Bərk ciSİMLƏRİN İSTİLİk tutumu

MADDƏNİN ELEKTRİK VƏ MAQNİT XASSƏLƏRİ. SEQNOTİKLƏR. PYEZOELEKTRİK EFFEKTİ. MAQNETİKLƏR.
İrəlidə qeyd etdik ki, cərəyanlı naqil maqnit sahəsi yaradır və bu sahə maqnit sahəsi induksiyası və maqnit sahəsi intensivliyi adlı fıziki kəmiyyətlərlə xarakterizə olunur.
Bu kəmiyyətlər bir-birilə B=μμ₀H münasibəti ilə əlaqədardır. Biz μ-nün maqnit nüfuzluğu əmsalı olduğunu, mühitin maqnit xassələrini xarakterizə etdiyini və vaku- umda (boşluqda) μ=l olduğunu qeyd etmişik. İndiye kimi cərəyanların maqnit sahəsinə boşluqda baxmış və əlavə şərh vermədən μ-nü bəzi düsturlara daxil etmişik. Əsil həqiqətdə B=μμ₀H ifadəsinə nəzər yetirsək bizə aydın olar ki, naqilin mikro cərəyanının boşluqdakı maqnit sahəsi, hər hansı mühitdəki sahəsindən μ-dəfə fərlənir. (Beləki, boşluq üçün μ=l olduğundan B₀= μ₀H olar). Bunun səbəbi cərəyanlı naqili (və yaxud sabit maqniti) əhatə edən mühitin özünün maqnitlənməsidir. Xarici maqnit sahəsinin təsiri ilə maqnitlənən istənilən mühit maqnetik adlanır.
Maqnetik özünün B' sahəsini yaradaraq cərəyanın B₀ sahəsilə toplanır ve nəticədə B= B₀+ B' sahəsi yaranır.
Qeyd etdiyimiz kimi cisimlərin maqnitlənməsini izah etmək üçün Amper öz fərziyyəsini irəli sü müşdür. Bu fərziyyəyə görə hər bir maddədə mikroskopik dairəvi cərəyanlar mövcuddur. Xarici sahə olmadıqda bu cərəyanların maqnit momentləri xaotik yönəldiklərindən onların yekun maqnit momenti sıfır olur. Xarici sahənin təsirindən molekulyar cərəyanların maqnit momentləri əsasən bir istiqamətdə yönəlir, cəm moment sıfırdan fərqli olur və nəticədə maqnetik maqnitlənərək B' maqnit sahəsini yaradır.
Cismin maqnitlənməsi vahid həcmə düşən maqnit momenti ilə xarakterizə olunur. Bu J ilə işarə edilir və maqnitlənmə vektoru adlanır.
Sadəlik üçün maddənin bircins və bütün atomların eyni maqnit momentinə malik olduğunu qəbul etsək, maqnitlenmə vektoru
J=NP_m0/V=nP_m olar.
n-atomlann konsentrasiyasıdır. Əgər maqnetik qeyri bircins maqnitlənibsə, onda verilmiş nöqtədə maqnitlənmə vektoru
J= ΔvP_m/V
ΔV-baxılan nöqtəni əhatə eden fiziki sonsuz kiçik həcm, P_m-ayrıca molekulanın maqnit momentidir.
Maqnitlənmə vektorunun ölçü vahidi maqnit sahəsi intensivliyinin ölçü vahidi ilə eynidir.
[J]=A•m²/m³=A/m=[H]
1 A/m elə maqnitlənmədir ki, 1 m³-u, 1 A•m² maqnit momentinə malik olur.
Maqnitlənmə vektoru maqnitlənən maddənin B' maqnit induksiyasını təyin edir. B' vektorunun istiqaməti maqnetikin xassələrindən, qiyməti isə maqnitləndirici B₀ sahəsindən, maqnetikin forma və ölçülərindən asılıdır. Bir sıra xüsusi hallarda, məsələn, maqnetik çox uzun solenoidi doldurduqda onun içərisində sahə bircins olur və maqnetikin ölçü formasının təsirini nəzərə almamaq olar.
Bu zaman B' ilə B₀ arasında əlaqə B'= B₀ kimi olur. (xi) – mühitin maqnit qavrayıcılığıdır və adsız kəmiyyətdir. Mqnetikin daxilində maqnit induksiyası B= B₀ + B'= B₀ + B₀ = (1+ ) B₀ olur. Son ifadəni B=μB₀ ilə müqayisə etsək μ=1+ alarıq.
Təcrübə göstərir ki, maqnitlənmə vektoru xarici maqnit sahəsi intensivlik vektoru il düz mütənasibdir. J= • H (13-1)
Son ifadədə H= B₀/ μ₀ olduğunu nəzərə alsaq
J= • B₀ alarıq.
Maqnit qavrayıcılığının işarə və qiymətindən asılı olaraq maqnetiklər üç qrupa bölünür:
1. Diamaqnetiklər: Bu qrup maqnetiklər üçün mənfı işarəlidir və qiyməti çox kiçikdir. Deməli maqnetiklər üçün maqnit nüfuzluğu μ2. Paramaqnetiklər: Bu qrup maqnetiklər üçün X müsbət işarəlidir, qiyməti də çox böyük deyildir. Paramaqnetikler üçün μ >l-dir.
3. Ferromaqnetiklər: Bu qrupa daxil olan maqnetiklər üçün X müsbətdir və qiyməti çox-çox böyükdür. μ - nün qiyməti ferromaqnetiklər üçün 10000-ə (dəmir üçün) və hətta 20000-ə (polad üçün) çatır.
Aşağıdakı cədvəldə bəzi maddələrin maqnit nüfuzluğu əmsallarının qiymətləri verilmişdir.

Maddə