Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №2 Sosial-siyasi elml

 Anadang

əlmə anomaliyanın müxtəlif səbəbləri.  

Bunun 

əsas səbəblərindən biri-irsilikdir. Anomaliya habelə, müxtəlif 

z

əhərlənmələrin, zədələnmələrin,  inkişaf  etməkdə  olan  dölün  soyuması  təsiri 

il

ə əmələ gələ bilər. Bətn daxilinə düşən infeksiyalar bəzən embrional inkişafın 

ağır surətdə pozulmasına-mikrosefaliyaya (baş beynin kifayət qədər inkişaf et-

m

əməsinə), hidrosefaliyaya  (baş  beynin  hidropas  xəstəliyinə), anadangəlmə 

kor

luğa səbəb olur. 

 Sonradan 

əmələ  gələn  anomaliyanın  bir-birinə  oxşar  səbəbləri olur. 

H

ər şeydən əvvəl, bu səbəblər uşaq yaşında keçirilmiş yoluxucu xəstəliklərdir 

(epidemik, meningit, polimielit, skarlatina, qrip v

ə s.). Müxtəlif zədələnmələr 

v

ə zəhərlənmələr də təsir göstərir. 

 

Anomal  uşaqların  əsas  qrupları  pis  eşidən  uşaqlardan,  kor-karlardan, 

zehni c

əhətdən geri qalanlardan, nitqi ağır sürətdə pozulmuş uşaqlardan ibarət-

dir. Sağlamlığı məhdud olan uşaqların inkişafındakı anomallığı aradan qaldır-

maq üçün böyük işlər görülür. Xalqın maddi və mədəni səviyyəsinin yüksəlmə-

si, profilaktika vasit

ələrinin inkişafı xüsusi müalicə üsullarının tətbiqi fiziki və 

zeh

ni inkişafın pozulması hallarının xeyli dərəcədə azalmasına səbəb olur. Bu 

ki

mi qüsurları olan uşaqlar xüsusi məktəblərdə tərbiyə olunur və təhsil alırlar. 

Bel

ə xüsusi məktəblərdə ümumtəhsil hazırlığı və əmək tərbiyəsi ilə yanaşı xəs-

t

əliklərin xarakterinə uyğun xüsusi iş də aparılır. Məsələn: anomal uşaqların tə-

lim v

ə tərbiyəsindən ailənin üzərinə xüsusi vəzifə düşür. Bunun üçün fəal ün-

siyy

ət, böyük diqqət və həssaslıq lazımdır. Uşağa heç vaxt onun qüsurunu bila-

vasit

ə və ya dolayısı ilə demək lazım deyildir. Ailədə sakit şərait, düzgün və 

xeyirxah münasib

ət olmalıdır. Bu əsəb sistemi xəstə olan uşaq üçün çox vacib-

dir. Erk

ən uşaqlıq dövrü, bir yaşdan 3 yaşa qədər olan müddəti əhatə edir. Er-

k

ən uşaqlıq dövründə, hər şeydən əvvəl, uşağın fiziki inkişafında əsaslı dəyi-

şikliklər baş verir. Defektoloqların fikrincə, uşağın antogenetik inkişafında psi-

98 

 

---

xi

kanın ən sürətli inkişafı məhz erkən uşaqlıq yaşı dövrünə təsadüf edir. 1-1,5 

ya

şına  çatmış  uşaq  sosial  baxımdan  artıq  müəyyən funksiyalara yiyələnmiş 

olur. O müst

əqil sürətdə öz fikrini başqalarına çatdırır, ətrafdakılarla ünsiyyətə 

gi

rir, bir sıra elementlər və davranış formalarını icra edir. 

 1824-cü ild

ə fransız psixiatrı F.Belom əqli cəhətdən geri qalan uşaqları 5 

qrupa ayırır: idiotiya, imbesillik, debillik, şizofren, ruhi xəstə uşaqlar. Bunlar nor-

mal fiziki v

ə ya psixi cəhətdən inkişafdan xeyli geri qalan uşaqlardır. Bu normal 

inkişafdan kənara çıxma hallarının əsasını təşkil edən qüsurlar anadan gəlmə olur 

v

ə yaxud, sonradan əmələ gəlir. Defektologiya elmi qədim tarixə malik olmaqla 

b

ərabər, tədricən belə uşaqların əmələ  gəlmə səbəblərini öyrənməyə  başlamışdı. 

Tibb v

ə  pedaqogikanın  inkişafı  nəticəsində  XVII  əsrin  axırlarında, XVIII əsrin 

əvvəllərində  əqli geriliyin əmələ  gəlmə  səbəbləri öyrənilməyə  başlandı  [7]. 

Uşaqlarda əqli zəiflik kliniki yol ilə ilk dəfə psixiatr Eskiral (1772-1840) tərəfin-

d

ən öyrənilməyə başlandı. Bu zaman həkim-pedaqoq Eduard Seçen tərəfindən ilk 

d

əfə olaraq pedaqoji sistemin dərindən öyrənilməsinə başlandı. 

 XIX 

əsrin ikinci yarısında uşaqların icbari təhsilinin həyata keçirilməsi ta-

mamlandı ki, məktəblərdə yardımçı siniflər açılsın. Yardımçı məktəb və siniflərdə 

t

əhsil  alan  uşaqların  nöqsanlarının  əmələ  gəlmə  səbəbləri öyrənilməyə  başlandı. 

Aparılan elmi tədqiqat işi dəqiq müəyyən etdi ki, əqli zəiflik anadangəlmə və son-

radan 

əmələ gəlmədir. Uşaq dünyaya göz açarkən lazımi əqlə malik olmur, inkişafı 

dövründ

ə böyüməsi nöqsanlı olur. Bu nöqsan uşağın normal fəaliyyətinə maneçilik 

tör

ədir. Bəzi hallarda xəstəlik (qızılca, qrip, sarılıq, hidropas vəs.) nəticəsində əmələ 

g

əlir.  Bu  zaman  orqanik  demonsiyanın  etnologiyası  qismən oliqofreniya etnolo-

giyasına  və  onun  adaptasiyasına  malik  olur.  Onun  səbəbləri  başbeyin  infeksiya, 

travmatik intokonasion z

ədələnmələrdir. Orqanik demonsiya 1,5-2  yaşdan  sonra 

beyin z

ədələnmələri zamanı meydana çıxır [4].  

 Beynin orqanik z

ədələnmələrinin  qalıq  təzahürləri ilə  şərtlənmiş  de-

mon

siyanı və baş beyində cari orqanik proseslərlə bağlı olan demonsiyanı fərq-

l

əndirir. Hər şeydən əvvəl, bu intellektual nöqsanın başqa strukturudur. 

 

Orqanik demonsiya üçün inkişafdan qalmanın totallığı kimi oliqofrenik 

ağıldankəmliyin əsas əlamətləri qeyri-tipikdir.