Biokimyadan mühazirələr. MƏRuzəÇİ: prof. Yusifov Nazim Məhəmməd oğlu

4. Karbohidratların dixotomik yolla (anaerob) qlükoza–6–fosfata parça-
lanması: Bu üsulla parçalanmada qlükoza iki molekul süd turşusuna parçalanır. 
2
6
3
6
12
6
2
O
H
C
O
H
C

mol
Coul
K
G
9
,
196
0



Spirtə qıcqırmada isə qlükoza etil spirtinə və karbon qazına parçalanır. 
2
5
2
6
12
6
2
2
CO
OH
H
C
O
H
C


mol
Coul
K
G
9
,
156
0



Anaerob parçalanma eberjinin azad olunması ilə gedir ki, bu enerji ATF-in 
downloaded from KitabYurdu.org

---

146 
makroergik rabitələrində toplanır.
Qlükoza-6-fosfatın dixotomik parçalanması aşağıdakı mərhələlərdə baş 
verir.
Birinci mərhələdə qlükoza-6-fosfat molekulu qlükozafos-fatizomeraza 
fermentinin təsiri ilə izomerləşməyə məruz qalır və β-D-fruktoza-6-fosfata çevrilir. 
O, da öz növbəsində fosfofruktokinaza fermentinin təsirindən fruktoza 1,6 difos-
fata çevrilir.
Fruktoza-1,6-difosfat molekulu sonrakı prosesdə dixotomik yolla bir-birinə 
çevrilə bilən iki molekul fosfotriozaya parçalanır. Fruktoza-1,6-difosfat molekulu 
aldolaza fermentinin təsirilə bir-birinə çevrilə bilən fosfodioksiaseton və 3-fosfo-
qliserin aldehidinə parçalanır. 
Sonrakı mübadilə prosesində yalnız 3-fosfoqliserin aldehidi iştirak edir. 
Fosfodioksiasetonda yenidən izomerazanın iştirakı ilə izomerləşərək fosfoqliserin 
aldehidinə keçir. Beləliklə bir molekul qlükozadan iki molekul fosfoqliserin alde-
hidi alınır. Bu da fosfoqliserinaldehiddehidrogenaza fermentinin təsirindən asilfer-
mentə sonuncu isə H
3
PO
4
molekulunu birləşdirərək 1,3 difosfoqliserin turşusuna 
çevrilir.
 
1,3 Difosfoqliserin turşusu fosfoqliseratkinaza fermentinin təsiri ilə ADF 
molekuluna bir mol H
3
PO
4
verərək 3-fosfoqliserin turşusuna çevrilir.
1,3 difosfoqliserin turşusu molekulunda fosfat turşusu molekulundakı 
makroergik rabitələrdə olan enerji ATF molekulunun əmələ gəlməsinə sərf olunur. 
Belə sintez prosesi çoxlu miqdarda ehtiyyat ATF molekulunun əmələ gəlməsinə 
səbən olur.
OH 
OH
CH
2
−O−P=O 
CH
2
−O−P=O
Fosfoqliseratkinaza
OH 
OH + ADF CHOH + ATF 
CHOH O 
O C 
C OH OH 
O~P=O
OH 
1,3-Difosfoqliserin 3-Fosfoqliserin 
turşusu turşusu 
OH OH 
CH
2
─O─P=O
İzomeraza
CH
2
─O─P=O 
│ OH │ OH 
C=O HC─OH 
│ │ O 
CH
2
OH C 
H 
Fosfodihidroksiaseton Fosfoqliserin aldehidi 
downloaded from KitabYurdu.org

---

147 
3-fosfoqliserin turşusu fosfoqliseratmutaza (izomeraza sinifinə aiddir) 
fermentinin təsiri ilə izomerləşərək 2-fosfoqliserin turşusuna çevrilir.
Sonra 2-fosfoqliserin turşusu enolaza fermentinin təsiri ilə bir su molekulu 
itirərək yüksək eberjili maddəyə enol formaya 2-fosfoenolpiroüzüm turşusuna 
çevrilir.
 
