Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №2 Sosial-siyasi elml

 III. Debillik. 

(yunan sözü-debilis-z

əif)-psixi inkişafın ləngiməsi, oliqofreniyanın nis-

b

ətən yüngül dərəcəsidir,  oliqofreniyanın  daha  yüngül  formasında  elementar 

prosesl

ər zədələnməsə də, təfəkkürün ali formalarının inkişafdan qalmalı əsas 

əlamətidir. Digər funksiyaların da ali formalarında çatışmazlıqlar diqqəti cəlb 

edir. M

əsələn: qavrama zamanı ən çox o səviyyə inkişafdan qalır ki, analiz və 

sintez prosesi il

ə bağlıdır. Məlumdur ki, bu uşaqlar xüsusi proqramla məktəbdə 

oxuyurlar: oxumaq, yazmaq, saymaq kimi v

ərdişləri qavrayırlar, ümumiyyətlə, 

mü

əyyən sənət sahibi olurlar. 

 Bütün bunlar 

əqli  inkişafın  kəmiyyətcə  təyini vasitəsilə  həyata keçir. 

Bu zaman bilik v

ə bacarığın səviyyəsi təyin olunur və buna əsasən, debil uşaq-

la

rın inkişaf dinamikası ifadə olunur. Lakin qüsurun keyfiyyət analizi proqnoz 

ver

ərək bilikalma mümkünlüyünü təyin edir. Debil dərəcəli oliqofren uşaqlar 

yar

dımçı məktəb şagirdlərinin əsas istiqamətini təşkil edir. Diaqnostik nöqteyi-

n

əzərdən bu forma müəyyən çətinliklər törədir, belə ki, intellektual nöqsan bu-

rada qeyri-kobud  t

ərzdə  ifadə  olunur. Ümumiləşdirmək  bacarığı  elementləri 

olur: m

əktəbəqədər yaş dövründə oyunda primitiv niyyət, onun mümkün sadə 

t

əşkili olur: məktəb  yaşı  dövründə  konkret  şəraitin müəyyən qiyməti, sadə 

praktik m

əsələlərin həllində oriyentasiya olur. Fraza-nitqin yaxşı mexaniki ha-

fiz

əsi olur. Bütün bunlar, müəyyən məlumatlar ehtiyatının: oxu, say vərdişləri-

n

ə yiyələnməyə, bilikləri mənimsəməyə xidmət edir [6]. 

 

Yardımçı məktəbin xüsusi şəraitində 9 il ərzində uşaqlar, kütləvi mək-

t

əbin ibtidai sinfinin  proqramı  əsasında  bilikləri mənimsəyir və  ilk istehsalat 

ha

zırlığı almağa qabil olurlar. Bu zaman sensor, motor, emosional, intellektual 

v

ə  nevroloji sferalarda intellektual və  nevroloji  sferalarda  inkişafdan  qalma 

hal

ları müşahidə olunur. Lakin yüngül formalarda uşağın fəaliyyəti, onun intel-

lek

tual imkanlarından asılıdır. Bu uşaqlar çalışqan, həmçinin xeyirxah olurlar. 

Ağırlaşmış formalı oliqofreniya vaxtı isə psixi inkişafdanqalma sinir sisteminin 

z

ədəsi ilə bağlı olur. Ona görə də, xəstəlik simptomlarına daha çox təsadüf olu-

nur. Serebroastenik sindromda iş qabiliyyəti qəfil aşağı düşür. Bu isə, tezyorul-

ma kimi müşahidə olunur. Nevrozabənzər simptomlarda isə tez küsmə, qorxu, 

k

əkələmə kimi hallar müşahidə olunur. Psixopatobənzər qüsur affektiv coşğun-

luq, işgüzarlıq, bələdiləşənin itməsi kimi diqqəti cəlb edir. Epileptiform qıcol-

ma tutması kimi olub, intellektual işgüzarlığı aşağı salır, belə uşaqlara adi küt-

l

əvi məktəbdə oxumaq qadağası qoyulur. Debilliyə intelektin oliqofrenik inki-

şafdan qalması xasdır. Təfəkkür əyani, obrazlı xarakterə malikdir, mütərrədliyə 

v

ə  ümumiləşdirməyə  qabiliyyət çox zəifdir.  Əşyaları  və  onların  təsvirlərini 

düz

gün qavrayan debil uşaqlar əşyaların müqayisəsində, onların arasında olan 

daxili 

əlaqəni müəyyən etməkdə çətinlik çəkirlər. Nitqləri çox az və pis inkişaf 

101 

 

---

et

miş  olur.  Məktəbəqədər  yaş  dövründə  oynamaq fəaliyyəti ancaq əşyalarla 

olub sad

ə  manipulyasiyalardan və  müəyyən stereotipləri yamsilamaqdan iba-

r

ətdir. Əgər normal uşaqlarda 6-7 yaş dövründə əsas fəaliyyət təlim fəaliyyəti-

dirs

ə, oliqofrenlərdə bu yaş dövrü, ancaq oyun fəaliyyəti ilə bağlıdır. Bu bir da-

ha oliqofrenl

ərdə psixi inkişafdan qalma halının olduğunu sübut edir. 

 

Uşaqlar  ümumtəhsil  hüququna  malikdir.  Sağlamlığı  məhdud olan, 

uşaqların təhsil alma hüququ təhsil qanununda öz əksini geniş tapmışdır.