Big data texnalogiyalari

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 


Volume-32, Issue-1, April - 2023
 
68
o'rindoshi hisoblanadi.Data mining(ma'lumotlarni topish) - biron qonuniyatni topish 
maqsadida ma'lumotlarni intellektual analiz qilishga aytiladi. Isroillik matematik 
Grigoriy Pyatetskiy-Shapiro 1989-yilda bu atamani fanga kiritgan.Texnologiyalar, 
avvalari noma'lum va foydali bo'lgan qayta ishlanmagan(hom) ma'lumotlarni topish 
jarayoniga data mining(ma'lumotlarni topish) deyiladi. Data mining metodlari 
ma'lumotlar ombori, statistika va sun'iy intellekt tutashgan nuqtada joylashadi.Machine 
learning(mashinali o'qitish) - o'zi o'rganadigan dasturlar yaratish amaliyoti va 
nazariyasi, sun'iy intellektning katta qismi.Dasturchilar o'z algoritmlariga xususiy 
hollarda umumiy qonuniyatlarni aniqlashni o'rgatishadi. Natijada, kompyuter, inson 
avvaldan ko'rsatib o'tgan buyruqlaridan emas, balki, o'z shaxsiy malakasidan kelib 
chiqib qaror qabul qiladi. Bunday o'qitishning juda ko'p metodlari data mining'ga oid 
bo'lishi mumkin.Mashinali o'qitishga birinchi tarifni 1959-yilda amerikalik informatik 
Artur Samuel bergan. U sun'iy intellekt elementlariga ega bo'lgan shashka o'yini, 
dunyoda birinchi o'zi o'rganadigan dasturni yaratgan.Deep learning(chuqur o'qitish) - 
yanada murakkab va yanada mustaqil bo'lgan o'zi o'qidigan dasturlar yaratadigan 
mashinali o'qitish turi. Oddiy mashinali o'qitish hollarida boshqariladigan malaka 
yordamida kompyuter bilimlarni aniqlab oladi: dasturchi algoritmga ma'lum misollarni 
ko'rsatadi, xatolarni qo'lda to'g'rilaydi. Deep learningda esa, tizim o'zi o'z funksiyalarini 
loyihalaydi, ko'p darajali hisob-kitoblar amalga oshiradi va atrof-muhit haqida 
xulosalar qiladi.Odatda chuqur o'qitishni neyron tarmoqlarga tadbiq qilishadi. Bu 
texnologiya asosan rasmlarni qayta ishlashda, nutqni tanishda, neyromashina tarjima, 
farmatsevtikadagi hisoblashlarda va boshqa zamonaviy texnologiyalarda qo'llaniladi. 
Asosan Google, facebook va Baidu tomonidan loyihalarga tadbir qilinadi.Sun'iy 
neyron tarmog'i - oddiy protsessorlar(sun'iy neyronlar) birlashtirilgan tizimi bo'lib, 
insonning nerv tizimini imitatsiya qiladi. Bunday struktura evaziga, neyron tarmoqlari 
dasturlanmaydi, ular o'qitishadi. Huddi haqiqiy neyronlar kabi, protsessorlar 
signallarni oddiygina qabul qilishadi va boshqa protsessorlarga o'zatishadi. Shu bilan 
birga, boshqa butun tizim algoritmlar bajara olmaydigan murakkab topshiriqlarni 
bajaradi.1943-yilda amerikalik olimlar Uorren Makkalok va Uolter Pittslar sun'iy 
neyron tarmog'i tushunchasini fanga kiritishgan.Business intelligence(biznes-
analitika) - aniq strukturaga ega bo'lmagan juda katta hajmdagi ma'lumotlarni qayta 
ishlash natijasida muqobil biznes yechimlar izlashga aytiladi.Effektiv biznes-analitika 
ichki va tashqi ma'lumotlarni analiz qiladi - ham bozor axborotlarini, ham mijoz-
kompaniyaning hisobotlarini hisobga oladi. Bu biznesni butunlay tushunishga yordam 
beradi, shu bilan birga, strategik va operatsion qarorlar qabul qilishga zamin 
yaratadi(mahsulot 
narxini 
aniqlashda, 
kompaniya 
rivojlanishining 
asosiy 
yo'nalishlarini belgilab olishda). 
Bu atama 1958-yilda IBM taqdiqotchisi Xans Piter Lun maqolasida birinchi bo'lib 
ko'rsatilgan. 1996-yilda axborot texnologiyalari bozorini o'rganishga asoslangan 

---