Bilet 1 Metrotologiya – ölçmələr haqqında elmdir

4)Oturtmanın müsaidəsi 

Oturtma-hissələrin birləşmə xarakteridir və alınan araboşluqları və gərilmələrin ölçüləri ilə 

müəyyən edilir. 

Oturtmanın müsaidəsi (T∆)-ən böyük və ən kiçik araboşluğu yaxud gərilmə arasındakı 

fərqə deyilir. 

 

 

Birləşməni təşkil edən hissələrin qrafiki olaraq göstərilməsi val və yuvanın hədd 

ö

lçülərinin nisbətini mənimsənilməsini asanlaşdırır, müsaidələrin, araboşluqlarını 

yaxud gərilmələrin təyin edilməsində bütün hesablamaları  xeyli asanlaşdırır . 

---

Ən böyük və ən kiçik hədd ölçüləri arasındakı məsafə,

 müsaidə sahəsi 

adlanır, 

onun hündürlüyü 

müsaidəyə 

bərabərdir.  

 

 

 

 

5.Ø150birləşməsi üçün hüdud meylləri, ölçüləri, araboşluqları, müsaidələri təyin etməli. 

Naminal ölçü ilkin verilən ölçüdür.  

Həqiqi ölçü hesabat nəticəsində alınan ölçüdür.  

Naminal ölçüsü 150mm olan H6 və f6 birləşməsində olan hüdud meyllərini, 

araboşluqlarını,müsaidələrini təyin etmək üçün ilk öncə naminal ölçü bizə verildiyi üçün yuva 

və val sistemində olan müsaidə sahələrinin yuxarı və aşağı hüdud ölçülərini  cədvəldə verilmiş 

ö

lçülər əsasında təyin edirik.Orada ölçülər mikrometrlə verilib,onu millimetrə çeviririk,yəni 

1000-ə bölürük. 

Dn=dn=150             (Dn-Yuva üçün nominal ölçüdür.dn -val üçqn npminal ölçüdür) 

ES= +25mkm= +0.025 mm      (ES -Yuva sisteminin  yuxarı hədd meyillənməsi) 

Eİ=0.                (Eİ  -Yuva sisteminin  aşağı hədd meyillənməsi)  

es=0          (es-val sisteminin yuxarı hədd meyillənməsi) 

ei= -  mkm= -0.025 mm              (ei- val sisteminin aşağı hədd meyillənməsidir) 

Həlli: 

Max və min qiymətləri tapdıqdan sonra həm yuva sistemində, həm də val sistemində onlar 

arasında olan müsaidəni tapırıq.  

D(max)=Dn+ES=150+0.025=150.025mm 

D(min)=Dn+Eİ=150+0=150mm 

T(D)=D(max)-D(min)=150.025-150=0.025mm (yuvanın müsaidəsi) 

Müsaidə- Ən böyük və ən kiçik hədd ölçüləri arasındakı fərqə deyilir və T ilə işarə olunur. 

d(max) =d(n)+es=150+0=150mm  

d(min)=d(n)+ei=150+(-0.025)=149.975mm 

T(d)=d(max)-d(min)=150-149.975=0.025mm(valın müsaidəsi) 

Yuvanın və valın ölçüləri arasındakı müsbət fərqə *Ara boşluğu* deyilir S lə işarə 

olunur.Araboşluğunda yuva sisteminin ölçüləri val sisteminin ölçülərindən böyük olduğuna 

görə yuvanın ölçülərindən valın ölçülərini çıxırıq. Bu qayda ilə max və min qiymətləri təyin 

edirik. 

S(max)=D(max)-d(min)=150.025-149.975=0.05mm 

---

S(min)=D(min)-d(max) =150-150=0mm 

T∆=S(max)-S(min)=0.05-0=0.05mm( ara boşluğunun müsaidəsi) 

Valın və yuvanın  ölçüləri arasındakı müsbət fərqə *Gərilmə* deyilir.N ilə işarə olunur.Valın 

müsaidə sahəsinin ölçüləri yuvanın müsaidə sahəsinin ölçülərindən böyük olarsa bu zaman 

gərilmə əmələ gəlir.  

N(max)=d(max)-D(min)=150-150=0mm 

N(min)=d(min)-D(max)=149.975-150.025=-0.05mm 

T∆=0-(-0.05)=0.05mm (gərilmənin müsaidəsi) 

 

 

Bilet 10