Biokimyo va molekulyar

3.10.
§. Ribonukleinkislotalar (RNK).
 
Ribonuklein kislota (RNK) - barcha tirik organizmlarning hujayralarida 
uchraydigan va genlarni kodlash, o'qish, tartibga solish va ekspressionida 
muhim rol o'ynaydigan uchta asosiy makromolekulalardan biri (qolgan 
ikkitasi DNK va oqsillar). 

---

65 
Xuddi DNK (dezoksiribonuklein kislota) singari, RNK ham uzun 
zanjirdan iborat bo'lib, unda har bir zveno nukleotid deb atalad i. Har bir 
nukleotid azotli asos, riboz shakar va fosfat guruhidan iborat. Nukleotidlar 
ketma-ketligi RNKga genetik ma'lumotni kodlash imkonini beradi. Barcha 
hujayrali organizmlar oqsil sintezini dasturlash uchun RNK (mRNA) dan 
foydalanadilar. 
RNKlar transkripsiya, ya'ni DNK shablonida RNK sintezi deb 
nomlangan jarayon davomida hosil bo'ladi, uni maxsus fermentlar - RNK 
polimerazalari amalga oshiradi. Keyin informatsion RNKlari (mRNA) 
translyatsiya deb nomlangan jarayonda ishtirok etadi. Translyatsiya - bu 
ribosomalar ishtirokida mRNA shablonida oqsil sintezi. Boshqa RNKlar 
transkripsiyadan so'ng kimyoviy modifikatsiyaga uchraydi va ikkilamchi va 
uchinchi tuzilmalar hosil bo'lgandan keyin ular RNK turiga qarab 
funksiyalarni bajaradilar. 
Bir zanjirli RNKlarga bir xil zanjirning ba'zi nukleotidlari bir-biriga 
bog'langan turli fazoviy tuzilmalar xosdir. Ba'zi bir yuqori tuzilgan RNKlar 
hujayra oqsillari sintezida ishtirok etadi, masalan, transport RNKlari 
kodonlarni tanib olish va tegishli aminokislotalarni oqs il sintezi joyiga 
etkazish uchun xizmat qiladi va ribosomal RNKlar ribosomalarning 
strukturaviy va katalitik asoslari bo'lib xizmat qiladi. 
Ammo 
zamonaviy 
hujayralardagi 
RNK 
funksiyalari 
ularning 
translyatsiyadagi roli bilan cheklanib qolmaydi. Shunday qilib, kichik yadroli 
RNKlar eukaryotik informatsion RNKlarning qo'shilishida va boshqa 
jarayonlarda ishtirok etadi. 
RNK molekulalari ba'zi fermentlarning bir qismi ekanligi bilan bir 
qatorda (masalan, telomeraza), ba'zi RNKlarning o'ziga xos fermentativ 
faolligi bor: boshqa RNK molekulalarida tanaffuslar qilish qobiliyati yoki 
aksincha, ikkita RNK bo'lagini "yopishtirish". Ushbu RNKlarga ribozimlar 
deyiladi. 

---

66