Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №2 Sosial-siyasi elml

IV. 

Şizofreniya xəstəliyi. 

Şizoidli psixopat uşaqlar xarici aləmdən tam təcrid olunurlar. Onlar an-

caq böyükl

ərlə ünsiyyəti sevir, özlərindən yaşca böyük uşaqlarla münasibət ya-

ra

dırlar, oyunda çox erkən  yaşlarından  intellektual  elementləri çox sevirlər. 

Əgər  şizofreniya  xəstəliyi  zamanı,  hətta kəskin  böhran  olmadıqda  belə, psixi 

f

əaliyyətin pozulması inkişafını görürük, şizoid tipli psixopat uşaqlarda proses-

sual olmayan xarakteroloji 

əlamətlər zənginliyi  müşahidə  olunur.  Şizofreniya 

x

əstəlikli uşaqlarda bu yaş dövründə müşahidə olunan ipoxondrik ideyalar baş-

qa formaya malikdir. Onlar t

əsdiq edirlər ki, özlərində gördükləri bu xəstəliklə-

rin nec

ə əmələ gəlməsini, kimlərin onlara təsiri nəticəsində bu xəstəliyə səbəb 

ol

masını  sübut  etməyə  çalışırlar,  ideyalarında  sayıqlamalar  da  olur.  Nəticədə 

b

əzən ölüm qorxusu müşahidə olunur. Ona görə də, yeniyetməni tədqiq edər-

k

ən, hökmən müşahidə olunan yaş simptomlarının uşağın özü tərəfindən düz-

gün hiss edilm

əsi və hansı üzvi xəstəlik fonunda keçməsinə əsaslanaraq nəticə 

çıxarmaq vacibdir. Yəni müşahidə olunan vegetativ simptomlar yaşla əlaqədar 

olaraq müv

əqqəti əmələ gələrək, sonra tədricən yox olur, ya da hər hansı üzvi 

v

ə ya sosial mənşəli zədənin nəticəsində daha da mürəkkəbləşib uzun müddət 

qa

lır və qeyri-adekvat qiymətləndirilir. Bu halda patoloji şəxsiyyətin formalaş-

ma

sı müşahidə olunur [5]. 

 

Normal inkişafa malik olan uşaqlarda yeniyetmə yaş dövründə instiktiv 

h

əvəslər tədricən  artır.  Seksual  mənşəli maraqlar və  həvəslər tələbatlar siste-

mind

ə  xüsusi yer tutur. Onlar öz zahiri görkəmlərinə  bəzi  əşyalara  və  bəzək 

şeylərinə xüsusi həvəs göstərirlər. Güzgüyə çox baxmaq, özünü müəyyən me-

yarlara 

əsasən qiymətləndirmək və  çatışmazlıqlarını  mütləq aradan götürmək 

v

ə ya kompensasiya etmək tələbatı meydana çıxır. 

 

Şizofreniya uşaqlarda, ələlxüsus oğlanlarda, yeniyetməlik yaş dövrün-

d

ə  emosional  sferanın  çatmazlığı,  heboid  sindromu  kimi  özünü  büruzə  verir, 

q

əddarlıq və aqressivlik daha qabarıq olan bu uşaqlarda instinktiv sfera və mü-

nasib

ətlər sistemi pozulur. Süs gedişli şizofreniya zamanı yaxın adamlara ma-

ra

ğın sönməsi, ünsiyyətin pozulması, psixi aktivliyi zəifləməsi xarakterik əla-

m

ət kimi diqqəti cəlb edir. Qarışan hallar, qorxu, şübhə əlamətləri daha tez-tez 

t

əsadüf olunur. 

 

Nevroz uşaqlarda yeniyetməlik dövründə emosional sferada kəskin də-

yişmələr müşahidə olunur. Əhval-ruhiyyənin tez-tez, gah müsbət, gah da mənfi 

t

ərəfə yönəlməsi, emosiyaların oyanıqlığını oğlanlar daha tez hiss edir, qıcıqla-

102 

 

---

naraq 

əsəbiləşirlər və özlərindən tez çıxırlar. Bu sahədə aparılan elmi-tədqiqat 

işləri göstərilmişdir ki, yeniyetməlik yaş dövründə mərhələlər mövcuddur: 8-11 

yaş arası; 12-16 yaş arası; 16 yaşdan yuxarı. Ən çətin yaş dövrü 13-16 yaşları 

t

əşkil edir. Çünki “mən”  obrazının  sabitliyi  pozulur,  özünüduyma,  özünüqiy-

m

ətləndirmə  dəyişir,  özündən  razılıq  hissi  aşağı  enir.  Buna  görə  də, xüsusilə 

qızlarda depressiv vəziyyət müşahidə olunur. Oğlanlar üçün isə boy və çəkisi, 

d

ərisi hissiyyatlı nahiyələr təşkil edir. Beləliklə, şəxsiyyətin patoloji formalaş-

ma

sı  müxtəlif  dizontogenetik  inkişafın  nəticəsi ola bilər,  şəxsiyyətin patoloji 

for

malaşmasına səbəb olan digər faktor, təlim və tərbiyənin səhv və əlverişsiz 

so

sial şəraitdən keçməsi hesab olunur. Bu reaksiyaların əmələ gəlməsi uşağa: 

a) psixi z

ədə verən situasiyanın (yarımçıq ailə, uşağın əhatəsində olan qruplaş-

malar); b) m

ənfi nümunə rolu oynayan ailə üzvlərinin (alkoqolizm, valideynlə-

rin dalaşmaları, ailə üzvlərinin bir-birinə qarşı aqressivliyi, qəddarlığı və s.) ol-

ma

sı ilə əlaqədardır. Ailə üzvlərinin mənfi davranışı yeniyetmədə patoloji şəx-

siyy

ət əlamətləri: oyanıqlıq, isteriklik, davamsızlıq kimi xoşagəlməz əlamətlər 

“t

ərbiyə” edir. Bunlar öz növbəsində yeniyetmədə patoloji şəxsiyyət əlamətlə-

ri

nin formalaşmasına səbəb olur. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, normal və pa-

to

loji reaksiyalar arasında aydın sərhəd yoxdur [8]. 

 

Şizofreniyanın  ağırlaşmış  formasının  kliniki  təsviri həm statistikada, 

h

əm də dinamikada  yuxarıda təsvir edilmiş psixi və somatonevroloji sahənin 

in

kişafdan  qalmasının  müxtəlif dərəcəli  əlamətləri ilə  məhdudlaşmışdır.  Belə 

uşaqlar adətən sakit, təmkinli  intizamlı  və  əməksevərdirlər.  Başa  düşdükləri 

tap

şırığı yerinə yetirən zaman kifayət qədər diqqətli və mütəşəkkildirlər. Ancaq 

qeyd etm

ək lazımdır ki, ağırlaşmış şizofren uşaqların yüngül dərəcəsi zamanı 

emo

sional sferanı və elementar şəraiti nəzərə almaq qabiliyyətinin kifayət qə-

d

ər saxlanması çox hallarda intellektual defekti pərdələyir və əqlizəiflik, kütlə-

vi m

əktəblərə daxil olma vaxtı, yaxud da orada bir və ya iki il uğursuz qaldıq-

dan sonra diaqnozu t

əyin edilir. 

 

Şizofreniya  xəstəliyi keçirən  uşaqlar  təlim-tərbiyəyə  tez adaptasiya 

olur

lar. Ağır forma keçirən uşaqlar təlimə bir qədər çətin uyğunlaşırlar.  Belə 

uşaqların müalicəyə ehtiyacı olur və onlar həkim nəzarəti altında olurlar.