməli, əsərə xas olan emosional vəziyyəti verməlidir. İfadəlilik şüurluluqla qarşılıqlı əlaqədə inkişaf edir. Oxunun ifadəliliyinin təmin edilməsi üçün ilkin şərt mətnin məzmunun şüurlu mənimsənilməsidir. İfadəlilik isə öz növbəsində oxu prosesinin şüurluluğunu təmin edir. İfadəli oxunun bədii əsərlərin ideya-məzmunun, sənətkarlıq xüsusiyyətlərinin öyrədilməsində, şagirdlərin estetik tərbiyəsində, şifahi nitqinin inkişafında rolu A.Hacıyev, Ş.Mikayılov, Z.Abdullayev,S.Hüseynoğlu, S.Rəsulova, F.Yusifov və digər tədqiqatçıların araşdırmalarında qeyd edilmişdir. Ümumtəhsil məktəblərinin 2012-13-cü tədris ilindən tətbiq olunan ədəbiyyat fənn kurikulumunda ifadəli oxuya yeni metodik münasibət öz əksini tapmışdır. Kurikulumda qeyd edilir ki, ümumi orta təhsil pilləsində şagird bədii nümunələri onların məzmunundan irəli gələn məna çalarlarına uyğun ifadəli oxuyur, mətni bədii-emosional cəhətdən qüvvətləndirən sözlərin mahiyyətini izah edir. Ədəbiyyat fənn kurikulumu ifadəli oxu ilə bağlı bu standartların reallaşdırılmasını tələb edir: V sinif: Heca vəznli şeirləri, sadə süjetli bədii nümunələri (əfsanə, nağıl, təmsil, hekayə) hadisələrin məzmununa uyğun ifadəli oxuyur. VI sinif: Heca vəznli şeirləri, sadə süjetli bədii əsərləri (əfsanə, nağıl, dastan, təmsil, hekayə) ideya- məzmununa uyğun ifadəli oxuyur. VII sinif: Heca vəznli şeirləri, süjetli bədii əsərləri (dastan, hekayə, mənzum hekayə) ideya- məzmununa uyğun ifadəli oxuyur. VIII sinif: Müxtəlif vəznli (heca, əruz) şeirləri, süjetli bədii nümunələri (dastan, hekayə, novella, dram,poema) ideya- məzmununa uyğun ifadəli oxuyur. IX sinif: Müxtəlif vəznli (heca, əruz, sərbəst) şeirləri, süjetli bədii nümunələri (hekayə, povest,roman, dram,poema) ideya- məzmununa uyğun ifadəli oxuyur. |