Bayramov Rəşid Mahir oğlu «Dövlətin sosial siyasətinin maliyyə təminatında büdcənin rolu»

2.3.Səhiyyənin inkişafında dövlət büdcəsinin rolu
Azərbaycanda sosial-iqtisadi inkişafın digər sahələrində olduğu kimi səhiyyənin inkişafı və əhalinin sağlamlığının qorunması dövlətin daim diqqət mərkəzindədir. Səhiyyənin inkişafı, onun maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi dövlətin sosial siyasətində mühüm yer tutur. Səhiyyənin inkişafı və əhaliyə tibbi xidmətin yaxşılaşdırılması dövlətin sosial siyasətində mühüm istiqamət olmaqla, bu sahənin maliyyələşdirilməsinə, səhiyyənin maliyyə təminatının gücləndirilməsinə hər il böyük məbləğdə vəsait ayrılır.
Səhiyyənin inkişaf etdirilməsi və əhaliyə tibbi xidmətin yaxşılaşdırılması əhalininnn sağlamlığının qorunması sahəsində konstitusiya hüququnun təsbitidir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 41-ci maddəsi məhz vətəndaşların tibbi xidmət almaq və sağlamlığını qorumaq hüququnu ifadə edir:
-hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır;
-dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya epidemiologiya sağlamlığına təminat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır;
-insanların həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanun əsasında məsuliyyətə cəlb edilirlər.
Hazırda ölkəmizdə səhiyyənin inkişaf etdirilməsinə dövlət qayğısı aşağıdakı prinsiplərə əsaslanır :
-əhaliyə pulsuz və yüksək səviyyəli tibbi xidmət göstərmək;
-səhiyyəni dövlət vəsaiti və eyni zamanda büdcədənkənar vəsaitlər hesabına inkişaf etdirmək;
-səhiyyəni və tibb xidmətini dünya standartları səviyyəsinə çatdırmaq və elmi-texniki tərəqqi əsasında yenidən qurmaq.
Səhiyyənin inkişafı və əhaliyə tibbi xidmətin mühüm növlərini əks etdirən göstəricilər sistemi müəyyən xüsusiyyətlərinə görə təsnifləşdirilir. Ona görə də səhiyyənin, tibbi tədbirlərin planlaşdırılması və maliyyələşdirilməsini düzgün aparmaq məqsədilə onlar müəyyən qruplara ayrılır. Bu qanunlar aşağıdakılardır:
Birinci - müalicə-profilaktika idarələri və təşkilatları, xəstəxanalar, dispanserlər, həkim-sağlamlıq müəssisələri, təcili tibbi yardım stansiyaları və mərkəzləri, qanköçürmə stansiyaları, yeniyetmələrə xidmət göstərən sanatoriya-müalicə müəssisələri və s.
İkinci - sanitariya-profilaktika idarələri və tədbirləri sistemi. Bu tip səhiyyə idarələrinə sanitariya epidemioloji stansiyalar, dezinfeksiya stansiyaları, ölkədə epidemiyalara qarşı mübariz tədbirləri və sanitariya xidməti təşkilatları. Sanitariya-maarifi xidmətləri və s.
Üçüncüsü - sair səhiyyə idarələri və tədbirləri. Bura daxildir məhkəmə-tibbi ekspertiza büroları, müharibə əlillərinə xidmətlər üçün müəssisələr və tədbirlər, sanatoriyalar və i.a
Səhiyyənin tərkibində xərclərini öz gəlirləri hesabına ödəyən, yəni təsərrüfat hesabı əsasında fəaliyyət göstərən apteklər,mağazalar, nəzarət təhlil labaratoriyaları, tibbi preparatları, dərman və sarğı materialları və i.a istehsal edən müəssisələrdə mövcuddur.
Bazar iqtisadiyyatına keçid və yeni iqtisadi münasibətlər şəraitində pullu xidmət poliklinikaları və müalicə müəssisələri, kurort-sanatoriya şəbəkəsi, apteklər şəbəkəsi daha da genişlənir.
Azərbaycan Respublikasında səhiyyə və tibbi xidmət xeyli inkişaf etmişdir. Səhiyyə sistemində xəstəxanalar, dispanserlər və digər müalicə müəssisələri geniş yer tutur. Büdcədən ayrılan vəsaitin demək olar ki, 80 faizindən çoxu həmin müalicə şəbəkəsinin payına düşür. Səhiyyənin və tibbi xidmətin inkişafını əks etdirən əsas göstəricilərə birinci növbədə stansionar-müalicə müəssisələri, yani xəstəxanalar, onlardakı çarpayıların sayı, həkim vəzifələrinin sayı, orta və kiçik tibbi heyətin sayı, poliklinikaların və digər sağlamlıq ocaqlarının sayı və s. daxildir.
Azərbaycanda son illərdə səhiyyə sisteminin inkişafını əks etdirən mühüm göstəriciləri aşağıdakı statistik məlumatlar əsasında xarakterizə etmək olar. Səhiyyənin inkişafını əks etdirən göstəricilər müxtəlif növ ixtisaslardan həkimlərin ümumi sayı, əhalinin hər 10 min nəfərinə düşən həkimlərin sayı, orta və kiçik tibbi heyətinin sayı, xəstəxanaların sayı, xəstəxana çarpayılarının sayı, poliklinika və ambulatoriyaların sayı və i.a. hesab edilir.