 
 
 
 
Bu reaksiyanın nəticəsində əmələ gələn enerjinin molekuldaxili paylanması 
(bölünməsi) baş verir. Enerjinin çox hissəsi 2-fosfoenolpiroüzüm turşusunun 
makroergik rabitəsində toplanır. Hansı ki, bu birləşmə hüceyrədə ən çox enerjiyə 
malik olan (enerjini özündə toplayan) fosfatdır.
Sonrakı mərhələdə bu birləşmə piruvatkinaza fermentinin təsiri ilə 1 molekul 
fosfat turşusu itirməklə enolpiroüzüm turşusuna, o, da öz növbəsində piroüzüm 
turşusuna çevrilir.
Bu mərhələdə də ehtiyat enerji ATF-də toplanır. Qlükolizin ümumi 
balansına nəzər salsaq görərik ki, bir molekul qlükozanın parçalanmasından iki 
molekula süd turşusu və iki molekula ATF sintez olunur. Qliseraldehid-3-fosfatdan 
CH
2
ADF ATF CH
2
CH
3
OH 
C−O~P=O
Piruvatkinaza
C−OH C = O 
O OH O O 
C C C 
OH OH OH
2-Fosfoenolpiro- Enolpiro- Piroüzüm 
üzüm turşusu üzüm turşusu turşusu 
OH
CH
2
−O−P=O
Fosfoqliseratmutaza
CH
2
OH 
OH
(izomeraza)
OH 
CHOH CH−O−P=O 
O O OH 
C C 
OH OH 
3-Fosfoqliserin 2-Fosfoqliserin 
turşusu turşusu 
CH
2
OH CH
2
OH
OH 
CH−O−P=O
Enolaza
C—O~P=O + H
2
O 
O OH O OH 
C C 
OH OH 
2-Fosfoqliserin 2-Fosfoenolpiroüzüm
turşusu turşusu 
downloaded from KitabYurdu.org

---

148 
piroüzüm turşusuna 2NADN + 2H
+
şəklində dörd elektron keçir. Ümumi şəkildə 
bu proses aşağıdakı kimidir. 
Qlükoza + 2ATF + NAD
+
+2F
m
+4ADF + 2NADN + 2H → 
→ 2 Süd turşusu + 2ADF+2NADN + 2H +2NAD
+
+ ATF + 2H
2
O 
Sağ və sol tərəfdə olan eyni molekulları ixtisar etdikdə tənlik aşağıdakı sadə 
formaya keçir.
Qlükoza + 2F
n
 + 2ADF → 2Süd turşusu + 2ATF + 2H
2
O 
Termokimyəvi proses nöqteyi nəzərinə görə bu ümumi tənlik iki yerə ayrılır. 
Birincisi 
qlükozanın 
süd 
turşusuna 
çevrilməsi
-
ekaotermik 
proses 
mol
Coul
K
G
9
,
196
0
1



, ikincisi ATF-in biosintezi – endotermik proses
2F
n
+ 2ADF → 2ATF + 2H
2
O,
mol
Coul
K
G
1
,
61
0
2



mol
Coul
K
G
ATF
6
,
30
0



qəbul etsək, onda aşağıdakı kimi alarıq.
mol
Coul
K
G
G
G
5
,
138
6
,
61
9
,
196
0
2
0
1
0











Standart enerjinin 
 
0
G

dəyişməsinin analizi göstərir ki, qlükozanın süd turşusuna çevrilməsi prosesində 
ayrılan enerji 


mol
Coul
K
G
9
,
196
0



2 mol ATF-in sintezini tam təmin edir. Ancaq 
qlikogenelizdə bir molekul qlükozadan üç molekul ATF sintez olunur.
Qlikoliz və qlikogenoliz prosesində enerjinin istifadə effektivliyi (hansıki 
ATF molekulunda toplanır) 35-40% təşkil edir. Enerjinin qalan istifadə olunmayan 
60-65%-i isə istilik şəklində ayrılır.
Qlikoliz prosesi enerji nöqteyi nəzərincə az effektivdir, çünki orqanizm üçün 
lazım olan enerjinin alınmasına çoxlu miqdarda karbohidrat istifadə edilir (sərf 
edilir). Ancaq fizioloji nöqteyi nəzərincə qlikoliz sərfəlidir. Orqanizm öz 
funksyalarını oksigen çatışmazlığı şəraitində də yerinə yetirməlidir. Həmçinin 
qlikoliz prosesinin aralıq məhsulları orqanizmdə digər maddələrin biosintezi üçün 
lazımlı materialdır.