Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №2 Sosial-siyasi elml

Yardımçı məktəb də kütləvi məktəb kimi şagirdlərə ümumi təhsil verir. 

Kütl

əvi məktəb  yardımçı  məktəbdən onunla fərqlənir  ki,  onun  şagirdləri 

texniki-

peşə təhsili alırlar. Sinifdə şagirdlərin sayı 12 nəfərdən çox olmur. Yardım-

93 

 

---

çı məktəbdə də kütləvi məktəbin təhsil metodundan istifadə edirlər. Ancaq buraya 

əyanilikdən,praktiki məşğələlərdən  yardımçı  məktəbin  qarşısında  duran  əsas 

v

əzifələrdən biri əqli və fiziki cəhətdən geri qalan uşaqların təlim və tərbiyəsi ilə 

m

əşğul olmaqdır. Bu uşaqların fizioloji və əsəb sistemini öyrənməkdən ibarətdir. 

Kütl

əvi məktəbin didaktikası eynidir, lakin spesifik cəhətdən burada olan uşaqlar, 

adi  uşaqlardan  fərqlənir.  Yardımçı  məktəb  şagirdlərə  bilik, bacarıq  və  vərdişlər 

aşılayır. Əqli cəhətdən geri qalan uşaqlar oxuma qabiliyyətinə malikdirlər. 

Valideynl

ərin başlıca qayğılarından biri, uşaqların oxuma vərdişinə, ge-

niş və hərtərəfli biliyə, habelə həyat üçün və gələcəkdə əldə edəcəkləri ixtisas 

üçün lazım olan bacarıq və vərdişlərə yiyələnmələrinə nail olmaqdır. Məktəbli-

nin t

ədris işi müəllimlərin rəhbərliyi altında keçir. Tədris təlimin əsasını verir, 

şagirdlərə istiqamət göstərir, dərs materialını düşünməyə və mənimsəməyə kö-

m

ək edir. Məktəblilər müəllimin verdiyi məlumatları  mənimsəyir,  müşahidə 

apa

rır,  müxtəlif  tapşırıqları  yerinə  yetirməyi öyrənir və  dərs  oxumağa  meyl 

edirl

ər. Əqli və fiziki cəhətdən geri qalan uşaqlarda tədricən təlimə şüurlu və 

f

əal münasibət  yaranır.  Lap  erkən  yaşlarından  uşaqlarda  ətraf mühitə  maraq, 

h

ər şeyi bilmək həvəsi, müşahidə və müqayisə etmək cəhdi əmələ gəlir. Ağıl-

dan k

əm olan uşaqda idrak marağının inkişafına ailə istiqamət verir. Valideyn-

l

ərin uşaqlarla ünsiyyəti, insanların yaratdığı şeylərə, təbiətin sirlərinə, yaxın və 

uzaq

dakı bütün əşyalara dair apardıqları söhbətlər, böyüməkdə olan insanı ardı-

ara

sı kəsilməz kəşflər yolu ilə inkişaf etdirir, uşaqlarda hər şeyi bilmək həvəsi 

oya

dır. Uşağın məktəbə psixoloji hazırlığının çox böyük əhəmiyyəti vardır [2]. 

Böyükl

ər ona belə bir aşılayırlar ki, məktəbə daxil olmaq yeni həyata qədəm 

qoy

maqdır. Burada uşaq yeni vəzifələr və davranışlara dair yeni tələblərlə qar-

şılaşırlar. Valideynlər uşaqların necə oxumalarına nəzarət edərkən onun üçün 

han

sı tədris fənninin çətin olduğunu görürlər. Buna görə də onlar müəllimlərlə 

birlikd

ə vaxtında çıxış yolu tapa bilməlidirlər. Valideynlər öz uşaqlarının təlim-

d

əki bu və ya digər nöqsanlarını görürlər.  

Uşaq tənbəlliyi gizli surətdə əmələ gəlir. Uşaq hələ fikrini cəmləşdirib 

oxu

mağa  adət etməmişdir.  Onu  hələ  çoxlu kənar  şeylər  maraqlandırır.  Buna 

gör

ə də, uşaq təlimdə rastlaşdığı çətinlikləri aradan qaldırmaq üçün özünü sə-

f

ərbər edə bilmir. Ev tapşırıqlarını müntəzəm olaraq axıra qədər yerinə yetiril-

m

əsi şagirdin  əqli geriliyini isbat edən  ən  geniş  yayılmış səbəblərdən biridir. 

