Beyin Hasarı Geçiren Türk 1 Hastaların Dil Bozukluklarının Dilbilim Açısından İncelenmesi Doç. Dr. Gülmira sadiyeva

Sesbilgisi bakımından hastaların konuşmasında ses türemesi, ses düşmesi, 

benzeşme ve benzeşmeme sonucu ünsüzlerin değişmesi gibi özellikler görül-

mektedir. Bu araştırma sonucu, incelenen ses bozuklukları 8 belirtiye göre 

sınıflandırılmıştır. 

Kelime bilgisi seviyesinde yapılan incelenme sonucu, bu düzeyde oluşan dil bo-

zukluklarının farklı derecede, afazinin tüm tiplerinde ortaya çıktığı gösterilmiştir. 

Ancak kelime bilgisindeki bozukluklar afazinin sensör tiplerinin esas belirtisidir. 

Buna ilave olarak, afazinin tüm tiplerinde kullanılan sözlerin miktarının değiştiği 

söylenebilir. Afazinin tüm tiplerinde, özellikle motor afazilerde, hastaların kelime 

haznesi oldukça azdır. Hastaların kelime hazinesinin azalması kelime hazinesi 

kalitesinin düşmesinde kendini göstermektedir. 

Araştırmada afazili hastaların konuşmasında ifade  ve anlam  ilişkisinin nasıl 

ortaya çıktığı incelenerek, bu ilişkinin afazinin tipine göre değiştiği görülmüş-

tür. Afazinin bazı tiplerinde hasta anlamı bilmekte, ancak ilgili ifadeyi hemen 

bulamamaktadır. Başka durumlarda ise, konuşan kişi ifadeyi bilmekte, ancak 

ifade ve anlam arasında ilişki kuramamaktadır. 

Sözün anlamının ve ifadesinin afazi tiplerinde nasıl şekillendiğini tablo şeklin-

de  gösterecek olursak, 

 

 Sadiyeva, Beyin Hasarı Geçiren Türk Hastaların Dil Bozukluluklarının Dilbilim... 

 

235

 

 

 

  

AFAZİ TİPLERİ 

                                  SÖZ 

           İFADE                             ANLAM 

1.tip motor afazi (fonetik) 

birkaç / - 

+ 

2.tip motor afazi (ritmik) 

- 

+ 

3.tip motor afazi (dinamik) 

- + 

1.tip sensör afazi 

+ 

- 

2.tip sensör afazi 

+ 

- 

3.tip sensör afazi 

+ - 

Amnestik afazi 

-   / birkaç + 

Azerbaycanlı ve Türkiyeli  afazili hastaların konuşmaları  dilbilgisi  açısından 

incelenmesi sonucunda Türk afazili hastaların konuşmalarına özgü olarak 

aşağıda belirtilen dilbilgisi özellikleri gözlemlenmiştir: 

- Hastaların dilinde çeşitli öğelerin sayıca değişmesi: 

a)

  

Yardımcı öğelerin (bağlaçların, ilgeçlerin) sayısının azalması veya olmaması. 

b)

   

Zamirlerin sayısının azalması veya hiç kullanılmaması. 

c)

 

Fiillerin sayısının azalması veya çoğalması (afazinin türüne bağlı olarak). 

d)

 

İsimlerin sayısının çoğalması veya azalması (afazinin türüne bağlı olarak). 

e)

 

Otomatikleşmiş sözcüklerin, ek yapıların sık kullanılması. 

- Eklerin eksik kullanılması  sonucunda  ismin  çekiminde,  fiilin  olumsuzluk                 

ekleriyle oluşan biçimlerinde bozukluklar olması. 

- Sözlerin kök halinde kullanılması. 

- Yüklemin kullanılmaması. Özneyle nesnenin yer değiştirmesi. 

-  Cümle öğelerinin eksik kullanılması sonucunda, bitmemiş cümlelerin oluşması. 

-  

Cümlede söz diziminin bozulması. 

