54
Markaziy bank tomonidan muomalaga chiqarilgan
banknotlar va tangalar bank
balansining passiv qismida, ya‘ni majburiyatlar bo‗limida hisobga olinadi.
Markaziy bankning hisobvara
qlar rejasining ―Majburiyatlar‖ bo‗limida,
shuningdek, norezident banklarning, xalqaro moliya institutlarining talab qilib
olingungacha saqlanadigan, jamg‗arib boriladigan muddatli depozitlari, Markaziy
bankning
obligatsiyalari,
davlat
budjetining
daromadlar
va
xarajatlari
hisobvaraqlari yuritiladi.
Markaziy bank hisobvaraqlar rejasining ―Kapital‖ deb nomlangan bo‗limda
―E‘lon qilingan ustav kapitali‖, ―Shakllangan ustav kapitali‖ kabi hisobvaraqlar
ochilgan. Tijorat banklari hisobvaraqlar rejasining Sh-b
o‗limida, ya‘ni ―Kapital‖
bo‗limida oddiy va imtiyozli ro‗yxatdan o‗tkazilgan ustav kapitali hamda oddiy va
imtiyozli chiqarilgan ustav kapitali kabi Markaziy
banklarning hiosbvaraqlar
rejasida bo‗lmagan hisobvaraqlar ochiladi.
Tijorat banklar iqtisodiyot tarmoqlarining turli mulkchilik shakllariga
tegishli xo‗jaliklarga xizmat ko‗rsatadi, shunga asosan tijorat banklarda alohida
hisobvaraqlar ochiladi. Markaziy bank esa iqtisodiyot tarmoqlariga emas, balki
hukumat va nazorat idoralari va vazirliklarga xizm
at ko‗rsatadi.
Shunday
xususiyatlar har ikki bank hisobvaraqlar rejalarida hisobga olingan.
Hozirgi kunda amalda bo‗lgan hisobvaraqlar rejasi olti bo‗limdan iborat
bo‗lib, ulardan beshtasi balans ichidan hisobvaraqlarni o‗z ichiga oladi, oxirgi
oltinchi
bo‗lim esa balansdan tashqari hisobvaraqlardan iborat. Bank aktivlari,
passivlari, kapitali, daromadlari va xarajatlari bo‗yicha
hisobvaraqlar alohida
bo‗limlarga kiritilgan, ya‘ni:
I bo‗lim
10000
–
Aktivlar
II bo‗lim
20000
–
Majburiyatlar
III bo‗lim
30000
–
Kapital
IV bo‗lim
40000
–
Daromadlar
V bo‗lim
50000
–
Xarajatlar
VI bo‗lim
90000
–
Ko‗zda
tutilmagan
holat
bo‗yicha
(ya‘ni balansdan tashqari) hisobvaraqlar
Barcha hisobvaraqlar shunday tartibda ishlab chiqilganki, bunda
–
birinchidan, barcha hisobvaraqlarning asosiy va yordamchi kitoblarda
joylashuvini osonlashtirish;
–
ikkinchidan, hisobvaraqlarni guruhlash va klassifikatsiya qilish;
–
uchinchidan, hisob ishlarini komputerlashtirish;
–to‗rtinchidan, operatsiyalar bo‗yicha yozuvlarni
bajarishni tezlashtirishni
ta‘minlash mumkinligi hisobga olingan.
Rejadagi hisobvaraqlar Bosh daftar uchun beshta raqamdan iborat qilib
kodlashtirilgan.
Barcha aktivlar 40 ta atrofida asosiy hisobva
raqqa bo‗linadi, har bir asosiy
hisobvaraq ham bir necha subschyotdan iborat. Masalan: 10100 - asosiy
hisobvaraq ―Naqd pullar va boshqa kassa hujjatlari‖ deb nomlanadi va quyidagi
subschyotlarni o‗z ichiga oladi:
55
10101
–
aylanma
kassadagi naqd pullar;
10102
–
zaxiradagi naqd pullar;
10105
–
cheklar va boshqa kassa hujjatlari;
10107
–
bankomatlardagi naqd pullar;
10109
–
yo‗ldagi pullar;
10111
–
bank binosidan tashqaridagi kassalardagi naqd pullar.
Huddi shunday misolni «Majburiyatlar» kategoriyasi bo‗yicha
ko‗rib
chiqamiz. Bank majburiyatlari ―Talab qilib olinguncha saqlanadigan‖ (muddatsiz)
depozitlardan boshlanadi: ya‘ni,
20200
–
talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar, bunda:
2
–
majburiyatlar kategoriyasini, 02 esa shu majburiyatlarga tegishli asosiy
hisobvaraqni bildiradi. Ushbu asosiy hisobvaraq bir qancha yordamchi
hisobvaraqlarni (subschyotlarni) o‗z ichiga oladi:
20202
–
Hukumatning budjetdan tashqari mablag‗lari bo‗yicha talab qilib
olinguncha
saqlanadigan depozitlari;
20203
–
Respublika qa
ramog‗idagi budjet tashkilotlarining b
udjetdan tashqari
mablag‗lari bo‗yicha muddatsiz depozitlari;
20204
–
Mahalliy budjet qaramog‗idagi budjet tashkilotlarining budjetdan
tashqari mablag‗lari bo‗yicha talab qilinguncha saqlanadigan depozitlari;
20205
–
Budjetdan tashqari fondlarning talab qilinguncha saqlanadigan
depozitlari;
20296
–
boshqa talab qilib olinadigan depozitlar.
Demak, 20200
–
talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar asosiy
hisobvarag‗i bir nechta yordamchi hisobvaraqni o‗z ichiga olar
ekan. Yuqorida
sanab o‗tgan depozit hisobvaraqlarining hammasi korxona
va tashkilotlarining
hisob-
kitob schyotlariga tenglashtirilgan bo‗lib, ular orqali mijozlarining hisob
-
kitob, kassa, kreditni qaytarish va boshqa operatsiyalari o‗tkaziladi.
Hisobvaraq
lar rejasining qolgan bo‗limlaridagi hisobvaraqlari ham huddi
shunday tartibda nomerlanadi.
Dostları ilə paylaş: