Bayramov Rəşid Mahir oğlu «Dövlətin sosial siyasətinin maliyyə təminatında büdcənin rolu»

Təhsilin inkişafına büdcə xərclərinin dinamikası.

(mln.manat)

	2013		2014		2015		2016
	məbləğ	Xüsusi çəki %-lə	məbləğ	Xüsusi çəki %-lə	məbləğ	Xüsusi çəki %-lə	məbləğ	Xüsusi çəki %-lə
Dövlət büdcəsinin xərcləri-cəmi	19143,5	100	18708,0	100	21100,0	100	18495,0	100
O cümlədən: Təhsil xərcləri	1437,7	7,5	1553,9	8,3	1711,2	8,1	1830,2	9,9

Cədvəldən göründüyü kimi, təhsilin maliyyələşdirilməsinə büdcədən ayrılan vəsaitin həcmi ildən-ilə artmışdır. Belə ki, 2013-cü ildə təhsilə 1437,3 mln.manat, 2015-ci ildə isə 1711,2 mln manat vəsait ayrılmışdır ki, bu da 2013-cü illə müqayisədə 273,5 mln manat və ya 19,0 faiz çoxdur. 2016-cı ildə isə təhsilə 1830,2 mln manat vəsait ayrılması nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da 2015-ci ildəkinə nisbətən 119,0 mln manat, yaxud 7,0 faiz çoxdur.

Ümumi təhsil sahəsində həyata keçiriləcək istehsalatların əsas prioritetlərinə uyğun olaraq, sağlam və səmərəli təhsil mühitinin yaradılması, təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və məktəblərin idarəedilməsinin müasir tələblər səviyyəsinə çatdırılması istiqamətlərində fəaliyyət 2015-ci il ərzində də uğurla davam etdirilib.

2015-ci ilə dövlət büdcəsindən təhsilin maliyyələşdirilməsi xərclərinin tərkibi və quruluşu aşağıdakı kimi olmuşdur.

Cədvəl 2.4.

№	Xərclərin istiqamətləri	Məbləğ mln.man	Təhsil üzrə büdcə xərclərində xüsusi çəkisi %-lə
	Təhsil üzrə cəmi xərclər: O cümlədən:	1711,2	100,0
1	Məktəbəqədər təhsil xərcləri	165,6	9,7
2	Ümumi təhsil	898,3	52,5
3	İlk peşə ixtisası təhsili	34,3	2,0
4	Orta ixtisas təhsili	44,6	2,6
5	Ali təhsil	39,2	2,3
6	Təhsil sahəsində tətbiqi tədqiqatlar və digər xidmətlər	529,2	30,9

Göründüyü kimi təhsil xərclərinin çox hissəsi, yəni 898,3 mln manatı və ya 52,5%-i ümumi təhsilə, 34,3 manatı və ya 2,0%-i ilk peşə ixtisas təhsilinə, 44,6 mln manatı və ya 2,6 faizi orta ixtisas təhsilinə, 165,6 mln.manatı və ya 9,7 faizi məktəbəqədər təhsilə, 529,2 mln manatı və ya 30,9 faizi tətbiqi tədqiqatlar və digər xidmətlərə ayrılmışdır.

Azərbaycanda təhsil sistemi aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:

1. 
   Məktəbəqədər təhsil
   
2. 
   Ümumtəhsil: ibtidai təhsil; əsas təhsil və orta tam təhsil;
   
3. 
   Peşə ixtisas təhsili-texniki peşə təhsili; orta ixtisas təhsili və ali təhsil (bakalavr)
   
4. 
   Diplomdan sonrakı təhsil-magistratura, doktorantura, ixtisasartırma, yenidən hazırlama.
   

Təhsil xərcləri tərkibində uşaqların ümumi təhsil-tərbiyyəsi ilə bağlı xərclər əsas yer tutur. Burada məktəbəqədr uşaq tərbiyyə (təhsil müəssisələri, ibtidai-əsas təhsil məktəbləri, tam orta təhsil məktəbləri, internat məktəbləri, sağlamlıq imkanları məhdud (xüsusi qayğıya ehtiyacı olan) uşaqların təhsil məktəbləri, uşaq evləri, uşaqların məktəbdənkənar tərbiyə işləri, metodik, işlər üzrə idarələrin saxlanması xərcləri aiddir.

Ümumtəhsil məktəblərində xərc smetaları üzrə aşağıdakı xərc maddələri planlaşdırılır:

• 
  Əmək haqqı;
  
• 
  Əmək haqqına üstəlik (sosial sığorta haqqı);
  
• 
  Təsərrüfat xərcləri, (istilik, elektroenerji);
  
• 
  Kitabxana üçün kitab alınması xərcləri;
  
• 
  Günü uzadılmış qruplarda yemək xərci;
  
• 
  Tədris-təsərrüfat inventarları;
  
• 
  Kompyuter-texniki avadanlıqlar alınması xərcləri;
  
• 
  Əsaslı təmin xərcləri;
  
• 
  Sair xərclər.
  

Ümumtəhsil məktəblərinin saxlanması xərclərini planlaşdırmaq üçün əsas göstəricilər onlarda təhsil alan şagirdlərin və siniflərin orta illik sayıdır.

Təhsil sahəsində aparılan islahatlar çərçivəsində yeni maliyyələşmə mexanizminə-adambaşına maliyyələşmə prinsiplərinə keçid əsas istiqamət kimi nəzərdə tutulmuşdur. Ona görə də büdcədən maliyyələşmə həcmini müəyyən etmək üçün məktəblərdə şagirdlərin orta illik sayının düzgün hesablanması mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Lakin ümumtəhsil məktəblərinin saxlanması xərclərini planlaşdırmaq üçün sinif qrupları və ümumilikdə məktəb üzrə siniflərin sayının müəyyən edilməsi də zəruri şərtlərdən biridir, çünki məktəblərin saxlanması üzrə bir sıra xərclər bilavasitə bu göstəricidən asılı olaraq hesablanır.