-   Kalıplaşmış cümlelerin sık kullanılması. 

bilig, Güz / 2004, sayı 31 

 

236

 

 

                                           Afazi Tipleri 

 

Dil  

Seviyeleri 

1.tip 

motor 

afazi 

(litera)

 

2.tip 

motor 

afazi 

(klonik)

 

3.tip motor 

afazi 

(dinamik)

 

1.tip 

sensör 

afazi 

2.tip 

sensör 

afazi

 

3.tip 

sensör 

afazi 

Amnestik 

afazi

 

 

Sesbilgisi

 

 

 

 

 

 

 

 

Kelime 

Bilgisi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dilbilgisi 

 

 

 

 

 

 

 

 

Böylece, ana dili Azerbaycan Türkçesi olan 16 ve ana dili Türkiye Türkçesi 

olan 8 afazili hastanın dil bozukluklarının araştırılması sonucunda hastaların 

dilinde sesbilgisi, kelime bilgisi ve dilbilgisi seviyesinde görülen bozukluklar 

sistemleştirilmiş ve onların dilbilim analizleri yapılmıştır. Bu analiz, afazili 

hastaların konuşmalarını normal hale getirebilmek için geliştirilecek metotta 

kullanılabilir. Öyle ki, araştırma sürecinde gözlemlediğimiz ve konuşmalarına  

terapi yöntemlerini uyguladığımız hastalarda zaman içinde olumlu gelişmeler 

gözlenmiştir. 

 

Terapi ve Rehabilitasyon 

Afazili hastaların konuşmalarının düzeltilmesi  için, konuşma terapistlerinin, 

dilbilimcilerin, psikologların, nörologların beraber çalışmaları gerekmektedir. 

Bu tür çalışmalar afazili hastaların konuşma bozukluklarının düzeltilmesi için 

yeni, daha efektif metotların bulunmasına yol açabilir. Terapide dikkat edile-

cek noktalar vardır:  

- Afazili hastalarla yapılan terapi serbest ve güvenilir ortamda yapılmalıdır. 

Konuşma terapistine ve kendi konuşmasının düzelebileceğine  inanması  – 

terapinin esas şartlarındandır. 

- Afazinin her tipine uykun terapi metodu geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. 

Mesela, motor afazinin 1.tipine yakalanmış  hasta hiçbir kelimeyi  ve sesi bile 

tekrar edememektedir. Bu hastalarla yapılacak terapi planı öyle kurulmalıdır ki 

hasta nasıl telâffuz edeceğini  değil, neyi telâffuz edeceğini düşünmelidir. Yani 

hasta kelimenin çıkartılması hakkında değil, manası hakkında düşünmeli-

dir, çünkü bu hastalarda dilin ses bilgisi düzeyi bozulduğu halde kelime bilgisi 

düzeyi bozulmamıştır ve, terapi dilin bozulmayan seviyesine indirgenerek 

yapılmalıdır.  

 Sadiyeva, Beyin Hasarı Geçiren Türk Hastaların Dil Bozukluluklarının Dilbilim... 

 

237

 

Örneğin,  Afazinin bu türüne yakalanmış hasta V., eşinin anlattığına göre tüm 

günü yağış (yağmur) kelimesini söylemeye çalışmıştır. Hasta bir türlü amacına 

ulaşamamış ve son derece sinirlenmiş, hatta bu olaydan hiç zaman konuşama-

yacağı kanısına vararak konuşma terapisine devam etmek bile istemiştir. Hasta 

her defa yağış kelimesini farklı  şekillerde söylemiştir:  yağış < haniş,  şaşığ, 

şağış, vs. Bu durumda hastanın dikkatini bu kelimenin telâffuzdan ayırdıktan 

sonra hastaya şöyle bir soru sorduk: “Kışın kar yağar, ya sonbahar”. Hasta, 

kendisini ve karısını şaşırtan bir kolaylıkla “Yağış” diye cevap vermiştir. O an 

hasta nasıl söylediği hakkında değil ne söylediği hakkında düşünmüştür. 

Bu tür durumlarda bu hastalara öyle soru sorulmalıdır ki, hasta, spontan olarak 

- çok düşünmeden cevap verebilsin. Yani soru öyle sorulmalı ki, soruya verile-

cek cevap tek, alternatifsiz olsun. Örneğin,  Kuş uçar, ya balık....  (yüzer 

kelimesinden başka burada farklı kelime kullanamayacağından bilmediğinden, 

hasta bu kelimeyi hemen söyleyebilir) 

- Konuşma terapisti tarafından yarım bırakılarak söylenilen basmakalıp ifade-

lerin sonunu hastalar kolaylıkla söyleyebilir, mesela, ata sözlerinin tümünü 

terapist söyler, sonuncu kelimeyi ise hastaya bırakır. Motor afazinin ağır aşa-

malarında bulunan hastalar için bile bunları söylemek mümkün olabilir. 

