Bilig ilmiy faoliyat

Jild: 03 | Nashr: 04 | април 2022 
“BILIG – ILMIY FAOLIYAT” nashri http://bilig.academiascience.org
 
100 
xo‗jaligidagi mehnati ahamiyatini ilmiy o‗rganishga e‘tibor qaratildi. SHu maqsadda 1927 
yil 24 fevral kuni VKP(b)MK O‗rta Osiyo byurosi tomonidan xotin-qizlar bo‗limi 
mudirlarining yig‗ilishida ―Mahalliy tub aholi o‗rtasidagi eski turmush tarziga qarshi kurash 
ishini ilmiy asoslash‖ haqidagi qarori tasdiqlandi. 1927 yil 14 martda O‗rta Osiyo byurosi 
xotin-qizlar ―ozodligi‖ bilan bog‗liq muammolarni ilmiy o‗rganish haqida qaror qabul qildi. 
Bu masalani ilmiy o‗rganishga mutaxassis kadrlarning etishmasligi bois, na faqat tarixchi, 
iqtisodchilar balki o‗lkashunoslar va yozuvchilar ham jalb qilindi.Natijada O‗lka xotin-
qizlar bo‗limi qoshida 25 kishidan iborat matbuot sho‗‗basi tashkil qilindi. SHo‗‗baning 
maqsadi – iqtidorli mutaxassislarni xotin-qizlar ahvolini o‗rganishga yo‗naltirishdan iborat 
edi
2
. 
Hujum harakati davrida (1927-1928) ayollar savodsizligini tugatish maqsadida 32 ta 
savodsizlik kurslari tashkil etildi.Keyinchalik bu raqam faqat Quqonning uzida 75 taga, 
Toshkentning ―eski shahar‖ qismida 35 taga etqazildi. Natijada Toshkentning uzida 1409 
nafar ayol savodsizlik kurslariga qamrab olindi
3
. Keyinchalik ularning bilim va malakasini 
oshirish maqsadida oily ta‘lim muassasalari ham tashkil etila boshlandi. 1919 yilda 
Toshkentda ochilgan ―Xotin qizlar bilimyurti‖ fikrimiz dalilidir
4
.
Farg‘ona vodiysidagi ayollarga munosabat va ularning ma‘orifini yuksaltirish masalalri S.B. 
Shadmanova tadqiqotlarida o‘z ifodasini topdi. Uning tadqiqotlarida Farg‘onada xotin – 
qizlar ta‘limining yo‘lga qo‘yilishi va undan ko‘zlangan maqsadlar yoritib berilgan. Uning 
yozishicha, xotin – qizlar savodsizligini tugatish kurslari, klublar, bilim yurtlar va turli 
xarakterdagi madaniy- ma‘rifiy muassasalarning tashkil qilinishidan maqsad ular orasida 
sovet hokimiyatini yoyish va urnatilayotgan tuzum asoslarini mustahkamlash edi. Xuddi 
shunday ma‘rifiy muassasalar faoliyati Farg‘ona vodiysida ham keng targ‘ib qilingan. 1921 
yilda Quqonning ―Eski shahar‖ qismida xotin qizlar klubi ochilgan va uning 50 nafar 
musulmon xotin – qiz a‘zolari bo‘lgan
5
. Ushbu klub madaniy ma‘rifiy muassasadan tashqari 
sovet hokimiyatini ayollar o‘rtasida targ‘ib qilishning qulay vositasi ham edi. Xuddi shu 
holat T.R.Shadmanov tadqiqotlarida ham o‘z ifodasini topgan
6
. 
Djurayeva N. fikriga ko‗ra, xotin-qizlarga nisbatan sovetlar siyosatini uch asosiy bosqichga 
ajratish mumkin: 
1.
1917—1930 yillar. Budavrda xotin-qizlar «ozodligi» hamda erkaklar bilan teng 
huquqliligini ta‘minlash sovet davlatining rasmiy mafkuraviy vazifasi etib e‘lon 
qilingani holda, ishlab chiqarish sohasida xotin- qizlar mehnati ulushini oshirish eng 
muhim ahamiyat kasb etgan. Xotin- qizlarning ijtimoiy ishlab chiqarishdagi ishtiroki 
ularning ijtimoiy maqomini belgilovchi asosiy omil deb hisoblangan. Bundan tashqari, 
o‗sha paytda sovet qonunlariga erkaklar bilan ayollarning oila- viy hayotdagi tengligi 
prinsipining kiritilishi (1917 yil dekabrda «Fuqarolik nikohi tugrisida» va «Nikohni 
bekor qilish to‗g‗risida» ikkita dekret) fuqarolik nikohini qonuniylashtirib, ajralish 
to‗g‗risidagi masalalarni hal etishda er bilan xotinning huquqlarini ham tenglashtirgan. 
Xotin- qizlarni ozod qilishga doir sovet dasturining keyingi muhim yo‗nalishi erkaklar 
va ayollarning siyosiy teng huquqligini ta‘minlash bo‗lib, ayni shu davrdan xotin- 
2
Джўраева Н. Совет даврида хотин – қизларнинг маорифга жалб этилиши. Ўтмишга назар.Тошкент.2020.9- сон, 
4- жилд.-Б.14. 
3
Усмонов Қ.,Содиқов М.,Бурхонова С., Ўзбекистон тарихи.Тошкент.2005.-Б.266. 
4
Мирвалиев С.,Шокирова Р. Ўзбек адиблари.Тошкент.2007.-Б.56. 
5
Фарғона водийси янги тадқиқотларда.Фарғона.2012.-Б.292. 
6
Шу манба.-Б.293. 

---

FTAI