Biolog 10 indd

Eksperimental (tajriba) metodi.
 
Maxsus tashkil etilgan sharoitda tirik 
organizmlar tuzilishi, hayot jarayonlarini o‘rganish eksperimental metod
 
orqali 
amalga oshiriladi. Bu metod organizmlar xatti-harakati, tuzilishi, xossalari 
mohiyatini tajribalar yordamida chuqurroq tadqiq qilish imkonini beradi. 
G. Mendelning irsiylanish qonu niyatlarini o‘rganishga bag‘ishlangan ishlari 
fanda tajriba usulini qo‘llashning yorqin namunasidir. Bio logik tadqiqotlar 
uchun zamonaviy asbob-uskunalarning paydo bo‘lishi bu usuldan keng 
foydalanish imkonini berdi. 
Modellashtirish metodi.
 
Biologik tadqiqotlarda tobora keng qo‘l la-
nilayotgan modellashtirish metodining mohiyati tirik tabiatdagi hodisalar va 
ularning jihatlarini matematik belgilarga aylantirib, model tarzida qayta tiklab 
o‘rganishdan iborat. Biologik jarayonlarni, evolutsiyaning turli yo‘nalishlarini, 
ekosistemalar hamda biosferaning rivojlanishini kompyuterda modellashtirish 
orqali ro‘y berishi mumkin bo‘lgan voqea-hodisalarni oldindan bilish imkoni 
yaratildi.
Biologiya fanining muammolari.
 
Biologiya fanida hali o‘z yechimini 
topmagan bir qancha muammolar mavjud. Hayotning, odamning paydo 
bo‘lishi, bosh miya faoliyati mexanizmlarini o‘rganish orqali tafakkur va 
xotira qonuniyatlarini anglash, embrional taraqqiyotda genetik axborot asosida 
to‘qima, organlar va organizm rivojlanishini o‘rganish shular jumlasidan.
Dunyo aholisining soni yildan yilga ortib bormoqda. Binobarin, biologiya 
fani oldida turgan muhim vazifalardan biri insonlarning oziq-ovqatga bo‘lgan 
ehtiyojini qondirishga qaratilgan nazariy va amaliy muammolarni hal etishdan 
iborat. Bu sohada seleksiyada ko‘p yillardan beri qo‘llanib kelinayotgan 
duragaylash, tanlash metodlaridan tashqari, gen muhandisligi – genlarni 
sintez qilish, ko‘chirib o‘tkazish, somatik hujayralarni duragaylash, allofen – 
organizmlar yetishtirish va boshqa metodlardan foydalanish nihoyatda samarali 
bo‘ladi.
Insonlardagi irsiy kasalliklarni o‘rganish, ularning oldini olish choralarini 
ishlab chiqish va amaliyotga tatbiq etish nihoyatda muhim sanaladi. Bu 
muammoni ijobiy hal etish gen muhandisligi va biotexnologiya sohalarining 
rivoji bilan uzviy bog‘liq.
Hozirgi vaqtda eng xavfl i hodisalardan biri ekologik muhitning 
yomonlashayotganligi hisoblanadi. Bu ayniqsa, inson uchun nihoyatda foydali 
bo‘lgan o‘simlik va hayvon turlarining yildan yilga kamayib ketayotganligida 
yaqqol ko‘zga tashlanadi. Biologiya fani oldida turgan muammolardan 

---

7
biri hayvonlar, o‘simliklar genofondini saqlash usullarini ishlab chiqish va 
amaliyotga tatbiq etishdan iborat.
Ilmiy-texnika taraqqiyoti, qishloq xo‘jaligi va shaxsiy hayotda turli 
kimyoviy moddalardan foydalanish natijasida tobora ortib borayotgan sanoat, 
transport va maishiy chiqindilarni qayta ishlash, tabiat ifl oslanishining oldini 
olish muhim vazifa hisoblanadi.