- Otomatikleşmiş ifadelerin söylenilmesi (sıra sayları, şiir, şarkı, ay-hafta adla-

rı, akrabaların adları vs.). Bazen bir kelime bile söyleyemeyen motor afazili 

hastayla ilk terapide seslerden değil sayı saymaktan başlamak gerekir  

- Afazili hastalarla terapi sırasında dilbilgisi konuları öğretilmemelidir. Çünkü 

hastanın kaybolan veya bozulan dili ana dilidir, ana dil ise dilbilgisi öğrenil-

meden edinilir. Hastaya bu konuları kavramak yabancı bir dilin dilbilgisinin 

öğrenilmesi kadar zor olabilir. Hastalarla çalışılan, önceden hazırlanmış metin-

lerin içinde dilbilgisini geliştirmeye yönelik materyal kullanılmalı, ancak konu 

olarak verilmemelidir. 

- Hasta sözü birinci veya ikinci denemeden telaffuz edemiyorsa, aynı sözü 

tekrar etmemek gerekir, çünkü her tekrardan hasta daha da yanlış söyleyecek 

ve bu onda doğru konuşabilme inancını kaybettirecektir. 

- Her eğitimcinin, mesela hastanın öğretmen olan akrabasının, afazili hastasıyla 

terapi kurması çok yanlıştır. Çünkü yanlış terapi sonucu hastanın konuşması 

beklenmelerin aksine ilerlemez ve bu hasta ile daha sonra doğru terapi kurmak 

da zor olur. 

- Çoğu zaman afazili hastaların konuşmasında izlenen konuşma kaybı, çocuk-

ların konuşma gelişiminin tersine şeklinde olur. Afazili hastalarla terapi sıra-

bilig, Güz / 2004, sayı 31 

 

238

 

sında, hastaların konuşması ile çocuk  konuşmasında mevcut olan paralellikler 

göz önüne alınmalı. Mesela, bu sesbilgisi bakımından izlenebilir. Hiç konuşa-

mayan motor afazili hastayla terapiye seslerden başlarken ünlülerden değil, 

dudak ünsüzlerinden (b, p, m) başlamak daha iyi sonuçlar verir. Bu sesler 

çocuk tarafından da ilk öğrenilen seslerdir. Çocuklar için en zor olan ve en son 

öğrenilen ç, c, s, z, ş, j, ve r sesleri hastalar tarafından kaybedilen ilk seslerdir. 

Terapi de bunun tersi yönünde kurulmalıdır. 

- Afazili hasta ile terapiye hastalığın ilk ayından itibaren, yani yatak başında 

başlatılmalıdır. Afazili hastanın konuşmasının düzeltilmesi için en önemli 

şartlarından biri de terapiye başlamakta geç kalınmamasıdır. 

-  Afazili hastalarla kurulacak olan terapi ilk 6 ay içinde başlamalıdır. İlk aydan 

terapiye alınan ve bir yıl boyunca doğru şekilde devam ettirilen terapi sonu-

cunda hastaların konuşmaları %60-70 düzeltilebilir.  

- Afazili hastaları tedavi eden nörologlar, hastaların yakınlarına zaman kay-

betmeden hastanın terapiye alınması tavsiyesinde mutlaka bulunmalıdırlar. Bu 

bilgiyi almayan hasta, çoğu zaman konuşma terapistine hastalığın başlamasın-

dan 1-2 yıl geçtikten sonra başvurur. Bu süreden sonra başlanan terapi iyi so-

nuçlar vermemektedir. 

- Nöroloji Bölümlerinde, Fizik Tedavisi ve Rehabilitasyon Merkezlerinde 

afazioloğun çalışması zorunludur.  

- Afaziolog, afazi konusunda çalışan uzmandır ve aldığı temel eğitim bakımın-

dan bu dilbilimci, psikolog, nörolog olabilir. 

 Sadiyeva, Beyin Hasarı Geçiren Türk Hastaların Dil Bozukluluklarının Dilbilim... 