Şagirdin təlimdəki fəallığının zəifləməsinə çox ciddi yanaşmaq lazımdır. Uşaq 

hiss etm

əlidir ki, bütün ailə - həm böyüklər, həm də uşaqlar özünəməxsus dəqi-

q

ələrdə özünü saxlayaraq davranışına nəzarət etməyi, çətin həyati məsələlərin 

h

əllində səbrli olmağı bacarmalıdır.  

M

əktəbyaşlı uşaqların içində bir qrup uşaq var ki, onlar kütləvi məktəb-

d

ə təhsil almaq imkanına malik deyil, kar və zəif eşidən, kor və zəif görən, əqli 

v

ə fiziki cəhətdən geri qalan uşaqlardır.  

 T

əhsil sisteminin tərkibində sağlamlığı məhdud olan uşaqların təhsil al-

ma

sı üçün xüsusi növlü müəssisələr yaradılır ki, onları da bu yardımçı və ya 

94 

 

---

xüsusi növlü mü

əssisələrə göndərirlər. 

 

Yardımçı məktəblər sırasına daxil olan məktəblər içərisində xüsusi tipli 

m

əktəblər vardır ki, burada əqli çatışmazlığa malik uşaqların təhsili və tərbiyəsi 

h

əyata keçirilir. Özünün məzmun və quruluşuna görə kütləvi məktəblərdən fərq-

l

ənən yardımçı məktəblərdə oxuyan uşaqların təlim tərbiyəsi çoxcəhətlidir, fərq-

l

əndirici xüsusiyyətləri ilk növbədə  onda ifadə  olunur  ki,  bu  uşaqlarda  idrak 

f

əaliyyətinin  pozulması  nitq  və  təfəkkürün  inkişafı  ilə  əlaqədardır.  Bir  qayda 

olaraq 

əqli və  fiziki cəhətdən  geri  qalan  uşaqlarda  mücərrədləşdirmə  və  ümu-

mil

əşdirmə  funksiyaları  kəskin surətdə  aşağı  düşür.  Bununla  əlaqədar onlar 

m

əktəbdə mənimsənilən biliklərə aid olan mürəkkəb əlaqələr sisteminə yiyələnə 

bilmirl

ər. Hətta cisim və  hadisələr  arasında  mövcud  olan  ən sadə  əlaqələri 

yardımçı  məktəblərin  şagirdləri  yalnız  müəllimlərin köməyi sayəsində  mənim-

s

əyə  bilirlər.  Əqli  geriliyə  malik  uşaqlarla  məktəb yaşlı  uşaqların  ümumi  gö-

rünüşü  ondan  ibarətdir  ki,  onların  fəaliyyət prosesində  nitqinin idarəedici rolu 

çox z

əif olur. Müəyyən şifahi göstəricilər, maneələr və s. əqli və fiziki cəhətdən 

geri  qalan  uşaqların  fəaliyyətini bu və  ya digər dərəcədə  idarə  etməyə  imkan 

verir. Əqli çatışmazlığı olan uşaqların ümumi əlamətləri sırasına bir də o daxildir 

ki, bel

ə uşaqlarda fiziki inkişafın pozulması kəskin şəkildə ifadə olunur [6]. 

 

Onlarda ümumi sağlamlığın zəifliyi aydın surətdə nəzərə çarpır ki, bu 

da bilavasit

ə mərkəzi sinir sisteminin pozulması ilə əlaqədardır. Əqli cəhətdən 

geri  qalan  uşaqların  təlim-tərbiyəsinin  müşahidəsinin çoxillik təcrübəsi sayə-

sind

ə müəyyən edilmişdir ki, münasib pedaqoji şərait yaradıldıqda belə uşaqlar 

elementar bilik v

ə vərdişlərə yiyələnir, sadə əmək növlərini mənimsəyir və bu 

əsasda onların inkişafında əhəmiyyətli irəliləyiş olur. Deməli, uşaqların ali sinir 

f

əaliyyətinin pozulması ilə əlaqədar əqli inkişafında yaranan nöqsanlar müvafiq 

pedaqoji v

ə sağlamlaşdırıcı fəaliyyətlə qismən aradan qaldırılaraq kompensasi-

ya edil

ə bilər.