 

239

 

Kaynakça 

Ergenç, İ. / Bulut, B. (1998) “Nöroloji kliniklerinde tedavi gören hastaların  

dilsel davranışlarındaki sesbilimsel görünümler.” XII. Dilbilim Kurultayı Bil-

dirileri. Mersin Üniversitesi. s. 39-45 

Bogoroditski, V. (1911), Lektsii po obşemu yazıkovedeniyu. Kazan. 

Defektologiçeskiy Slovar. (1970), Pod red. Dyaçkova, A. Moskva: İzd-vo  

Pedagogika, 504 s. 

Jakobson, R. (1990), On language. London. Harvard University Press. p.115-133 

Kritçli, M. (1974), Afaziologiya. Moskva: İzd-vo Meditsina. 

Luriya, A. (1959), Afaziya i analiz reçevıh prosessov. Voprosı yazıkoznaniya.   

N2, s.72  

Sadiyeva, G. (1999), “On the correspondence between child language and   

speech desorders in aphasia (on the material of Azerbaijani)” – Proceedings of 

the VIII İnternational Congress for the study of child language. p. 186-187. San 

Sebastian, Basque Country. 

Svetkova, L. / Glozman, J.(1978), Agrammatizm pri afazii. Moskva: İzd-vo  

MGU. 

Vereşagin, E (1967), “Slovo: sootnoşeniye planov soderjaniya i vırajeniya” –   

Voprosı porojdeniya reçi i obuçeniya yazıku. Pod red. Leontyeva, A. / Ryabo-

voy. Moskva: MGU, s. 39-75. 

Açıklamalar 

                                           

1

 Türk hastalar olarak Azerbaycan Türkçesiyle ve Türkiye Türkçesiyle konuşan 

hastalar kastedilmiştir. 

bilig   Autumn / 2004   Number 31: 219-242 

© Ahmet Yesevi University Board of Trustees

 

Linguistic Analysis of Language Disorders of Turk

1

 Patients 

Suffering from Brain Damages. 

Assoc. Prof. Dr. Gulmira Sadiyeva

∗

 

Abstract: When brain damages affects the speech center located in the 

left hemisphere, a patient is diagnosed with aphasia. The research of 

language disorders during aphasia are the main objects of neurolin-

guistics. The aim of the research is to observe language disorders of 

Turk patients with aph asia, to write them down and to make linguistic 

analysis of them. 

This research was conducted at the Neurological Branch of Republic 

Clinical Hospital (Baku) on 16 Azerbaijani aphasia patients, as well as at 

the Branch of Audiology and Speech Disorders of Faculty of Medicine at 

Hacettepe University (Ankara) on 8 Turk patients. 

As a result of this research, the language disorders of Azerbaijanies 

and Turks patients with aphasia are analyzed and systematized at pho-

netic, lexical and grammatical levels. 

Analysis at phonetic level allows us to make a conclusion (which differs 

from the opinion of a group of scientists) that sound disorders in the 

speech of patients with aphasia subdue definite rules and are phonetically 

analyzed and systematized. Analyzed sound disorders were classified in 

the research to the groups according to the 8 features. 

Lexical analysis of patients’ speech reveals that disorders of this level 

are main features of sensor aphasia. The relation between the meaning 

of the word and its utterances’ forms during the patients’ speech were 

analyzed in the research. 

Disorders at grammatical level depends on the type of aphasia as the re-

search reveals. Analysis Turk patient’s speech on grammatical level registers 

decrease or disappearance verbs, conjunctions, postpositions; increase or de-

crease quantity of nouns (depending on the form of aphasia), frequently use 

automatic words, supplemental constructions in their speech. 

This linguistic analysis can be used in the methodology of the speech 

rehabilitation of Turk patients suffering from aphasia. Improving of 

patients’ speech to whom we used the methods of speech rehabilitation 

confirms this fact. At the conclusion of the research are given some rec-

ommendations on the speech rehabilitation.    

 

Key words: language & the brain, aphasia, neurolinguistics

 

                                           

1

 The term Turks includes both Azerbaijanies and Turks. 

∗

 National Academy of Scieces,İnstitute of Language / AZERBAYCAN. 

[e-mail] 

 

bilig   Autumn / 2004   Number 31: 219-242 

© Ahmet Yesevi University Board of Trustees